4 3 2 ROZWJ ORGANW Z ZARODKW SPOROFIT

4. 3. 2. ROZWÓJ ORGANÓW Z ZARODKÓW

SPOROFIT ROŚLIN ROZWIJA SIĘ Z ZYGOTY, KTÓRA W WYNIKU WIELOKROTNEGO PODZIAŁU KOMÓREK PRZEKSZTAŁCA SIĘ W ZARODEK MAJĄCY ZAWIĄZKI NAJWAŻNIEJSZYCH ORGANÓW. U PAPROTNIKÓW, ZAPŁODNIENIE I ROZWÓJ ZYGOTY ZACHODZI W RODNI NA PRZEDROŚLU, tj. W GAMETOFICIE, KTÓRY ROZWIJA SIĘ POZA SPOROFTITEM. ZARODEK POBIERA POKARM Z MACIERZYSTEGO PRZEDROŚLA PRZEZ ZESPOLONĄ Z NIM STOPĘ.

U Psilotum ZARODEK ROZWIJA SIĘ NA PODZIEMNYM PRZEDROŚLU I SKŁADA SIĘ ZE STOPY ORAZ WIDLASTO ROZGAŁĘZIAJĄCEGO SIĘ KŁĄCZA (rys. 4. 3. 1). CZĘŚĆ ODGAŁĘZIEŃ WYRASTA NAD POWIERZCHNIĘ GLEBY I ROZWIJA SIĘ W ULISTNIONĄ CZĘŚĆ PĘDOWĄ. DOJRZAŁY SPOROFIT Psilotum NIE ROZWIJA KORZENIA (rys. 4. 32). CZĘŚĆ PODZIEMNA PĘDU ROZRASTA SIĘ JAKO KŁĄCZE UMOCOWUJĄCE ROŚLINĘ W PODŁOŻU I CZERPIĄCE Z NIEGO WODĘ I SKŁADNIKI POKARMOWE ZA POMOCĄ CHWYTNIKÓW.

W ZARODKU PAPROCI MOŻNA WYRÓŻNIĆ STOPĘ, ZAWIĄZKI KORZENIA I PIERWSZEGO LIŚCIA ORAZ STOŻEK WZROSTU PĘDU (rys. 4. 33). PODOBNIE JAK U Psilotum ZARODEK ROZWIJA SIĘ W SPOROFIT. STADIUM ZARODKOWE KOŃCZY SIĘ, GDY KORZEŃ WROŚNIE W GLEBĘ, PIERWSZY LIŚĆ WYSUNIE SIĘ PONAD PRZEDROŚLE I ZAZIELENI SIĘ, W STOŻKU WZROSTU ZACZNĄ SIĘ ROZWIJAĆ ZAWIĄZKI DALSZYCH LIŚCI, A PRZEDROŚLE ZACZNIE OBUMIERAĆ. U DOJRZAŁYCH PAPROCI ŁODYGA NAJCZĘŚCIEJ MA POSTAĆ PODZIEMNEGO KŁĄCZA, Z KTÓREGO WYRASTAJĄ W GÓRĘ PIUROPUSZE LIŚCI, A W DÓŁ – KORZENIE PRZYBYSZOWE, KTÓRE WKRÓTCE ZASTĘPUJĄ KORZEŃ PIERWOTNY POCHODZENIA ZARODKOWEGO (rys. 4. 34).

U ROŚLIN NASIENNYCH ZARODEK ROZWIJA SIĘ W NASIENIU, W KTÓRYM PROCESY ŻYCIOWE SĄ AŻ DO SKIEŁKOWANIA ZAHAMOWANE. TAKŻE ROZWÓJ SPOROFITU JEST NA CZAS SPOCZYNKU ZATRZYMANY W STADIUM ZALĄŻKA ZBUDOWANEGO GŁÓWNIE Z TKANKI MERYSTEMATYCZNEJ. ZARODEK SKŁADA SIĘ Z OSI ZARODKOWEJ I OSADZONYCH NA NIEJ LIŚCI ZARODKOWYCH – LIŚCIENI (rys. 4. 35). OŚ ZARODKA JEST NA JEDNYM BIEGUNIE ZAKOŃCZONA MERYSTEMEM WIERZCHOŁKOWYM KORZENIA, NA DRUGIM ZAŚ – MERYSTEMEM WIERZCHOŁKOWYM PĘDU. CZĘŚĆ OSI MIĘDZY ZAWIĄZKIEM KORZENIA A MIEJSCEM OSADZENIA LIŚCIENI NAZYWA SIĘ HIPOKOTYLDEM. HIPOKOTYL JEST STREFĄ PRZEJŚCIOWĄ MIĘDZY KORZENIEM A ŁODYGĄ WŁAŚCIWĄ. U PEWNYCH ZARODKÓW OŚ JEST PRZEDŁUŻONA O NIEWIELKI NADLIŚCIENIOWY ODCINEK ŁODYGI, A MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY PĘDU ZNAJDUJE SIĘ W ZARODKOWYM PĄKU SZCZYTOWYM ZAWIERAJĄCYM ZAWIĄZKI LIŚCI WŁAŚCIWYCH. ZARODKOWY PĄK SZCZYTOWY NAZYWA SIĘ PLUMULĄ, A ODCINEK ŁODYGI MIĘDZY NIM A LIŚCIENIAMI – EPIKOTYLEM.

MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY PĘDU (LUB EPIKOTYL I PLUMULA) JEST OTOCZONY W NASIENIU DOŚĆ DUŻYMI LIŚCIENIAMI. LICZBA LIŚCIENI BYWA RÓŻNA: U NAGONASIENNYCH (np. . U SOSNY WYSTĘPUJE 5 LIŚCIENI), U OKRYTOZALĄŻKOWYCH ZAŚ JEST ICH DWA (U DWULIŚCIENNYCH) LUB JEDEN – U JEDNOLIŚCIENNYCH. LIŚCIENIE ZAWIERAJĄ SKŁADNIKI POKARMOWE WYKORZYSTYWANE PRZEZ ROZWIJAJĄCY SIĘ ZARODEK (GROCH, FASOLA). W CZASIE KIEŁKOWANIA NASIENIA Z ZARODKA ROZWIJA SIĘ MŁODA ROŚLINA NAZYWANA SIEWKĄ. Z ZAWIĄZKA KORZENIA ROZWJA SIĘ KORZEŃ PIERWOTNY, WYTWARZAJĄCY NASTĘPNIE KORZENIE BOCZNE. MOGĄ TEŻ POJAWIAĆ SIĘ ZAWIĄZKI NOWYCH KORZENI NA HIPOKOTYLU (KORZENIE PRZYBYSZOWE) I PRZEJMOWAĆ FUNKCJE KORZENIA PIERWOTNEGO.

