Velika geografska otkria i poeci evropskog kolonijalizma Oznaavaju

Velika geografska otkrića i počeci evropskog kolonijalizma

• Označavaju razdoblje u istoriji, koje je trajalo od sredine 15. do sredine 16. veka • Vesti o geografskim otkrićima širile su zahvaljujući novoj tehnici štampe, zahvaljujući tome Evropljani su otkrili da je svet mnogo rasprostranjeniji nego što se mislilo

Uzroci • Evropljani su nabavljali začine (cimet, vanila, djumbir, biber), slonovaču i drugu luksuznu robu sa istoka, pre svega iz Indije i Kine • Medjutim, evropski trgovci nisu održavali direktnu vezu, već je to bila posrednička trgovina, posrednici su uglavnom bili arapski trgovci, koji su robu kopnenim putem dovodili do Sredozemlja, gde su robu preuzimali italijanski trgovci • Zbog posrednika roba je bivala i nekoliko puta skuplja • Zbog ratova i napada bandi, takva trgovina bila je i znatno rizičnija, naročito nakon turskog osvajanja Carigrada 1453. god. • Zato je cilj Evropljana bio da se pronadje pomorski put za Indiju, čime bi bili izbegnuti posrednici • Osim sticanja bogatstva, jedan od motiva za otkrića bio je i verski (širenje hrišćanstva)

Preduslovi • Velika geografska otkrića imala su svoje korene u novim tehnologijama i idejama, koje su se pojavile u doba renesanse • Omogućena su napretkom u kartografiji, brodogradnji (u Španiji i Portugaliji pojavljuje se novi tip broda, karavela, koji je bio prilagodjen plovidbi okeanima i na otvorenom moru) i navigaciji (pojavljuju se prvi navigacioni uredjaji, kompas, durbin i astrolab)

Portugalska otkrića • Portugalci su pokrenuli prvi veliki talas otkrića, pod vodjstvom princa Henrika Moreplovca • Istraživali su obale Zapadne Afrike, stigli su do Gvineje i u prvoj polovini 15. veka su otkrili i kolonizovali ostrva Madeiru i Azorska ostrva, sa idejom da zaobidju severnoafričke muslimanske države • 1487. god. Bartolomeo Dijaz otkrio je prolaz u Indijski okean, doplovivši do najjužnije afričke tačke, koju je nazvao Olujni rt, ali je portugalski kralj preimenovao u Rt dobre nade • Njegovim putem nastavio je Vasko de Gama, koji je 1498. god. stigao do indijske luke Kalkute • On je imenovan za “admirala Indijskog mora”

• Vasko de Gama (14691524)

• Portugalci su uspeli da uspostave monopol na trgovinu začinima, njihova uporišta su bila u Goi, na Molučkim ostrvima, Cejlonu, a u Kini Makao • Portugalski monopol u trgovini sa istokom pogodio je arabljanske trgovce i posredno Veneciju. • Veći deo portugalske kolonijalne imperije, krajem 16. veka došao je pod vlast Holandjana, koji su osnovali svoje kolonije.

Pretkolonijalna Amerika • Prvu veliku civilizaciju na američkom kontinentu stvoli su Olmeci (1500 -400. god. p. n. e. ) • Oko 600 god. na jugu Meksika svoju civilizaciju stvara narod Sapoteka, koji je razvio pismo • Oko 250. god. u srednjoj Americi se pojavljuju Maje, njihovo zlatno doba je trajalo do oko 800. god. Maje nisu imale jedinstvenu državu, već više nezavisnih gradova-kraljevina

Tradicionalna kuća Maja Procenjuje se da na prostoru južnog Meksika i srednje Amerike živi i danas oko 6 miliona Maja, najviše ih je na poluostrvu Jukatan u Meksiku

• Oko 1000 god. Maje su pale pod vlast Tolteka, naroda koji je stigao sa severa Amerike • Poslednja velika civilizacija pretkolumbovske Amerike u njenom centralnom delu bila je civilizacija Asteka, nastala u 14. veku; početkom 16. veka oni su vladali prostorom od Tihog do Atlantskog okeana

Maksimalno prostiranje astečkog carstva

• U južnoj Americi, od 13. veka počinje uspon Inka, koji su svoju državu stvorili izmedju Anda i Pacifika. • Sveti grad Inka Maču Pikču, izgradjen je oko 1300. god. na najvišem delu istočnih Anda. • Prestonica njihove države bila je grad Kusko.

