NEOLITYZACJA na Bliskim Wschodzie ANTROPOPRESJA ROZWJ ROLNICTWA ROZWJ
NEOLITYZACJA na Bliskim Wschodzie ANTROPOPRESJA ROZWÓJ ROLNICTWA ROZWÓJ KULTURY ZMAGANIA CZŁOWIEKA Z PRZYRODĄ
O CO CHODZI ? - co to jest ANTROPOPRESJA ? - co to jest INNOWACJA ? - co to jest REWOLUCJA NEOLITYCZNA ? - co to jest STATUS SPOŁECZNY I ROLA SPOŁECZNA ? - DLACZEGO TO WSZYSTKO JEST WAŻNE ?
„Antropopresją określa się ogół działań człowieka mających wpływ na środowisko przyrodnicze, w którym żyje” S. Kadrow, 2010 Czynniki antropopresji – różne formy działalności człowieka w środowisku np. zabudowania, uprawa gleby, przemysł, komunikacja, hodowla, turystyka i inne. Rodzaje antropopresji – konkretne oddziaływania człowieka na środowisko np. zanieczyszczenie wody, emisja hałasu, zaśmiecanie, wycinanie lasu, emisja zanieczyszczeń powietrza.
„Konsekwencje dokonanej przez człowieka w pradziejach domestykacji roślin i zwierząt, czyli przejścia od gospodarki przyswajającej do wytwarzającej, okazały się niezwykle poważne dla dalszej historii cywilizacji. Dlatego też, początki rolnictwa i hodowli w świetle źródeł archeologicznych należą do najciekawszych problemów badawczych w każdym z regionów Europy” J. Lech, 1988 Gdy człowiek zmienił swój wędrowny tryb życia na osiadły rozpoczęło się również kształtowanie krajobrazu
REWOLUCJA NEOLITYCZNA to proces przechodzenia ludzkości od łowiectwa-zbieractwa i koczownictwa do produkcji żywności, czyli rolnictwa i hodowli, oraz do osiadłego trybu życia, trwający w naszym kręgu cywilizacyjnym w latach ok. 10000 -4000 p. n. e. Rewolucja neolityczna miała swój początek na obszarze tzw. Żyznego Półksiężyca na Bliskim Wschodzie, gdzie występowali dzicy przodkowie wielu współczesnych roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych. Ze swojej kolebki nowe umiejętności rozprzestrzeniły się na zachód, południe i wschód - do Europy, Afryki i Azji Południowej. W kilku innych miejscach globu (Azja Wschodnia, niektóre rejony Ameryki, Nowa Gwinea) rolnictwo, a niekiedy i hodowla zwierząt rozwinęły się niezależnie.
Bliskowschodnie centrum neolityzacji
Centrum środkowoamerykańskie ok. 8 tys. lat BP (kukurydza, dynia, tykwa, papryka, fasola, ) Centrum bliskowschodnie ok. 10 tys. lat BP (pszenica, jęczmień, owca, koza) pd. -wsch. Azja ok. 9 tys. lat BP (ryż, groch, fasola, betel (? )) Centrum środkowoandyjskie ok. 8 tys. lat BP (dynia, tykwa, papryka, fasola, ziemniaki, lama, alpaka) Centrum dalekowschodnie ok. 8 tys. lat BP (proso, koza, świnie) Centrum północnoafrykańskie ok. 8 tys. lat BP (sorgo / proso, bydło rogate)
Hodowla zwierząt była prawdopodobnie wcześniejszą formą rolnictwa niż uprawa ziemi, bo ze stadami półdzikich zwierząt można było wędrować w poszukiwaniu nowych pastwisk, a uprawa roślin wiązała człowieka z ziemią. Pierwsze próby uprawy zbóż polegały na kultywacji stanowisk zbóż dzikich i z takich właśnie upraw pochodzą datowane na 10. 000 pne ziarna żyta odnalezione w Abu Hureyra, oraz nieco późniejsze z Nevali Çori i Cayönü. W 2006 r. opublikowano badania Instytutu Maxa Plancka w Kolonii, zgodnie z którymi wspólnym genetycznym przodkiem 68 współczesnych odmian zboża jest odmiana dziko rosnącej pszenicy do dziś na zboczach góry Karacadag. Góra ta leży mniej więcej pośrodku rejonu, w którym odkryto najstarsze mezolityczne osiedla i tylko 30 km od Gobekli Tepe. Pierwsze stanowiska, w których znaleziono nasiona zbóż niewątpliwie udomowionych (pszenica samopsza - Einkorn), to Abu Hureyra (7. 800 -7. 500 pne), Nevali Çori (7. 200 pne) i Jerycho (6. 700 -6. 000 pne). To datowanie pokrywa się z końcem fazy borealnej i początkiem fazy atlantyckiej mezolitu klimatycznego.
