Westflische WilhelmsUniversitt Institut fr Niederlndische Philologie Wi Se

Westfälische Wilhelms-Universität Institut für Niederländische Philologie Wi. Se 2007/08 College: Taalverandering Docente: Dr. Truus Kruyt Leenwoorden Presentatie door Christine Bücking en Annelie Werner 22 -11 -2007 Leenwoorden 1

www. kh-software. de leenwoorden taalcontact 22 -11 -2007 Leenwoorden 2

Inhoud 1. 2. 3. 4. 5. 6. Inleiding Soorten ontlening Stadia van aanpassing Wijzen te lenen Reacties op vreemde woorden Discussie 22 -11 -2007 Leenwoorden 3

1. Inleiding 1. 1 De Nederlandse woordenschat n erfwoorden q q oudste woorden centrale woordenschat arm, neus, dag, nacht n nieuwvormingen q q uitbrijding in het Nederlands samenstellingen en afleidingen tafel+poot tafelpoot, be+denken bedenken n ontleningen q uitbrijding door andere taal 22 -11 -2007 Leenwoorden 4

1. Inleiding 1. 2 Waarom lenen? n noodzaklijke vs. niet-noodzakelijke ontlening q noodzakelijk n n inheems woord bestaat niet vult een lacune overnemen van nieuwe zaken, berippen, techniek. . . + naam kameel, peper, zilver, gentleman, computer q niet-noodzakelijk n n inheems woord bestaat luxe- of mode-ontlening betekenis iets anders bezoek – visite, party geven – feestje geven n één woord in plaats van meerdere uit het vorafgaande logisch voortfloeiend – consequent n afslijting van woorden plee, retirade, toilet > Frans 22 -11 -2007 Leenwoorden closet, lavatory, wc > Engels 5

2. Soorten ontleningen 2. 1 Betekenisontlening n betekenis verandert door vreemd woord Nederlands familie [familie] Engels family [gezin] n moeilijk: echt ontlening? 22 -11 -2007 Leenwoorden 6

2. Soorten ontleningen 2. 2 Vertalende ontlening n vertaling van vreemd woord q q q overnemen van betekenis en samenstelling minder precies = vrije vertaling precies = leenvertaling Frans Nederlands grand-père > grootvader q vertaling van uitdrukkingen Latijn ius civile q Nederlands > burgerlijk recht als niet geaccepteerd: barbarisme 22 -11 -2007 Leenwoorden 7

2. Soorten ontleningen 2. 3 Leenwoorden n overnemen van betekenis, klank en/of spelling van vreemd woord Engels finish Frans compresse q q q > Nederlands finish > kompres gebruiklijkste ontlening ingrijpendste: vreemde klanken + spelling aanpassing van de vreemde elementen 22 -11 -2007 Leenwoorden 8

2. Soorten ontleningen 2. 4 Pseudo-ontleningen n vreemde woorden van Nederlandse bodem q vreemd woord + vreemd achtervoegsel artillerie + -ist > artillerist q verkortingen Engels mixed drink q q > Nederlands mixdrink Engels camping site > Nederlands camping ellips namaakwoorden (reclaamtaal) “deodorant met de wilde frishheid van limoenen“ 22 -11 -2007 Leenwoorden 9

3. Stadia van aanpassing 1. vreemd woord: spelling is nog niet vastgelegd q gebruik door een bepaalde groep in een bepaalde context met een bepaalde betekenis bodybuilder, noisette, koran 2. leenwoord: spelling en klank wijken nog af q gebruik ook in andere contexten meeting, strategie 22 -11 -2007 Leenwoorden 10

3. Stadia van aanpassing 3. leenwoord: aangepast in klank, spelling en woordvorming q steeds meer gebruik bastaardwoorden sigaar, rugzak 4. inheems woord: ingeburgerd q tegenover een erfwoord geen optisch verschil tafel, techniek, abrikoos 22 -11 -2007 Leenwoorden 11

