ZMR ZHNSEL ENGELLLERN ETM KURSU DAVRANI DETRME DAVRANI

İZMİR ZİHİNSEL ENGELLİLERİN EĞİTİMİ KURSU DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME DAVRANIŞ ANALİZİ YAPMA HEDEF DAVRANIŞ BELİRLEME SAĞALTIM YÖNTEMLERİ Eğitim Görevlisi: Pınar DİRİM İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ III. Ders

• AYRIMLI PEKİŞTİRME • KALICILIĞI SAĞLAMA/GENELLEME • DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME PLANI HAZIRLAMA • ÖNERİLER İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

AYRIMLI PEKİŞTİRME • Uygun olmayan davranışların azaltılması için uygun davranışların arttırılması ve sürdürülmesi a) Diğer Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (DDAP) b) Alternatif Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (ADAP) c) Karşıt Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (KDAP) İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

a) Diğer Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (DDAP) Belirli bir zaman diliminde uygun olmayan davranışın oluşmamasının pekiştirilmesi Okul süresince yumruklarıyla şakaklarına vuran bir öğrenci için günde bir saat boyunca DDAP uygulanır. Kendisine vurmadan geçirdiği her 15 sn. sonunda “Çok iyi, kendine vurmadın” denilerek havuç dilimi verilir. İkinci hafta 15 sn. 30 sn. ye çıkarılır. Süreç 15 dk süreyle kendine vurmayıncaya kadar devam eder. 15 dk. lık süreç tüm derslerde uygulanır. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

b) Alternatif Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (ADAP) Uygun olan davranışın daha uygun biçiminin pekiştirilmesi Öğrencinin “ver” yerine “verir misin” demesinin, daha güzel yazı yazmasının pekiştirilmesi İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

c) Karşıt Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (KDAP) Uygun olmayan davranışla fiziksel olarak aynı anda yapılamayacak davranışın pekiştirilmesi Kendine vurma davranışında ellerin kağıt kalemle meşgul edilerek karalama davranışının pekiştirilmesi İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

Hedef Davranış DDAP ADAP KDAP Yerinden kalkma Yokluğu pekiştirilir İzin isteyerek yerinden kalkma Yerinde oturma Etkinliği yerine getirmeme Yokluğu pekiştirilir ………………. Etkinlikle uğraşma Vurma Yokluğu pekiştirilir İşbirliği/konuşma Kollarını bağlama Öfke nöbeti Yokluğu pekiştirilir İsteme-rica etme ……………. Gereksiz konuşma Yokluğu pekiştirilir Parmak kaldırma Sessiz durma Nesneleri fırlatma Yokluğu pekiştirilir Basketbol oynama Yazı yazma Elini ağzına sokma Yokluğu pekiştirilir Dişlerini fırçalama Kollarını bağlama Küfür etme Yokluğu pekiştirilir Uygun dil kullanma Sessiz olma İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİKLERİNDE KALICILIĞI SAĞLAMAK • Kalıcılık , elde edilen öğrenme ya da davranış değişikliğinin öğretim bittikten sona erdikten sonra da sürüyor olmasıdır. • Örnek ; okulun açıldığı ilk hafta öğretmen sınıftayken içeri kapıyı çalarak girme davranışını öğrenen bir okul öncesi dönem öğrencisinin, dönem sonunda da bu davranışı sergilemesi öğrendiği davranışı koruduğu anlamına gelir. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

Kalıcılık Eğitimine , • Hedef davranış gerçekleşmeye başladıktan sonra geçilmelidir. • Örneğin ; bir öğrenciyi on kez parmak kaldırarak söz alma hakkı tanındığında öğrenci en az sekiz kez bu davranışı uygun biçimde sergiliyorsa, öğretmen kalıcılık eğitimine başlayabilir. • Kalıcılık eğitimi , görsel araçlarla ve dikkatli gözlemlerle de desteklenebilir. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

Pekiştirmenin silikleştirilmesi • Okulda dolabını düzenli tutmayan bir öğrenciye dolabını düzenli tutma davranışı öğretilirken, önce çocuk hedef davranışı her sergilediğinde pekiştirmek, çocuk bu davranışı kazandıktan sonra 3 gün boyunca her gün dolabını düzenli tuttuğunda, 3. günün sonunda pekiştireç vermek, pekiştirmenin silikleştirilmesi sürecine örnektir. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

GENELLEME • Elde edilen davranış değişikliğinin öğretim ortamı dışındaki ortamlarda da gerçekleşmesidir. • Örneğin ; Öğrencilerin farklı öğretmenlerde uygun davranışları sergilemesi. • Kapı zilini çalmayı öğrenen bir öğrencinin zile uzanamadığında kapıyı eliyle vurması. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