„Rewolucja neolityczna wywołała szereg przekształceń zarówno na płaszczyźnie ekonomiczno-społecznej, jak i nie pozostała bez wpływu na przestrzeń ideologii już w neolitycznych społeczeństwach ludzkich. Grupy, które osiągnęły poziom gospodarki wyższy od dotychczasowego - opierającego się na zbieractwie, rybołówstwie i myślistwie - podejmowały stopniową ekspansję. Z kilku pierwotnych centrów neolityzacji rolnictwo i hodowla promieniowały na coraz to odleglejsze obszary, zajmowane jeszcze przez społeczeństwa praktykujące tradycyjne metody zdobywania pożywienia. Automatycznie też pojawiały się kolejne modele gospodarki wytwórczej, dostosowane do różnorodnych warunków klimatycznych, glebowych i ekologicznych panujących na stopniowo zajmowanych terenach” J. Kruk, 1980
Okres od VIII do VII tysiąclecia p. n. e. zaowocował pierwszą fundamentalną przemianą w dziejach osadnictwa. Z obszarów Azji Mniejszej poprzez Półwysep Bałkański, wraz z migrującymi z tych terenów ludami, odznaczającymi się wyższym poziomem cywilizacyjnym, szeroko rozpowszechniły się na kontynencie europejskim, nowoczesne jak na tamte czasy, sposoby bytowania i gospodarowania, w znacznym stopniu pozostające w niezależności z warunkami przyrodniczymi i wywołujące zasadniczą zmianę modelu życia. Ten wielki przełom to rozpoczęcie uprawy roli, pozwalające na zawiązanie się nowych relacji pomiędzy człowiekiem a jego środowiskiem naturalnym. Człowiek w tym etapie rozwoju porzucił wyłącznie wykorzystywanie zasobów środowiska naturalnego w postaci myślistwa, rybołówstwa i zbieractwa a rozpoczął prowadzenie gospodarki produkcyjnej, w postaci uprawy ziemi i wykorzystywania jej plonów, udomowianie dzikich zbóż oraz hodowanie oswojonej i udomowionej zwierzyny. Etap ten nazwano rewolucją neolityczną, zapoczątkowaną na obszarze Bliskiego Wschodu, uważanego za kolebkę rolnictwa, w około 8300 p. n. e. , ( na terenie południowej Europy od schyłku VII i początku VI tysiąclecia p. n. e. , a na obszarze Europy Środkowej, również w Polsce od około 4500 p. n. e. ). Te same prądy kulturowe, ale we współudziale miejscowej tradycji, na terenach Grecji i wysp Morza Egejskiego zaczęto stosować w powszechnym użytku naczynia wypalone z gliny. W tym samym czasie zaczęto czerpać korzyści z kopalnictwa krzemienia (krzemionki) i dalekosiężnej wymiany handlowej, stosując w tym celu poznane i spenetrowane szlaki rzeczne i morskie. Budowano trwalsze domy i osiedla, produkowano coraz trwalsze i nowocześniejsze narzędzia uprawne, pracując nad coraz to lepszymi technikami obróbki krzemienia, zaczęto produkować odzież i naczynia gliniane. Rolnictwo nie zdominowało jednak wciąż żywych wędrówek ludności. Trwały one w dalszym ciągu, a to za sprawą rozpowszechnienia się ekstensywnego typu uprawy, tzw. gospodarki żarowej. Powodowała ona często wyjałowienie gleby, a uzależniała plony od czynników zewnętrznych. Dlatego z początku stałe osady zakładany były maksymalnie na kilkadziesiąt lat, po których upływie przenoszono je na inne tereny (było to krótko w porównaniu z osadami z terenów Azji Środkowej, w których stosowano nawadnianie pól). W przyczynach wciąż żywych migracji leżały również najazdy plemion koczowniczych, które chcąc uzyskać łupy zrodzone z urodzajnej ziemi oraz wypracowane przez zamożnych osiadłych rolników, podbijały te ludy.
W rezultacie zachodzącej w neolicie rewolucji gospodarczej doszło do całkowitej zmiany czynników decydujących o przestrzennych przemianach osadniczych. Ludzkość od prawieków wykorzystywała zasoby Ziemi, ale była posłuszna prawom natury, tym bardziej, im niższym rozwojem cywilizacyjnym się odznaczała. Głównym celem było więc takie przetworzenie otaczającego środowiska, które umożliwiłoby osiedlanie się w jakimkolwiek miejscu na Ziemi i gospodarowanie w samodzielnie wybrany sposób. Potrzeba było do tego coraz wydajniejszych narzędzi, przeobrażających środowisko i pozwalających na wykorzystywanie jego możliwości, doskonałych metod pracy, opartych na rozwoju technologicznym. Tworzono je w oparciu o relacje pomiędzy człowiekiem a naturą. Do dziś nie ustalono momentu w dziejach historii, w którym ludzkość zdała sobie sprawę z własnej tożsamości i odrębności środowiskowej. Z pewnością zaś można stwierdzić, że stanowiło to początek drogi, prowadzącej od życia sterowanego naturą do życia, kształtowanego przez kulturę i tradycję.