4. Wijzen te lenen 4. 1 Mondeling n n persoonlijk contact alleen de klank po van het Franse pot (omdat de Fransen het slot –t niet uitspreken) onbekende klank- combinaties makkelijk te ontlenen 22 -11 -2007 Leenwoorden 12

4. Wijzen te lenen 4. 2 Schriftelijk n n n schriftelijk contact vooral de spellinguitspraak pot van het Franse pot n verschil tussen Noord- en Zuidnederlands Franse alcoholist > n [-ist] vs. [iest] nu: alleen maar mondeling en schriftelijk 22 -11 -2007 Leenwoorden 13

4. Wijzen te lenen 4. 3 Direct en indirect n n direct: rechtstreeks uit een taal indirect: via meerdere talen Latijns persicum Grieks prekókkion Portugees albricoque Arabisch al-barqũq Spaans albarocoque Frans abricot door het Nederlands als abrikoos geleend 22 -11 -2007 Leenwoorden 14

4. Wijzen te lenen 4. 4 Herhaald n uit verschillende talen in dezelfde vorm / verschillende vorm en betekenis relaxen, surprise > Frans + Engelse uitspraak bekken, citrus > Latijn + bassin, citroen > Frans n meer dan eens uit dezelfde taal als gevolg van ontwikkelingen in de brontaal medalje, vanilje > Frans + medaille, vanille > Frans 22 -11 -2007 Leenwoorden 15

4. Wijzen te lenen 4. 4 Herhaald n in verschillende tijden en daardoor in verschillende vormen (uit dezelfde taal) kaak(je) > Engels + cake > Engels n in eerste instantie met een bepaalde betekenis en later met een nieuwe betekenis eskader > Frans [afdeling soldaten] 22 -11 -2007 Leenwoorden [afdeling oorlogsschepen] 16

5. Reacties op vreemde woorden 5. 1 Algemeen n twee mogelijke reacties: 1. 2. tolerantie/meegaandheid verzet: het weren van leenwoorden n n 22 -11 -2007 purisme streven naar zuiverheid van de moedertaal meer politiek- economisch (nationalistisch- chauvinistisch) dan taalkundig- wetenschappelijk Leenwoorden 17

5. Reacties op vreemde woorden 5. 2 Taalzuivering n n n alternatieven door vertaling of nieuwvormingen eerste puristische beweging in de renaissance: een aandacht voor de eigen taal ontstond literatuur werd in de eigen taal geschreven 22 -11 -2007 Leenwoorden 18

5. Reacties op vreemde woorden 5. 3 Taalorganisaties n Taalorganisaties tegen het Engels q q q de Stichting Nederlands het Ampzing Genootschap de Stichting Taalverdediging vechten allemaal tegen de „anglomanie“ q q vooral in het onderwijs en bedrijfsleven succes van de organisaties: vb. „Koninklijke luchtmacht“ 22 -11 -2007 Leenwoorden 19

5. Reacties op vreemde woorden 5. 4 Voorbeeld woordenlijst stalken downloaden manager SN belagen, dwangvolgen AG dwangvolgen (vrij: ) ongewenst schaduwschuiven TV bejagen, dwangvolgen SN binnenhalen, ophalen AG binnenhalen, (vrij: ) binnenloodsen TV overnemen, binnenhalen, oproepen SN [officiële functie] chef, bedrijfsleider, hoofd [praktische functie] baas, leidinggevende [beroep] zakelijke leider, impresario [eigenschap] regelaar 22 -11 -2007 AG regelaar, (vrij: ) overbetaalde knecht TV beheerder, zaakvoerder, directeur, bestuurder Leenwoorden 20

6. Discussie Gevecht tegen windmolens? 22 -11 -2007 Leenwoorden 21

Literatuur n n Grezel, J. , “Als we niets doen, gaat het fout”, in: Onze Taal, 76 (2007), p. 50 -53. Kolsteren, A. , Prisma vreemde woorden, Utrecht 2000. Sijs, N. van der, Groot Leenwoordenboek, Utrecht/Antwerpen 2005. Veen, P. van, Etymologisch woordenboek, Utrecht/antwerpen 1989. 22 -11 -2007 Leenwoorden 22