HIPOKOTYL LUB EPIKOTYL ROŚNIE NA DŁUGOŚĆ I WYSUWA PĘDOWĄ CZĘŚĆ ZARODKA PONAD PODŁOŻE. N A WIERZCHŁKU PĘDU ROZWIJAJĄ SIĘ PIERWSZE LIŚCIENIE WIĘDNĄ I ODPADAJĄ. Z ZARODKA POWSTAJE MŁODA ROŚLINA ZBUDOWANA Z KORZENIA I PĘDU (rys. 4. 36). TYPOWY KORZEŃ JEST ORGANEM PODZIEMNYM O BUDOWIE OSIOWEJ. TYPOWY PĘD JEST NADZIEMNĄ CZĘŚCIĄ ROŚLINY I SKŁADA SIĘ Z ŁODYGI, STANOWIĄCEJ JEGO OŚ ORAZ Z OSADZONYCH NA NIEJ LIŚCIACH. PĘDY I KORZENIE ROŚLIN NACZYNIOWYCH MOGĄ SIĘ ROZGAŁĘZIAĆ I TWORZYĆ SYSTEM PĘDOWY ORAZ KORZENIOWY ROŚLINY.

4. 3. 3. UKSZTAŁTOWANIE I BUDOWA KORZENIA

SYSTEMY KORZENIOWE – MORFOLOGIA I POCHODZENIE KORZENIE WYSTĘPUJĄ U WSZYSTKICH ROŚLIN NACZYNIOWYCH, Z WYJĄTKIEM Psilotum. U WIĘKSZOŚCI NAGOZALĄŻKOWYCH I DWULIŚCIENNYCH MOŻNA WYRÓŻNIĆ KORZEŃ GŁÓWNY ORAZ KORZENIE BOCZNE – KRÓTSZE I CIEŃSZE OD GŁÓWNEGO. TEGO TYPU SYSTEM KORZENIOWY JEST NAZYWANY PALOWYM. KORZEŃ GŁÓWNY ROZWIJA SIĘ Z ZAWIĄZKA KORZENIOWEGO, DLATEGO JEST NAZYWANY KORZENIEM PIERWOTNYM ROŚLINY. KORZENIE BOCZNE ROZWIJAJĄ SIĘ Z WTÓRNYCH MERYSTEMÓW WIERZCHOŁKOWYCH POWSTAJĄCYCH PRZEZ ODRÓŻNICOWANIE TKANEk STAŁYCH W GŁĘBI KORZENIA MACIERZYSTEGO. KORZENIE BOCZNE WYRASTAJĄCE WPROST Z KORZENIA GŁÓWNEGO TWORZĄ ODGAŁĘZIENIA PIERWSZEGO RZĘDU. MOGĄ ONE TWORZYĆ ODGAŁĘZIENIA DALSZE – DRUGIEGO I TRZECIEGO RZĘDU (rys. 4. 37).

U PAPROTNIKÓW I JEDNOLIŚCIENNYCH KORZEŃ PIERWOTNY (ZARODKOWY) ZANIKA I NA JEGO MIEJSCE WYRASTA U PODSTAWY PĘDU, Z WTÓRNYCH MERYSTEMÓW, ZNACZNA LICZBA CIENKICH I WIOTKICH, TWORZĄCYCH PĘCZEK, KORZENI PRZYBYSZOWYCH. TEGO RODZAJU SYSTEM KORZENIOWY JEST NAZYWANY WIĄZKOWYM. KORZENIE PRZYBYSZOWE MOGĄ SIĘ ROZGAŁĘZIAĆ TWORZĄC KORZENIE BOCZNE, A TE, Z KOLEI, DALSZE ODGAŁĘZIENIA DRUGIEGO I TRZECIEGO RZĘDU. ZDOLNOŚĆ ROŚLIN DO TWORZENIA KORZENI PRZYBYSZOWYCH POZWALA IM ROZWIJAĆ SIĘ WEGETATYWNIE (BEZ UDZIAŁU NASION). W TYCH PRZYPADKACH WIAZKOWY SYSTEM KORZENIOWY TWORZONY JEST PRZEZ LICZNE KORZENIE PRZYBYSZOWE WYRASTAJĄCE Z CEBULI, ROZŁOGU LUB SADZONKI.

PEWNE ROŚLINY Z WIĄZKOWYM SYSTEMEM KORZENIOWYM, ROZRASTAJĄYM SIĘ SILNIE W POWIERZCHNIOWEJ WARSTWIE PODŁOŻA I WIĄŻĄCYM MOCNO GLEBĘ (np. . TRAWY I TURZYCE), SĄ WYKORZYSTYWANE DO USTALANIA WYDM, CHRONIĄC JE PRZED WIATREM I WODĄ, A TAKŻE DO OCHRONY ZBOCZY.

MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY KORZENIA NA SZCZYCIE KORZENIA WYSTĘPUJE MERYSTEM POWODUJĄCY WZROST NA DŁUGOŚC ORAZ WYTWARZAJĄCY TKANKI SKŁADAJĄCE SIĘ NA JEGO BUDOWĘ PIERWOTNĄ. W CZĘŚCI WIERZCHOŁKOWEJ MŁODEGO ROSNĄCEGO KORZENIA MOŻNA WYRÓŻNIĆ CZTERY STREFY: CZAPECZKĘ, PROTOMERYSTEM, STREFĘ WZROSTU NA DŁUGOŚĆ ORAZ STREFĘ RÓŻNICOWANIA (rys. 4. 38).

Rys. 4. 38. Wierzchołkowy odcinek korzenia.

Rys. 4. 39. Komórka centralnej części czapeczki z ziarnami skrobi.

CZAPECZKA ZNAJDUJĄCA SIĘ NA SZCZYCIE KORZENIA TWORZY KOŁPAK OSŁANIAJĄCY MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY. ZBUDOWANA JEST ONA Z KOMÓREK MIĘKISZOWYCH. W MIARĘ WZROSTU KORZENIA JEJ KOMÓRKI ULEGAJĄ ŚCIERANIU I ZNISZCZENIU DLATEGO MUSZĄ BYĆ ZASTĘPOWANE PRZEZ WYRÓŻNICOWUJĄCE SIĘ W MIĘKISZ CZAPECZKI KOMÓRKI MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO.

WŁAŚCIWY MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY SKŁADA SIĘ Z PROTOMERYSTEMU ORAZ STREFY WZROSTU NA DŁUGOŚĆ, W KTÓREJ RÓWNIEŻ ZACHOZDZI PROCES WYRÓŻNICOWANIA SIĘ PRZYSZŁYCH TKANEK. U WIĘKSZOŚCI SKRZYPÓW I PAPROCI WYSTĘPUJE TYLKO JEDNA KOMÓRKA INICJALNA UMIEJSCOWIONA NA SZCZYCIE MERYSTEMU, ZWANA KOMÓRKĄ SZCZYTOWĄ. U ROŚLIN NASIENNYCH PROTOMERYSTEM MA WIĘKSZĄ LICZBĘ KOMÓREK INICJALNYCH UŁOŻONYCH W 1 – 3 PIĘTRA, KTÓRYCH POCHODNE ODPOWIADAJĄ PRZYSZŁEMU UKŁADOWI TKANEK STAŁYCH W KORZENIU: SKÓRKA, KORA PIERWOTNA, WALEC OSIOWY ORAZ CZAPECZKA (rys. 4. 40).