„Dzięki domestykacji roślin i zwierząt człowiek uniezależnił się od cyklów sezonowych, jakie kierowały dostępnością żywności w ramach gospodarki przyswajającej. Nie pozostało to jednak bez wpływu na stan środowiska naturalnego, co dobrze uwidaczniają zmiany jakie zaszły w okresie neolitu w ekosystemach Europy. Kilkusetletni okres wypaleniskowej eksploatacji lasów wyższej strefy krajobrazu i równoczesne stosowanie tam wygonalnych wypasów większych stad zwierzęcych - szczególnie zaznaczające się w przypadku kultury pucharów lejkowatych i kultury ceramiki sznurowej - powodowały sukcesywne otwieranie coraz szerszych przestrzeni. W dalszej konsekwencji natomiast prowadziło to do nasilenia procesów erozji stoków i przekształceń gleby. Jednym z rezultatów tych zmian była też ewolucja modelu gospodarki - wzrastała, kosztem rolnictwa, rola chowu zwierząt. Zaś w związku z tym ostatnim upowszechniały się również niestabilne formy osadnictwa”. P. Kaczanowski, J. K. Kozłowski, 1998; Kulczycka - Leciejewiczowa, 1993
Wynalezienie sztuki uprawy roli przypisywane w większości kobietom - jako tym, które już od zarania dziejów troszczyły się o "ognisko rodzinne" - zapewniło im w starszym neolicie pierwszoplanową rolę. Matriarchat - dominująca wówczas forma organizacji społecznej - znalazł odbicie również w sferze wierzeń. Plemiona kopieniacze stworzyły wyobrażenie wszechmocnej i nadprzyrodzonej istoty żeńskiej, która włada całą przyrodą a zarazem jest matką wszystkich ludzi. Owa bogini - Wielka Matka - była więc efektem uświadomienia sobie przez społeczeństwa neolityczne płodnych sił przyrody, które wyzwoliła kobieta przez wynalezienie hodowli zwierząt i uprawy roli.
Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Status społeczny to pozycja, jaką jednostka zajmuje w grupie społecznej. Pozycja ta może mieć charakter przypisany lub osiągnięty. O pozycji przypisanej mówimy wtedy, gdy jednostka nie ma wyboru, co do jej zajmowania (lub niezajmowania). Pozycja osiągana to taka, którą jednostka zyskuje poprzez swoje działania.
W świetle omówionych przekształceń, jakie zaistniały - we wszystkich dziedzinach życia społeczno-ekonomicznego oraz w zakresie religii i ideologii - za sprawą udomowienia przez człowieka roślin i zwierząt, całkowicie zasadnym i zrozumiałym jest stwierdzenie, iż był to moment przełomowy w dziejach ludzkości. Przejście od gospodarki przyswajającej (zbieracko-łowiecko-rybackiej) do gospodarki wytwórczej (rolniczo-hodowlanej) stało się podstawą do dalszego, coraz szybszego rozwoju społeczeństw neolitycznych i ich przejścia do epoki metali. A w wielu wypadkach był to także fundament pod rozwój cywilizacji klasycznych.
Innowacja (łac. innovatio – odnowienie) stanowi nową (dla organizacji, społeczności czy cywilizacji), wprowadzoną przez człowieka wartość bądź jakość dotyczącą jej celów lub sposobów ich realizacji. Innowacje powstają jako wynik ludzkiej kreatywności, zaś ich zastosowanie zależy od innych ludzi. � Charakterystyczną dla innowacji cechą są opory przeciwko zmianom, wynikające z pojawienia się informacji, że innowacyjne zmiany: mogą nastąpić, nastąpią lub nastąpiły. Celem oporu jest powstrzymanie procesu zmian w dowolnej fazie, często bez tzw. "racjonalnych” przesłanek. Skrajną formą oporu jest luddyzm, prowadzący w okresie rewolucji przemysłowej (1811 -1817) do niszczenia maszyn przez robotników i rzemieślników. �
Osiągnięcia i skutki rewolucji neolitycznej: • osiadły tryb życia • rolnictwo kopieniacze i irygacyjne • chów zwierząt • wytwarzanie tzw. produktów wtórnych chowu • handel i usługi • profesjonalizacja życia społecznego • wynalezienie garncarstwa i tkactwa • eksplozja demograficzna • stworzenie społecznej hierarchii, powstanie klas społecznych • zasiedlanie nowych terenów • regulatory przyrostu naturalnego: konflikty zbrojne, klęski głodu i epidemie • powstanie rozbudowanych systemów religijnych • zmiany ról społecznych kobiet i mężczyzn
10000 - 4000 p. n. e.
REWOLUCJA URBANISTYCZNA REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA
- Slides: 31