• Okulda sırasını toplayan bir öğrencinin, evde de masasını toplaması. • Diş fırçalama becerisinin genellenmesi İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME PLANI 1. Hedef davranış belirleme. 2. Amaç saptama. 3. Gözlem ve kayıt yapma. 4. Uygulamayı planlama ve yürütme. 5. Uygulamanın etkililiğini değerlendirme. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

• Problem davranış nasıl yazılır: • Davranışın tanımını yaparken, davranışın herkes tarafından aynı şekilde anlaşılmasına dikkat etmemiz gerekir. Ayrıca davranışın tanımı yapılırken birey, davranışın oluşum zamanı, davranışın oluştuğu ortam ve davranış oluşurken ortamda bulunan kişiler belirtilmelidir. Çünkü problem davranışlar her zaman, her ortamda olabileceği gibi belirli mekanlarda ve belirli kişilerin varlığında da olabilmektedir. • Örneklersek; Meral istediği yapılmadığı veya verilmediği zaman her ortamda, ortamda bulunan tüm kişilerin varlığında her iki elinin avuç içi ile aynı anda kulaklarına vurur. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

• Örnek : • Hedef Davranış: Ayşe sınıfta ders yaparken sandalyede otururken sağ elinin içiyle sandalyeye veya masaya vurur. • Hedef Davranışın Oluşma Nedenleri: (Ayşe neden masaya vuruyor? ) • Ders yapmak istemediği için, • Dersin konusu performansının üstünde yada altında olduğu için, • Vurma davranışıyla ilgilenildiği için, İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ØProblemli davranışın oluşumuna zemin hazırlayan değişkenleri belirleme. ( ortamları, kişileri, olayları yada diğer uyaranları ) ØDavranışın oluşumunu değiştirilebilecek değişkenleri belirleme ØSağaltımın en fazla gereksinim olduğu ortam ve zamanı belirleme ØSağaltımın uygulanmasına katılacak kişileri belirleme ØDavranışın nedeni ya da sürmesine nelerin yol açtığına ilişkin hipotezler geliştirme ØEn uygun sağaltım planını geliştirme ya da desenlemedir. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ABC KAYIT FORMU Tarih Gözlenen Öğrencinin Adı Soyadı Gözlemin Başlama Saati Gözlemin Bitiş Saati Davranış Öncesi Davranış İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ Davranış Sonrası

-Hedef Davranış Belirleme Formu. Hedef Davranış Tarih : Gözlenen Gözleyen Evet Hayır 1. Davranış işlevsel mi? 2. Davranış pekiştireç sağlayıcı mı? 3. Davranış ön koşul niteliğinde mi? 4. Davranış başka ortamlara girmeyi kolaylaştırır mı? 5. Davranış kişilerarası ilişkilerde kolaylık sağlar mı? 6. Davranış yaşa uygun mu? 7. Davranış bağımsız yaşama katkı sağlar mı? TOPLAM İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ Yorum

Görüşme Formatında Yer Alan Soru Alanları • Problem davranışla ilgili sorular ( problem davranışın şiddeti, süresi, sıklığı ve çeşidi ile ilgili sorular sorulur. ) • Problem davranışı etkilemesi olası çevresel değişkenlere ilişkin sorular ( Çocuğun aldığı ilaçlar, uyku düzeni, diyet vb. ile ilgili sorular sorulur ) • Problem davranışın oluşmasının tahmin edilmesini sağlayan olay ve durumların belirlenmesine yönelik(Davranışın en fazla ve en az oluşacağı etkinlik, sosyal ortamlara ilişkin ) sorular sorulur. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

DAVRANIŞ GÖZLEM FORMU Gözlenilen Davranış: Ağlama, kendini yere atma Çocuğun adı soyadı: C. H. Gözlem Tarihi: …………. ORTAM ANNENİN DAVRANIŞI SIKLIĞI 1. G Ü N İstediği alınmayınca, Kardeşi okula giderken, TV seyretmesine izin verilmediğinde, Baba işe giderken, Kardeşi sokağa çıkarken C bu davranışı her yaptığında kucağına alarak onu sakinleştirmeye çalışıyor ve ona şarkı söylüyor ++++ 2. G Ü N Misafir giderken, Baba işe giderken, Yemek yemesinde ısrar edilince, Kardeşi okula giderken, İstediğini elde edemeyince 3. G Ü N Kardeşi okula giderken, Eve misafir geldiğinde, Çikolata, dondurma alınmadığında, Yemek yemesinde ısrar edilince İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ++++ ++ ++

Gözlem yapılan üç günün ortalaması alındığında davranışın günde ortalama 8 kez ortaya çıktığı belirlenmiştir. C’nin problem davranışları kendisine ve çevresine zarar verici boyutta olmadığı ve hangi ortamda olursa olsun bu davranışları annesinin ilgisini çekmek amacı ile yaptığı gözlendiği için görmemezlikten gelme tekniğinin uygulanmasına karar verilmiştir. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