W BEZPOŚREDNIM SĄSIEDZTWIE KOMÓREK INICJALNYCH PROTOMERYSTEMU, NAZYWANYM „CENTRUM SPOCZYNKOWYM”, PODZIAŁY ZACHODZĄ RZADKO. KOMÓRKI TEGO OBSZARU ODZNACZAJĄ SIĘ WIĘKSZĄ ODPORNOŚCIĄ NA USZKODZENIA np. . PROMIENIOWANIEM JONIZUJĄCYM, DZIĘKI CZEMU MOŻLIWA JEST REGENERACJA SYSTEMU KORZENIOWEGO W PRZYPADKU JEGO USZKODZENIA. ZA PROTOMERYSTEMEM ZNAJDUJE SIĘ STREFA WYDŁUŻANIA, ZWANA TEŻ MERYSTEMATYCZNĄ STREFĄ RÓŻNICOWANIA (rys. 4. 40 B), W KTÓREJ ZACHODZĄ INTENSYWNE PODZIAŁY KOMÓREK. DZIĘKI TYM PODZIAŁOM ORAZ DZIĘKI ZWIĘKSZANIU SIĘ WYMIARÓW KOMÓREK, MA MIEJSCE INTENSYWNY WZROST KORZENIA NA DŁUGOŚĆ GŁÓWNIE W WYNIKU ZWIĘKSZANIA SIĘ WYMIARÓW KOMÓREK.

W STREFIE TEJ MOŻNA WYRÓŻNIĆ POJEDYŃCZĄ ZEWNĘTRZNĄ WARSTWĘ KOMÓREK, KTÓRA TWORZY PRASKÓRKĘ (PROTODERMĘ). POD PRASKÓRKĄ ZNAJDUJĄ SIĘ KOMÓRKI PRAMIĘKISZU (MERYSTEMU PODSTAWOWEGO) TWORZĄCE CYLINDER PRAKORY, OTACZAJĄCY ZNAJDUJĄCĄ SIĘ W ŚRODKU PRAMIAZGĘ (PROKAMBIUM). PROKAMBIUM TWORZY WALEC ZŁOŻONY Z KOMÓREK O MNIEJSZEJ ŚREDNICY.

BUDOWA PIERWOTNA KORZENIA STREFA WZROSTU NA DŁUGOŚĆ PRZECHODZI STOPNIOWO W STREFĘ RÓŻNICOWANIA, ZWANĄ TEŻ STREFĄ DOJRZAŁOŚCI, W KTÓREJ KORZEŃ ZBUDOWANY JEST GŁÓWNIE Z TKANEK STAŁYCH. CHARAKTERYSTYCZNY UKŁAD TYCH TKANEK, POWSTAŁYCH W WYNIKU DZIAŁALNOŚCI MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO, JEST NAZYWANY BUDOWĄ PIERWOTNĄ KORZENIA (rys. 4. 41).

Rys. 4. 41.

PRASKÓRKA RÓŻNICUJE SIĘ ZWYKLE W SKÓRKĘ (EPIDERMĘ) KORZENIA. Z POWODU INNEJ NIŻ W PĘDZIE BUDOWY JEST ONA TEŻ NAZYWANA EPIBLEMĄ lub RYZODERMĄ. KOMÓRKI SKÓRKI KORZENIOWEJ WYTWARZAJĄ WŁOŚNIKI, DLATEGO STREFA RÓŻNICOWANIA JEST RÓWNIEŻ NAZYWANA WŁOŚNIKOWĄ. ROZWÓJ WŁOŚNIKA PRZEDSTAWIONO NA rys. 4. 42. MŁODA SKÓRKA KORZENIA, ZWŁASZCZA JEJ KOMÓRKI WŁOŚNIKOWE, SĄ UKŁADEM CHŁONNYM ROŚLINY.

Rys. 4. 42.

POD SKÓRKĄ ROZWIJA SIĘ Z PRAMIĘKISZU STOSUNKOWO GRUBY CYLINDER TKANKI MIĘKISZOWEJ, KTÓRY TWORZY KORĘ PIERWOTNĄ. JEJ NAJBARDZIEJ WEWNĘTRZNA, PRZEWAŻNIE POJEDYŃCZA WARSTWA KOMÓREK WYKSZTAŁCIŁA SIĘ W KORZENIU JAKO ENDODERMA, CZYLI ŚRÓDSKÓRNIA. W ŚCIANACH KOMÓREK ENDODERMY WYSTĘPUJĄ PASEMKA CASPARY‘EGO BIEGNĄCE DOKOŁA KOMÓRKI (rys. 4. 41 i 4. 43) A, B).

W CIANACH KOMÓREK ENDODERMY WYSTĘPUJĄ PASEMKA CASPARY’EGO, BIEGNĄCE DOKOŁA KOMÓRKI (rys. 4. 41 i 4. 43 A, B). PASEMKA TE SĄ BARIERAMI DLA PRZEPŁYWU ROZTWORÓW WODNYCH, KTÓRY ODBYWA SIĘ APOPLASTEM, tj. ŚCIANAMI KOMÓRKOWYMI OD SKÓRKI DO ENDODERMY. W STARSZYCH CZĘŚCIACH KORZENI ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH MOGĄ ODKŁADAĆ SIĘ GRUBE WARSTWY ŚCIANY WTÓRNEJ, ZAWIERAJĄCE OPRÓCZ CELULOZY LIGNINĘ I SUBERYNĘ. NA PRZEKROJU POPRZECZNYM MAJĄ ONE KSZTAŁT LITERY U (rys. 4. 43 C). CZĘŚĆ TYCH KOMÓREK DREWNIEJE, NATOMIAST INNE, LEŻĄCE NAPRZECIW PASM DREWNA, CZĘSTO POZOSTAJĄ ŻYWE I ZACHOWUJĄ ŚCIANY JEDNOLICIE CIENKIE. ŚCIANY TE UMOŻLIWIAJĄ PRZENIKANIE WODY I JONÓW Z KORY PIERWOTNEJ DO TKANEK DREWNA. KOMÓRKI TE SĄ NAZYWANE PRZEPUSTOWYMI.

TKANKI ZNAJDUJĄCE SIĘ WEWNĄTRZ CYLINDRA TWORZONEGO PRZEZ ENDODERMĘ STANOWIĄ WALEC OSIOWY, CZYLI STELĘ. PRZYLEGAJĄCA DO ENDODERMY, ZEWNĘTRZNA WARSTWA WALCA OSIOWEGO WYKSZTAŁCA SIĘ JAKO CYLINDER OKOLNICY, ZWANEJ TEŻ PERYCYKLEM. WEWNĄTRZ CYLINDRA OKOLNICY WYSTĘPUJE WIĄZKA PRZEWODZĄCA W POSTACI PASM DREWNA I ŁYKA, KTÓRYCH PIERWSZE ELEMENTY UŁOŻONE SĄ PROMIENIŚCIE, tj. NAPRZEMIANLEGLE (rys. 4. 41). PIERWSZE ELEMENTY DREWNA RÓŻNICUJĄ SIĘ Z PROKAMBIUM W SĄSIEDZTWIE OKOLNICY, A WIĘC W ZEWNĘTRZNEJ CZĘŚCI WALCA OSIOWEGO. SĄ TO NACZYNIA LUB CEWKI O MAŁEJ ŚREDNICY I PIERŚCIENIOWATYCH LUB SPIRALNYCH ZGRUBIENIACH ŚCIAN. TA WCZESNA POSTAĆ DREWNA PIERWOTNEGO JEST NAZYWANA PROTOKSYLEMEM. POMIĘDZY PASMAMI DREWNA RÓŻNICUJE SIĘ ŁYKO. JEGO PIERWSZE ELEMENTY SĄ NAZYWANE PROTOFLOEMEM.