Širenje države Inka

Otkriće Amerike • Španija se uključuje u otkrića nakon konačnog ujedinjenja Aragona i Kastilje u jednu državu i okončanja rekonkviste, krajem 15. veka • Italijanski moreplovac Kristifor Kolumbo prihvatio je tezu da je Zemlja okrugla i bio je ubedjen da se do Indije može stići putovanjem na zapad • Proučavajući kartu firentinskog geografa Toskanelija, on je zaključio da su zemlje Dalekog istoka neuporedivo bliže nego što je to u realnosti.

• Kristifor Kolumbo (14511506)

• Špansku kraljicu Izabelu je uspeo da ubedi u svoju tezu i dobio je podršku • 1492. god. sa tri broda (Pinta, Ninja i Santa Marija), 100 članova posade i knjigom Slika sveta, kartografa Pjera D Ajia, isplovio je i nakon nekoliko meseci stigao do ostrva Gvanahani, koje su nazvali San Salvador • On je ukupno izveo četiri putovanja, na kojima je otkrio obale Srednje Amerike, Kubu, Haiti, Bahame • Bio je ubedjen da je otkrio Indiju, zbog čega je starosedelačko stanovništvo nazvao Indijancima

• Početkom 16. veka Amerigo Vespuči otkrio je da se radi o novom kontinentu, koji je po njemu dobio ime “terra America (Amerigova zemlja) • Predstave o novom kontinentu postale su jasnije kada je 1513. god. Vasko Nunjez de Balboa otkrio Tihi okean, čime počinje proces kolonizacije američkog kontinenta • 1500. god. Portugalac Pedro Kabral otkrio je Brazil

• U istraživanja američkog kontinenta uključuju se Britanci i Francuzi • Oni su istraživali severniji deo Amerike, koji su Španci zapostavili zbog manjka bogatstava • Braća Džon i Sebastijan Kabot su 1497 -1498. god. za Engleze otkrili Njufaundlend, Grenland, na osnovu njihovih putovanja Englezi su polagali prava na Kanadu • Žak Kartije je 1534. god. za Francuze istraživao područje današnjeg Kvebeka i Montreala, kao i zaliv i reku Sent Lorens

Konkvistadori • Posredstvom rimskog pape, Španija i Portugal su 1494. god. postigli sporazum u Tordesiljasu, kojim su posedi zapadno od Zelenortskih ostrva pripali Španiji, a istočno Portugalu. • Rudna bogatstva na ostrvima Srednje Amerike bila su oskudna, što je Špance nateralo da krenu u unutrašnjost kontinenta • Konkvistadori su španski vojnici, istraživači i avanturisti, koji su za Španiju osvojili veliki deo američkog kontinenta tokom 16. veka

• Francisko Pizaro (14751541)

• Fernando Kortes (14851547)

• 1521. god. Fernando Kortes je u Meksiku osvojio carstvo Asteka, Meksiko postaje “Nova Španija”; on je osvojio prestonicu Asteka Tenočtitlan (današnji Meksiko siti) i zarobio poslednjeg astečkog vladara Montezumu • 1532 -1533. god. Francisko Pizaro i Dijego Almagro su u Peruu osvojili civilizaciju Inka, osvojivši prestonicu Inka grad Kusko

• Doba otkrića završava se putovanjem Fernanda Magelana, koji je 1519. god. isplovio iz Španije prema južnoj Americi, 1520. god. otkrio je Magelanov moreuz, kroz koji je uplovio u Veliki okean, koji je nazvao “Tihi okean” • 1521. god. on je poginuo na Filipinima, ali se ostatak njegove ekspedicije, koja se 1522. god. , pod vodjstvom Sebastijana del Kana vratila u Evropu • Ovim putovanjem konačno je dokazano da je Zemlja okrugla

• Fernando Magelan (1480 -1521)

Posledice • Središte svetske trgovine premestilo se sa Sredozemlja na Atlantik • Umesto Venecije i Djenove, kao nova trgovačka sila pojavljuje se Španija; iz Amerike u Španiju stižu velike zalihe zlata i srebra, ali Španija kao pretežno feudalna katolička zemlja nije to iskoristila za razvoj kapitalizma, tako da su Španiju već krajem 16. veka istisnule Engleska, Francuska i Holandija