SONUÇ C’nin problem davranışına karşı başlatılan görmezden gelme tekniği, annenin C’nin olumsuz davranışlarıyla ilgilenmemesi ve bu davranışlar sırasında kendi işi ile meşgul olması şeklinde uygulanmıştır. Uygulamanın başında C’nin bu davranışlarında beklendiği şekilde annenin ilgisini daha fazla çekebilmek için artış olmuştur. Fakat annenin yöntemi tutarlı şekilde uygulaması sonucu 9. günden itibaren davranışlarda azalma gözlenmiştir. Davranışlarının sayısının 9. günden itibaren 7’ye, 4’e ve 0’a indiği görülmüştür. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

Eğer öğrencinizde gördüğünüz bir kaç yaramazlığın büyüyerek davranış sorunu olmasını engellemek istiyorsanız şunlara dikkat etmelisiniz: • Olumlu davranışları mutlaka fark edin ve ödüllendirin. • Açık, basit ve tutarlı kurallar koyun. • Olumlu talimatlar verin. (“ona dokunma”, “burada koşma”, “sakın ha”, “hayır” yerine; “buraya bas”, “buna dokun”, “evet”, “tabi ki” gibi ifadeler kullanmalısınız. • “Yaramazlık” yaptığında gösterebileceğiniz tepkileri belirleyin. En hafif yaramazlıkta bile en şiddetli tepkiyi gösterirseniz, tepkilerinizin önemi azalır. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

Her zaman; • Kurallarla ilgili tartışmaktan, • Bağırmaktan (çocuklar için eğlenceye dönüşür), • Fikrinizi değiştirmekten, • Yarı yolda vazgeçmekten, • Kısasa kısastan kaçının. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

Öğrencinize, kendisini sevdiğiniz ama yaptığı bazı davranışları sevmediğiniz mesajını verin. Çocuğa “seni artık sevmiyorum, sınıftan çık!” demekle; “arkadaşlarını rahatsız ettiğin için dışarı çıkacaksın. ” demek arasında büyük bir fark vardır. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

AMAÇ BELİRLEMEK • Olumlu bir amaç belirleyin. Örneğin; “Can oyuncaklarını fırlatmaz” yerine “Can oyuncaklarıyla uygun bir şekilde oynar. ” • Çocuğunuzun çevresindeki herkesin bu amaçları benimsemesini sağlayın. • Çocuğunuz istenmeyen davranışı yaptığında, nasıl bir caydırıcı tepki göstereceğinizi belirleyin. Çocuğunuzu caydırmada etkili olabilecek en hafif cezayı seçmeye çalışmalısınız. • Caydırıcı tepkiyi, istenmeyen davranıştan hemen sonra göstermelisiniz. Çocukların hafızaları sınırlıdır. Bu nedenle davranıştan hemen sonra ortaya çıkmayan tepki etkisiz ve kafa karıştırıcı olabilir. • Tutarlı olun. Caydırıcı tepkiyi çocuğunuzun istenmeyen davranışı her yapışında gösterin ve bunu her zaman aynı biçimde yapın İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

Devam… • Çocuğunuzun olumlu davranışlarını ödüllendirin. Olumlu davranışları ödüllendirmek, en az, istenmeyen davranışları caydırmak kadar önemlidir. Çocuğunuzun güzel davranışlarını fark etmek ve ödüllendirmek için çaba göstermelisiniz. • Çocuğunuza, istenmeyen davranışa alternatif olarak yapabileceği olumlu davranışlar öğretin. • İlerlemenin kaydını tutun. İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

Öğrencinin Adı: Hedef Davranış Başlama düzeyi verisi Programın amacı Pekiştirme menüsü Pekiştireçler Pekiştirme Tarifesi

KAYNAKÇA ERBAŞ, Dilek; IRCAALİ-İFTAR, Gönül; TEKİN-İFTAR, Elif; (2004), İŞLEVSEL DEĞERLENDİRME DAVRANIŞ SORUNLARIYLA BAŞA ÇIKMA VE UYGUN DAVRANIŞLAR KAZANDIRMA SÜRECİ, KÖK Yayıncılık, Ankara ERİPEK, Süleyman, ; TEKİN-İFTAR, Elif; UYSAL, Ayten; VURAN, Sezgin; BİRKAN, Bünyamin; ERBAŞ, Dilek; BATU, Sema, CAVKAYTAR, Atilla; ÖZEN, Arzu; (2007)DAVRANIŞ VE ÖĞRENME SORUNU OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir ÖZYÜREK, Mehmet, (2004), SINIFTA DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME Uygulamalı Davranış Analizi, KÖK Yayıncılık, Ankara İZMİR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