PÓŹNIEJSZE ELEMENTY PRZEWODZĄCE DREWNA PIERWOTNEGO RÓŻNICUJĄ SIĘ KU ŚRODKOWI WALCA OSIOWEGO, TWORZĄC tzw. METAKSYLEM. JEDNOCZEŚNIE RÓŻNICUJĄ SIĘ DALSZE ELEMENTY ŁYKA JAKO METAFLOEM. PRZY WIĘCEJ NIŻ DWU PASMACH, DREWNO NA PRZEKROJU POPRZECZNYM MA KSZTAŁT GWIAZDY, KTÓREJ RAMIONA SĄ ZAKOŃCZONE MAŁYMI NACZYNIAMI PROTOKSYLEMU. PASM PROTOKSYLEMU (I FLOEMU) MOŻE BYĆ 1, 2, 3, 4 LUB WIĘCEJ, W ZWIĄZKU Z CZYM WYRÓŻNIA SIĘ BUDOWĘ MONARHCICZNĄ, DIARCHICZNĄ, TRIARCHICZNĄ, TETRAARCHICZNĄ itd. . , A PRZY DUŻEJ LICZBIE – POLIARCHICZNĄ. TEGO TYPU WALEC OSIOWY NAZYWA SIĘ AKTYNOSTELĄ.

NAPRZEMIANLEGŁY, PROMIENIOWY UKŁAD PROTOKSYLEMU I PROTOFLOEMU, DOŚRODKOWE RÓŻNICOWANIE SIĘ DREWNA ORAZ DOBRZE WYKSZTAŁCONA OKOLNICA I ENDODERMA, TO CHARAKTERYSTYCZNE CECHY BUDOWY PIERWOTNEJ WIĘKSZOŚCI KORZENI, RÓŻNIĄCE JĄ OD BUDOWY PIERWOTNEJ WIĘKSZOŚCI ŁODYG, KTÓRYCH STRUKTURA JEST BARDZIEJ ZŁOŻONA. WIELE KORZENI KOŃCZY ROZWÓJ NA WYKSZTAŁCENIU BUDOWY PIERWOTNEJ. SĄ TO PRZEDE WSZYSTKIM CIENKIE KORZENIE SYSTEMÓW WIĄZKOWYCH ORAZ KORZENIE BOCZNE DALSZYCH RZĘDÓW. W STREFACH STARSZYCH, ZEWNĘTRZNE WARSTWY KORY PIERWOTNEJ KORKOWACIEJĄ I STAJĄ SIĘ TKANKĄ OKRYWAJĄCĄ, OCHRANIAJĄCĄ WNĘTRZE KORZENIA. NAZYWA SIĘ ONA EGZODERMĄ ALBO PODSKÓRNIĄ.

POWSTAWANIE KORZENI BOCZNYCH I PRZYBYSZOWYCH ROZWOJ KORZENI BOCZNYCH ZOSTAJE ZAPOCZĄTKOWANY W STREFIE RÓŻNICOWANIA BUDOWY PIERWOTNEJ KORZENIA MACIERZYSTEGO. W PEWNYM MIEJSCU PERYCYKLU (OKOLNICY) KOMÓRKI ZACZYNAJĄ SIĘ INTENSYWNIE DZIELIĆ I POWSTAJE OBSZAR KOMÓREK MERYSTEMATYCZNYCH, KTÓRE ORGANIZUJĄ SIĘ W MERYSTEM WIERZCHOKOWY KORZENIA. POWSTAŁY ZAWIĄZEK KORZENIA PRZECISKA SIĘ PRZEZ KORĘ PIERWOTNĄ I ROZERWAWSZY SKÓRKĘ WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ JAKO KORZEŃ BOCZNY (rys. 4. 45).

KORZENIE PRZYBYSZOWE ZAWIĄZUJĄ SIĘ GŁÓWNIE W WĘZŁACH PĘDÓW, A CZASEM RÓWNIEŻ W STREFIE BUDOWY WTÓRNEJ KORZENI. ICH ZAWIĄZKI TWORZĄ SIĘ W GŁĘBI ORGANÓW MACIERZYSTYCH PRZEZ ODRÓŻNICOWANIE GRUPY KOMÓREK I UFORMOWANIE SIĘ MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO KORZENIA, KTÓRY, PODOBNIE JAK KORZEŃ BOCZNY, PRZECISKA SIĘ PRZEZ TKANKI LEŻĄCE NA ZEWNĄTRZ OD NIEGO AŻ POJAWI SIĘ NA POWIERZCHNI ORGANU.

BUDOWA WTÓRNA KORZENIA W WYNIKU PODZIAŁU KOMÓREK MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO KORZEŃ ROŚNIE NA DŁUGOŚĆ ORAZ POWIĘKSZA SIĘ JEGO PIERWOTNA GRUBOŚĆ I PIERWOTNA BUDOWA ANATOMICZNA. DALSZY WZROST NA GUBOŚĆ ORAZ WTÓRNA BUDOWA ANATOMICZNA SĄ WYNIKIEM PRZYROSTU WTÓRNEGO WSKUTEK DZIAŁALNOŚCI MERYSTEMÓW BOCZNYCH – KAMBIUM I FELOGENU.

PRZYROST WTÓRNY KORZENI WYSTĘPUJE CZĘSTO U NAGOZALĄŻKOWYCH I DWULIŚCIENNYCH, ZWŁASZCZA U DUŻYCH FORM DRZEWIASTYCH, TWORZĄCYCH GRUBE PALOWE SYSTEMY KORZENIO 0 WE. ZAPOCZĄTKOWUJE GO POJAWIENIE SIĘ KAMBIUM I FELOGENU W STREFIE RÓŻNICOWANIA SIĘ BUDOWY PIERWOTNEJ. MERYSTEMY TE POWSTAJĄ W WYNIKU AKTYWIZACJI NIEZRÓŻNICOWANYCH POZOSTAŁOŚCI PROKAMBIUM. KOMÓRKI KAMBIUM ZACZYNAJĄ SIĘ DZIELIĆ NAJPIERW PO WEWNĘTRZNEJ STRONIE PASM ŁYKA PIERWOTNEGO, TAM GDZIE SĄSIADUJE ONO Z DREWNEM PIERWOTNYM, A NASTĘPNIE W OKOLNICY, W MIEJSCU, W KTÓRYM DOCHODZĄ DO NIEJ KRAWĘDZIE DREWNA ZAKOŃCZONE ELEMENTAMI PROTOKSYLEMU (rys. 4. 46 A). PASMA KAMBIALNE ŁĄCZĄ SIĘ NASTEPNIE Z SOBĄ, TAK ŻE NA PRZEKROJU POPRZECZNYM LINIA KAMBIUM STAJE SIĘ CIĄGŁA, O ZARYSIE FALISTYM, KTÓREGO KSZTAŁT ZALEŻY OD LICZBY RAMION DREWNA PIERWOTNEGO (rys. 4. 46 B). KOMÓRKI KAMBIUM DZIELĄ SIĘ PERYKLIMALNIE, A ICH POCHODNE RÓŻNICUJĄ SIĘ DO ŚRODKA W ELEMENTY DREWNA WTÓRNEGO, A NA ZEWNĄTRZ – W ELEMENTY ŁYKA WTÓRNEGO.