• Velike količine zlata i srebra iz Amerike dovele su do pada vrednosti plemenitih metala i velike inflacije, ta pojava iz 16. veka poznata je kao “revolucija cena” • Pored rudnih bogatstava Evropljani su iz Novog sveta doneli: duvan, vanilu, kukuruz, krompir, paradajz, šećernu trsku, pamuk, kesten, lešnik, ananas, a od životinja ćurku i lamu • U Ameriku su iz Evrope preneti od biljaka: pšenica, ječam raž, lan, konoplja, badem, breskva, kajsija, jabuka, kruška, groždje, limun, a od životinja: ovca, koza, govedo, svinja, magarac, konj • Susret Evropljana sa starosedeocima bio je poguban za starosedelačko stanovništvo, kojem su Evropljani preneli mnoge do tada nepoznate bolesti i došlo je do izumiranja starosedelaca, zbog čega je započeto masovno dovodjenje afričkih robova na američki kontinent • Katolička crkva je iskoristila otkrića za širenje granica hrišćanstva

Otkriće Australije • Australija je poslednji otkriveni kontinent, ime potiče od naziva Terra Australis (zemlja na jugu) • Pre doseljavanja Evropljana ovaj prostor su naseljavali starosedeoci Aboridžini. • Holandjanin Abel Tasman je 1642. god. otkrio ostrvo južno od Australije (Tasmanija) • U drugoj polovini 18. veka engleski istraživač Džejms Kuk oplovio je istočnu obalu Australije • Prva engleska kolonija, Novi Južni Vels, osnovana je 1778. god. i naseljena je kažnjenicima

Manufaktura • Krajem 15. i početkom 16. veka pojavljuje se novi oblik proizvodnje, manufaktura, koja predstavlja prvi oblik kapitalističke proizvodnje, najpre se pojavljuje u tekstilnim radnjama u Flandriji (Belgija) i Italiji • Razvija se preduzetništvo, preduzetnici zapošljavaju veći broj radnika, od kojih je svaki specijalizovan za jednu fazu proizvodnje, radnici za svoj rad dobijaju nadnicu • Glavni cilj preduzetnika je sticanje profita • Novi oblik proizvodnje dovodi do pojave gradjanske klase, koja donosi novi moral: podstiče se vrednost produktivnog rada, dok se lenjost i rasipništvo smatraju grehom

Razvoj nauke i tehnike • Tehnika štampe otkrivena je oko 1450. god. u gradu Majncu, zaslugom Johana Gutenberga • Prva štampana knjiga bila je Biblija • Zahvaljujući štampi, dolazi do širenja novih ideja i saznanja na veći broj ljudi, povećava se i broj pismenih ljudi • Širenje novih ideja putem knjige izazvalo je reakciju Katoličke crkve, koja na Lateranskom saboru 1515. god. uvodi cenzuru (kontrola i pravo zabrane štampanih tekstova iz političkih, verskih ili moralnih razloga) • Papa je 1559. god. objavio Spisak zabranjenih knjiga (Index librorum prohibitorum), na kojem su se našla dela: Makijavelija, Erazma Roterdamskog, Djovani Bokača, Dante Aligijerija

• Johan Gutenberg (13981468)

• U ovom periodu dolazi do razvoja prirodnih nauka • Novi naučni metod predstavlja sintezu logike, matematike i eksperimenta • Dva najvažnija naučna dela su: • Nikola Kopernik: “ O kruženju nebeskih tela i • Isak Njutn: Matematički principi filozofije prirode • Kopernikova heliocentrična teorija postaje predmet naučne rasprave a prihvaćena je u velikoj meri zaslugom danskog astronom Tiho Brahea • Galileo Galilej otkrio je teleskop i pomoću njega otkrio nove zvezde, nevidljive golim okom

• Nova naučna znanja bila su u suprotnosti sa zvaničnim učenjem crkve, zbog čega je katolička inkvizicija proganjala autore novih naučnih teorija • Zbog tvrdnje da je svemir beskonačan Djordano Bruno je 1600 god. osudjen kao jeretik i spaljen na lomači, dok se Galileo Galilej privremeno odrekao svoje teorije da Sunce nije centar sveta, već samo našeg planetarnog sistema, koji se oko njega okreće (na samrti 1642. god. je izjavio: „Ipak se okreće“)

• Ratna tehnika doživljava ogromnu promenu upotrebom baruta i konstruisanjem vatrenog oružja • Suštinski se menja način vodjenja rata, konjicu, sastavljenu od plemstva zamenjuje pešadija, naoružana vatrenim oružjem • Ovo je imalo i široku društvenu posledicu, opada uticaj plemstva, naročito u odnosu na vladara, čime je otvoren put za stvaranje apsolutističkih monarhija