OBSZARY KAMBIUM, ZNAJDUJĄCE SIĘ PO ZEWNĘTRZNEJ STRONIE PASM ŁYKA, ZACZYNAJĄ FUNKCJONOWAĆ NAJWCZEŚNIEJ ODKŁADAJĄC INTENSYWNIE DREWNO WTÓRNO, WSKUTEK CZEGO SAME ODSUWANE SĄ STOPNIOWO NA ZEWNĄTRZ, TAK ŻE FALISTA POCZĄTKOWO LINIA KAMBIUM OSTATECZNIE SIĘ WYRÓWNUJE I PRZYBIERA NA PRZEKROJU POPRZECZNYM ZARYS KOLISTY (rys. 4. 46 C).

KAMBIUM SKŁADA SIĘ Z WARSTWY KOMÓREK INICJALNYCH ORAZ KILKU WARSTW ICH RÓŻNICUJĄCYCH SIĘ POCHODNYCH. KOMÓRKI INICJALNE DZIELĄ SIĘ PŁASZCZYZNAMI STYCZNYMI (PERYKLINALNIE), WSKUTEK CZEGO NA PRZEKROJU POPRZECZNYM UKŁAD KOMÓREK KAMBIUM JEST DRABINKOWATY (rys. 4. 47). PO STYCZNYM PODZIALE KOMÓRKI INICJALNEJ JEDNA KOMÓRKA POTOMNA ZACHOWUJE CHARAKTER INICJALNY, DRUGA ZAŚ PODLEGA RÓŻNICOWANIU. JEŻELI CHARAKTER INICJALNY ZACHOWUJE ZEWNĘTRZNA KOMÓRKA POTOMNA, A RÓŻNICUJE SIĘ WEWNĘTRZNA, POWSTAJE WÓWCZAS ELEMENT DREWNA. GDY RÓŻNICUJE SIĘ ZEWNĄTRZNA POCHODNA, POWSTAJE ELEMENT ŁYKA. DZIĘKI ODKŁADANIU PRZEZ KAMBIUM DREWNA WTÓRNEGO DO WNĘTRZA KORZENIA, A ŁYKA WTÓRNEGO NA ZEWNĄTRZ, DREWNO I ŁYKO PIERWOTNE CORAZ BARDZIEJ ODDALAJĄ SIĘ OD SIEBIE. DREWNO PIERWOTNE ZOSTAJE W ŚRODKU KORZENIA, A ŁYKO PIERWOTNE JEST ODSUWANE NA ZEWNĄTRZ. RÓWNOCZEŚNIE ZATRACA SIĘ NAPRZEMIANLEGŁY UKŁAD DREWNA I ŁYKA PIERWOTNEGO, KTÓRY PRZEKSZTAŁCA SIĘ W NAPRZEMIANLEGŁY UKŁAD DREWNA I ŁYKA WTÓRNEGO.

NA PRZEKROJU PODŁUŻNYM KAMBIUM MOŻNA STWIERDZIĆ, ŻE JEST ONO ZBUDOWANE Z DWU RODZAJÓW KOMÓREK: O KSZTAŁCIE WRZECIONOWATYM, SILNIE WYDŁUŻONYM ORAZ ZNACZNIE KRÓTSZYCH, O KSZTAŁCIE ZBLIŻONYM DO RÓWNOWYMIAROWEGO, tzw. KOMÓRKI PROMIENIOWE. Z KOMÓREK WRZECIONOWATYCH POWSTAJĄ ELEMENTY PRZEWODZĄCE DREWNA I ŁYKA (CEWKI, NACZYNIA, KOMÓRKI SITOWE), WŁÓKNA DRZEWNE I ŁYKOWE ORAZ MIĘKISZ DRZEWNY I ŁYKOWY. W DREWNIE I ŁYKU WTÓRNYM WYSTĘPUJE DOŚĆ DUŻO MIĘKISZU DRZEWNEGO I ŁYKOWEGO, W KTÓRYM MAGAZYNOWANE SĄ MATERIAŁY POKARMOWE. ZWŁASZCZA U ROŚLIN WIELOLETNICH KORZENIE PEŁNIĄ CZĘSTO ROLĘ ORGANÓW ŚPICHRZOWYCH

KOMÓRKI M IĘKISZU DRZEWNEGO I ŁYKOWEGO TWORZĄ PASMA UŁOŻONE RÓWNOLEGLE DO OSI KORZENIA I WRAZ Z INNYMI WYTWORAMI KOMÓREK WRZECIONOWATYCH STANOWIĄ SYSTEM PODŁUŻNY DREWNA I ŁYKA WTÓRNEGO. KOMÓRKI PROMIENIOWE KAMBIUM ODKŁADAJĄ NATOMIAST KOMÓRKI MIĘKISZOWE, KTÓRE TWORZĄ PASMA BIEGNĄCE PROMIENIŚCIE, tj. PROSTOPADLE DO OSI KORZENIA. SĄ TO PROMIENIE MIĘKISZOWE, STANOWIĄCE PASMA ŻYWYCH KOMÓREK, KTÓRE PRZEZ WARSTWĘ KAMBIUM ŁĄCZĄ DREWNO I ŁYKO WTÓRNE, PODOBNIE JAK TO MA MIEJSCE W ŁODYDZE (por. rys. 4. 77), PRZY CZYM PIERWSZE TAKIE PROMIENIE ODKŁADANE SĄ PRZEZ KAMBIUM W KORZENIU NAPRZECIWKO PASM DREWNA PIERWOTNEGO. TWORZĄ ONE SYSTEM POPRZECZNY WTÓRNYCH TKANEK DREWNA I ŁYKA. WRAZ Z PIONOWYMI PASMAMI MIĘKISZU DRZEWNEGO I ŁYKOWEGO STANOWIĄ ONE ŻYWY UKŁAD, W KTÓRYM ODBYWA SIĘ PRZEWODZENIE NA KRÓTSZE ODLEGŁOŚCI, GŁÓWNIE W KIERUNKU PROMIENISTYM, tj. WZDŁUŻ PROMIENI DO ŚRODKA LUB OD ŚRODKA. UMOŻLIWIAJĄ ONE TRANSPORT WODY Z DREWNA DO ŁYKA I TRANSPORT SUBSTANCJI POKARMOWYCH Z ŁYKA DO DREWNA.

W WYNIKI ANTYKLINALNEGO (tj. W PŁASZCZYŹNIE PROMIENISTEJ) PODZIAŁU KOMÓREK KAMBIUM POWIĘKSZA SIĘ OBWÓD DREWNA WTÓRNEGO ORAZ ŚRENICA CYLINDRA KAMBIALNEGO. MIAZGA KORKORODNA (FELOGEN) KORZENIA POWSTAJE W WYNIKU PODZIAŁÓW PERYKLINALNYCH KOMÓREK OKOLNICY W CAŁYM OBWODZIE. TWORZĄ ONE CYLINDER KOMÓREK MERYSTEMATYCZNYCH PODOBNY DO KAMBIUM. FELOGEN ODKŁADA NA ZEWNĄTRZ KOMÓRKI POCHODNE RÓŻNICUJĄCE SIĘ W TKANKĘ KORKOWĄ. RÓŻNICUJĄCE SIĘ RZADZIEJ POCHODNE WEWNĘTRZNE TWORZĄ ZWYKLE CIENKĄ WARSTWĘ KOMÓREK MIĘKISZOWYCH FELODERMY.

MIKORYZA JEST WSPÓŁŻYCIEM SYSTEMU KORZENIOWEGO Z GRZYBAMI, W KTÓRYM OBAJ PARTNERZY CZERPIĄ KORZYŚCI. GRZYBOM UŁATWIA MIKORYZA ZAOPATRZENIE W ORGANICZNE SUBSTANCJE ODŻYWCZE (W CUKRY), NATOMIAST KORZENIE UZYSKUJĄ WIĘKSZĄ POWIERZCHNIĘ CHŁONNĄ I DOSTĘP DO SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W REZULTACIE ROZŁOŻENIA PRÓCHNICY GLEBOWEJ PRZEZ GRZYBY WYTWARZAJĄ PONADTO WITAMINY I HORMONY POBUDZJĄCE WZROST I PRZEMIANĘ MATERII KOMÓREK KORZENIA.

WYRÓŻNIA SIĘ DWA RODZAJE MIKORYZY: ZEWNĘTRZNĄ (EKTOTROFICZNĄ) I WEWNĘTRZNĄ (ENDOTROFICZNĄ). W MIKORYZIE ZEWNĘTRZNEJ STRZĘPKI GRZYBA OPLATAJĄ KRÓTKIE KORZENIE BOCZNE I TWORZĄ WOKÓŁ NICH SWEGO RODZAJU „MUFKĘ” (rys. 4. 48). STRZĘPKI WNIKAJĄ TAKŻE DO KORY PIERWOTNEJ, ALE ROZRASTAJĄ SIĘ TYLKO W PRZESTWORACH MIĘDZYKOMÓRKOWYCH I NIE PRZERASTAJĄ DO WNĘTRZA KOMÓREK. MIKORYZĄ ZEWNĘTRZNĄ CHARAKTERYZUJE SIĘ WIELE GATUNKÓW DRZEW, W TYM DĄB, BRZOZA SOSNA, ŚLIWA, JABŁOŃ, GRUSZA I INNE.

W MIKORYZIE WEWNĘTRZNEJ STRZĘPKI GRZYBA WNIKAJĄ GŁĘBIEJ DO KORZENIA, NATOMIAST NA ZEWNĄTRZ NIE TWORZĄ WIĘKSZEJ OTOCZKI. ROSNĄ NIE TYLKO W PRZESTWORACH MIĘDZYKOMÓRKOWYCH LECZ RÓWNIEŻ WNIKAJĄ DO WNĘTRZA KOMÓREK. MIKORYZA WEWNĘTRZNA WYSTĘPUJE U PEWNYCH DRZEW, U WIELU ROŚLIN ZIELNYCH, U ZBÓŻ, JAK np. . U OWSA, ŻYTA, PSZENICY i KUKURYDZY.

WSPÓŁŻYCIE KORZENI Z BAKTERIAMI WIĄŻĄCYMI AZOT ZJAWISKO TO JEST SZCZEGÓLNIE ROZPOWSZECHNIONE W RODZINIE MOTYLKOWATYCH, ALE WYSTĘPUJE RÓWNIEŻ np. . U OLSZY, OLIWNIKA i ROKITNIKA. BAKTERIE Z RODZAJU Rhizobium, WSPÓŁŻYJĄCE Z ROŚLINAMI MOTYLKOWATYMI, WYSTĘPUJĄ W GLEBIE JAKO WOLNO ŻYJĄCE SAPROFITY, NIE MAJĄCE ZDOLNOŚCI DO WIĄZANIA AZOTU ATMOSFERYCZNEGO. PO NAPOTKANIU KORZENIA ODPOWIEDNIEJ ROŚLINY, WNIKAJĄ DO NIEGO PRZEZ WŁOŚNIKI. ISTNIEJE PRZY TYM ŚCISŁY ZWIĄZEK POMIĘDZY GATUNKIEM ROŚLINY I GATUNKIEM LUB ODMIANĄ BAKTERII, KTÓRA MOŻE ZAINFEKOWAĆ KORZENIE.

ROZPOZNANIE SIĘ BAKTERII I KORZENIA NASTĘPUJE ZA POŚREDNICTWEM SPECYFICZNYCH BIAŁEK – LEKTYN, WYSTĘPUJĄCYCH NA POWIERZCHNI WŁOŚNIKÓW, MAJĄCYCH ZDOLNOŚĆ WIĄZANIA SIĘ Z CUKROWCAMI ŚCIANY KOMÓRKOWEJ DANEGO GATUNKU LUB ODMIANY BAKTERII. Z WŁOŚNIKA BAKTERIE PRZEDOSTAJĄ SIĘ W POSTACI NICI INFEKCYJNEJ DO KORY PIERWOTNEJ KORZENIA, GDZIE ICH OBECNOŚĆ WYWOŁUJE INTENSYWNE PODZIAŁY KOMÓRKOWE W MIEJSCU ZAKAŻENIA, CZEMU TOWARZYSZY PODWYŻSZONY POZIOM CYTOKININ – HORMONÓW POBUDZAJĄCYCH PODZIAŁ KOMÓREK ROŚLINNYCH.

W WYNIKU PODZIAŁU KOMÓREK POWSTAJĄ NA KORZENIACH BRODAWKOWATE NAROŚLA, tzw. BRODAWKI KORZENIOWE (rys. 4. 49). W TETRAPLOIDALNYCH KOMÓRKACH BRODAWEK WYSTĘPUJĄ BAKTERIE, KTÓRE PRZEKSZTAŁCAJĄ SIĘ Z FORM PAŁECZKOWATYCH W NIEREGULARNIE ROZGAŁĘZIONE BAKTEROIDY, ZDOLNE DO WIĄZANIA AZOTU CZĄSTECZKOWEGO ATMOSFERY. W KOMÓRKACH BRODAWEK BAKTEROIDY ZNAJDUJĄ BOGATE ŹRÓDŁO SUBSTANCJI ORGANICZNYCH DOSTARCZAJĄCYCH ENERGII ORAZ ELEKTRONÓW I PROTONÓW NIEZBĘDNYCH DO REDUKCJI N 2 DO NH 3.

FUNKCJE KORZENIE SŁUŻĄ DO POBIERANIA WODY I SOLI MINERALNYCH Z GLEBY ORAZ PRZYTWIERDZANIA ROŚLIN DO PODŁOŻA. WODA JEST POBIERANA PRZEZ WŁOŚNIKI ORAZ PRZEZ CIENKOŚCIENNE KOMÓRKI EPIDERMY KORZENIA. PRZEZ MIĘKISZ KORY PIERWOTNEJ WODA DOCIERA DO ENDODERMY. DALSZY PRZEPŁYW APOPLASTEM JEST ZABLOKOWANY PRZEZ PASEMKA CASPARY’EGO. PRZEZ PROTOPLASTY KOMÓREK ENDODERMY I OKOLNICY WODA DOCIERA DO WNĘTRZA WALCA OSIOWEGO, GDZIE JEST WCIĄGANA DO CEWEK I NACZYŃ DREWNA. CEWKAMI I NACZYNIAMI JEST UNOSZONA W GÓRĘ DO ŁODYG I LIŚCI, A STAMTĄD, GŁÓWNIE PRZEZ SZPARKI, W POSTACI PARY WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ (PAROWANIE WODY Z POWIERZCHNI ROŚLINY NAZYWAMY TRANSPIRACJĄ).

SYSTEM KORZENIOWY PRZENIKA DO PODŁOŻA I ROZPRZESTRZENIA SIĘ NA RÓŻNYCH POZIOMACH GLEBY, WYKORZYSTUJĄC JEJ ZASOBY WODNE I MINERALNE. OBLICZONO, ŻE WIĄZKOWY SYSTEM ŻYTA SKŁADAŁ SIĘ ZE 143 KORZENI, KTÓRE MIAŁY 35 600 KORZENI BOCZNYCH I RZEDU, 2 300 000 KORZENI II RZĘDU i 11 500 000 KORZENI III RZĘDU. WSZYSTKIE TE KORZENIE MIAŁY RAZEM PONAD 14 BILIONÓW WŁOŚNIKÓW OKREŚLAJĄC POWIERZCHNIĘ KONTAKTU TEGO SYSTEMU KORZENIOWEGO Z GLEBĄ.

ZDOLNOŚĆ KORZENI DO PODTRZYMYWANIA ROŚLINY W GLEBIE ORAZ GLEBY PRZEZ ROŚLINĘ MA DUŻE ZNACZENIE DLA OCHRONY POWŁOKI GLEBOWEJ PRZED EROZJĄ WODNĄ LUB WIETRZNĄ, ZWŁASZCZA NA STOKACH GÓRSKICH. JEST ONA RÓWNIEŻ WYKORZYSTYWANA DO USTALANIA WYDM PRZEZ OBSIEWANIE ICH ROŚLINAMI O ODPOWIEDNIM SYSTEMIE KORZENIOWM.

KORZENIE SĄ ORGANAMI CUDZOŻYWNYMI, ZALEŻNYMI OD PĘDU, KTÓRY ZAOPATRUJE JE W PODSTAWOWE ZWIĄZKI ORGANICZNE, JAKIMI SĄ CUKRY. SĄ TAKŻE MIEJSCEM SYNTEZY AMINOKWASÓW, HORMONÓW – GIBERELIN I CYTOKININ ORAZ ALKALOIDÓW (np. . NIKOTYNY), KTÓRE Z PRĄDEM TRANSPIRACYJNYM ODPROWADZANE SĄ NASTĘPNIE DO LIŚCI I INNYCH ORGANÓW PĘDOWYCH.

JEDNA Z FUNKCJI KORZENI U ROŚLIN WIELOLETNICH POLEGA NA MAGAZYNOWANIU SUBSTANCJI POKARMOWYCH, KTÓRE PRZEMIESZCZAJĄ SIĘ DO KORZENI Z ORGANÓW NADZIEMNYCH W CIĄGU LATA, A NASTĘPNIE W KIERUNKU PRZECIWNYM NA WIOSNĘ. TKANKĘ ŚPICHRZOWĄ STANOWI W KORZENIACH MIĘKISZ KORY PIERWOTNEJ, DREWNA LUB ŁYKA.

PRZEKSZTAŁCENIA KORZENIE PEWNYCH ROŚLIN MAJĄ NIETYPOWĄ BUDOWĘ I SPEŁNIAJĄ NIETYPWOE FUNKCJE. OTO NAJWAŻNIEJSZE RODZAJE TEGO TYPU PRZEKSZTAŁCEŃ. KORZENIE SPICHRZOWE. WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN DWULETNICH, JAK MARCHEW, BURAK, RZODKIEWKA. W WYTWORZENIU ORGANU SPICHRZOWEGO UCZESTNICZY PODSTAWOWA (GÓRNA) CZĘŚĆ KORZENIA ORAZ HIPOKOTYL. W PIERWSZYM ROKU ROZWOJU, ROŚLINY DWULETNIE WYKSZTAŁCAJĄ SKUPIONĄ ROZETKĘ LIŚCI NA SILNIE SKRÓCONYM PĘDZIE. W CIĄGU LATA MAGAZYNUJĄ W KORZENIU SUBSTANCJE POKARMOWE, KTÓRE W NASTĘPNYM ROKU ZUŻYWAJĄ NA SZYBKIE WYTWORZENIE WYSOKIEGO PĘDU KWIATOSTANOWEGO, KWIATÓW, OWOCÓW I NASION.

KORZENIE SPICHRZOWE SĄ GRUBE I MIĘSISTE WSKUTEK OBFITEGO WYKSZTAŁCENIA MIĘKISZU SPICHRZOWEGO W KORZE PIERWOTNEJ, ŁYKU LUB DREWNIE (U MARCHWI np. . ok. . 70 % TKANKI SPICHRZOWEJ STANOWI MIĘKISZ ŁYKOWY, U RZODKWI NATOMIAST ok. . 95 % STANOWI MIĘKISZ DRZEWNY.

KORZENIE BURAKA MAJĄ NIETYPOWĄ BUDOWĘ WTÓRNĄ. WYSTĘPUJE W NICH KILKA KRĘGÓW KAMBIALNYCH, TWORZĄCYCH SIĘ SUKCESYWNIE NA ZEWNĄTRZ PIERWSZEGO. DRUGI I NASTĘPNE KRĘGI KAMBIUM WYTWARZAJĄ MAŁE WIĄZKI DREWNA I ŁYKA WTÓRNEGO ORAZ DUŻE ILOŚCI MIĘKISZU WYPEŁNIAJĄCEGO SIĘ CUKRAMI ZAPASOWYMI. W TEN SPOSÓB POWSTAJE CHARAKTERYSTYCZNY, BARDZO GRUBY I MIĘSISTY KORZEŃ BURAKA.

W ORGANY SPICHRZOWE MOGĄ TAKŻE PRZEKSZTAŁCAĆ SIĘ KORZENIE BOCZNE I PRZYBYSZOWE. POWSTAJĄ WÓWCZAS BULWY KORZENIOWE. NA PRZYKŁAD U DALII, U PODSTAWY PĘDU TWORZY SIĘ WIĄZKA BULW KORZENIOWYCH, MAGAZYNUJĄCYCH NA OKRES ZIMY SUBSTANCJE POKARMOWE (rys. 4. 50). MAJĄ ONE CZAPECZKĘ KORZENIOWĄ I BUDOWĘ ANATOMICZNĄ CHARAKTERYSTYCZNĄ DLA KORZENIA, NIE WYSTĘPUJĄ NA NICH NATOMIAST ZAWIĄZKI LIŚCI I TE CECHY RÓŻNIĄ JE OD ZEWNĘTRZNIE PODOBNYCH, PODZIEMNYCH BULW POCHODZENIA PĘDOWEGO, WYSTĘPUJACYCH U NIEKTÓRYCH ROŚLIN.

KORZENIE PODPOROWE WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN O WYSOKICH NADZIEMNYCH PĘDACH, KTÓRYCH SYSTEM KORZENIOWY NIE WYRASTA NA DUŻĄ GŁĘBOKOŚĆ ALBO ROŚNIE W GRZĄSKIM PODŁOŻU. SPEŁNIAJĄ ONE FUNKCJĘ DODATKOWEGO UMOCOWANIA ROŚLINY W PODŁOŻU. SĄ TO KORZENIE PRZYBYSZOWE, KTÓRE WYRASTAJĄ Z ŁODYGI NA PEWNEJ WYSOKOŚCI NAD ZIEMIĄ, A NASTĘPNIE ROSNĄ W DÓŁ (PIONOWO LUB UKOŚNIE) I WNIKAJĄ DO GLEBY (rys. 4. 51). ROSNĄ WIĘC ONE CZĘŚCIOWO W POWIETRZU I CZĘŚCIOWO W GLEBIE. KORZENIE PODPOROWE WYKSZTAŁCA KUKJURYDZA I WIELE ROŚLIN TROPIKALNYCH, np. . MONSTERA, PANDANY, FIGOWCE I PEWNE PALMY.

KORZENIE CZEPNE WYSTĘPUJĄ CZĘSTO U PNĄCZY I EPIFITÓW. NA PRZYKŁAD U BLUSZCZU, Z ŁODYGI PO STRONIE PODPORY WYRASTAJĄ KORZENIE PRZYBYSZOWE, KTÓRE WNIKAJĄ W ZAŁOMY ŚCIANY LUB INNEJ PODPORY, PRZYMOCOWUJĄC DO NIEJ ROŚLINĘ. EPIFITY SĄ ROŚLINAMI NIE ZAKORZENIAJĄCYMI SIĘ W GLEBIE, LECZ OSIEDLAJĄCYMI SIĘ NA PNIACH I GAŁĘZIACH WYSOKICH DRZEW. PRZYMOCOWUJĄ SIĘ DO NICH ZA POMOCĄ KORZENI CZEPNYCH, KTÓRE PRZYTWIERDZAJĄ SIĘ LUB OWIJAJĄ DOKOŁA GAŁĘZI (rys. 4. 118 A).

KORZENIE POWIETRZNE WYSTĘPUJĄ U PEWNYCH EPIFITÓW, np. . U STORCZYKÓW. ZWISAJĄ SWOBODNIE W DÓŁ I ZA ICH POMOCĄ ROŚLINA POBIERA WODĘ Z POWIETRZA (rys. 4. 52 A). KORZENIE TE SĄ OTOCZONE WIELOWARSTWOWĄ SKÓRKĄ O SPECJALNEJ BUDOWIE (rys. 4. 52 B) ZWANĄ WELAMENEM. WELAMEN SKŁADA SIĘ Z KILKU WARSTW KOMÓREK MARTWYCH O POROWATYCH CELULOZOWYCH ŚCIANACH. W OKRESIE BEZDESZCZOWYM KOMÓRKI WYPEŁNIONE SĄ POWIETRZEM, WSKUTEK CZEGO KORZENIE MAJĄ WÓWCZAS ZABARWIENIE SREBRZYSTOBIAŁE. TKANKA TA WCHŁANIA Z POWIETRZA PARĘ WODNĄ, A W CZASIE DESZCZU JAK GĄBKA SILNIE NASIĄKA WODĄ I STAJE SIĘ PRZEŹROCZYSTA.

KORZENIE ODDECHOWE WYSTĘPUJĄ U PEWNYCH ROŚLIN KLIMATU CIEPŁEGO, ROSNĄCYCH NA TERENACH BAGNISTYCH. BAGNISTE PODŁOŻE JEST UBOGIE W TLEN, KTÓRY SŁABO ROZPUSZCZA SIĘ W WODZIE. KORZENIE ODDECHOWE STANOWIĄ BOCZNE ODGAŁĘZIENIA POZIOMYCH KORZENI PODZIEMNYCH WYRASTAJĄCE PIONOWO W GÓRĘ PONAD POWIERZCHNIĘ PODŁOŻA I SŁUŻACE DO POBIERANIA TLENU. MOGĄ ONE OSIĄGAĆ 1, 5 m WYSOKOŚCI. POWIETRZE WNIKA DO NICH PRZEZ OTWORY PODOBNE DO PRZETCHLINEK, A DALEJ KANAŁAMI POWIETRZNYMI AERENCHYMY PRZEMIESZCZA SIĘ DO PODZIEMNYCH CZĘŚCI SYSTEMU KORZNIOWEGO. KORZENIE ODDECHOWE U Sonneraria alba, DRZEWA NALEŻĄCEGO DO FORMACJI NAMORZYNÓW, PRZEDSTAWIONO NA RYSUNKU 4. 53.

KORZENIE PASOŻYTÓW. PASOŻYTY CZERPIĄ SUBSTANCJE POKARMOWE Z ŻYWYCH ROŚLIN, Z KTÓRYMI POŁĄCZONE SĄ ZA POMOCĄ SSAWEK. U PASOŻYTNICZYCH ROŚLIN WYŻSZYCH SSAWKI MOGĄ BYĆ PRZEKSZTAŁCONYMI KORZENIAMI. SĄ TO UTWORY MAJĄCE ZDOLNOŚĆ WNIKANIA DO WNĘTRZA ROŚLINY ŻYWICIELSKIEJ DZIĘKI WYDZIELANIU ENZYMÓW TRAWIĄCYCH BLASZKI ŚRODKOWE I ŚCIANY KOMÓRKOWE JEJ TKANEK. PO OSIĄGNIĘCIU TKANEK PRZEWODZĄCYCH ŻYWICIELA SSAWKI ŁĄCZĄ SIĘ Z NIM I POBIERAJĄ BEZPOŚREDNIO Z NICH SUBSTANCJE POKAMOWE, KTÓRE NASTĘPNIE WŁASNYMI WIĄZKAMI PRZEWODZĄCYMI DOPROWADZAJĄ DO TKANEK PASOŻYTA (rys. 4. 123 B, C).