SZCKTE ANLAM GEREK ANLAM MECAZ ANLAM TERIM ANLAM

SÖZCÜKTE ANLAM GERÇEK ANLAM – MECAZ ANLAM – TERIM ANLAM MUSTAFA GÜNESER 1

• Anlamı olan en küçük ses birliğine sözcük denir. Sözcükler cümleyi oluşturan unsurlardır. Sözcükler kendi başlarına anlamlı olmakla birlikte cümlede de anlam kazanır ve bu nedenle de değişik anlamlarda kullanılabilir. MUSTAFA GÜNESER 2

GERÇEK ANLAM Gerçek anlam, bir sözcüğün temel anlamıdır. Buna sözcüğün ilk akla gelen anlamı da denir. » Uyanır uyanmaz perdeyi açıp pencereden dışa baktım. “Perde” kelimesini duyduğumuzda aklımıza ilk olarak “görüşü, ışığı engellemek, bir şeyi gizlemek için pencereye veya bir açıklığın önüne gerilen örtü” gelir. Bu cümlede “perde” sözcüğü aklımıza ilk gelen bu anlamıyla kullanıldığından gerçek anlam taşımaktadır. MUSTAFA GÜNESER 3

GERÇEK ANLAM «Ormanlarımız alev yandı". » cümlesinde «yanmak» sözcüğü «ısı ve ışık yayarak kül durumuna geçip yok olmak» anlamında ilk anlamıyla kullanıldığı için gerçek anlamdır. MUSTAFA GÜNESER 4

MECAZ ANLAM Bir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. «Ortalıkta savaş kokusu vardı. » cümlesinde «koku» sözcüğü «kendi anlamından uzaklaşarak «belirti, işaret» anlamında kullanılmıştır ve mecaz anlamdadır. MUSTAFA GÜNESER 5

MECAZ ANLAM Bir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Uçağın kalkış saatine yetişemeyince biletlerimiz yandı. Yanmak: Hükümsüz kalmak, değerini yitirmek: MUSTAFA GÜNESER 6

MECAZ ANLAM GERÇEK ANLAM AĞIR Tartıda çok çeken, hafif karşıtı Dokunaklı, insanın gücüne giden, kırıcı Ağır eşyaları tek başınıza kaldırmayın. Annem ağır konuşunca çok üzüldüm. MUSTAFA GÜNESER 7

MECAZ ANLAM GERÇEK ANLAM KARANLIK Işık olmama durumu Yasalara, töreye uygun olmayan Karanlık sokaktan geçmeye korkmuştu. Arkadaşları karanlık işlerle uğraşıyordu. MUSTAFA GÜNESER 8

MECAZ ANLAM GERÇEK ANLAM ACI Bazı maddelerin dilde bıraktığı yakıcı duyu, tatlı karşıtı Ölüm, yangın, deprem vb. olayların yarattığı üzüntü, keder, elem Acı biber yemeyi çok severdi. Acı haberler peşe geliyordu. MUSTAFA GÜNESER 9

MECAZ ANLAM GERÇEK ANLAM KIRMAK Sert şeyleri vurarak veya ezerek parçalamak Dileğini kabul etmeyerek gücendirmek, incitmek Evin bütün camları kırılmıştı. Arkadaşları onu oyuna almayınca çok kırılmıştı. MUSTAFA GÜNESER 10

ETKİNLİK 1 GERÇEK ANLAM MECAZ ANLAM Sıcak davranışları ile insanları etkiledi. Yağmurdan sonraki toprak kokusuna bayılıyorum. Okulların açılması ileri bir tarihe ertelendi. Trafik kurallarını çiğneyince ceza yedi. Kara haber tez duyulur derler. Kar nedeniyle köye giden bütün yollar kapanmış. Koyu bir sohbete dalmışlardı. Evin perdeleri güneşten sararmıştı. Bu davranışından sonra ondan iyice soğudum. MUSTAFA GÜNESER 11

ETKİNLİK 2 Aşağıdaki dizelerde geçen bazı sözcüklerin anlamları verilmiştir. Bu sözcükleri anlamlarıyla eşleştirin. Memleket isterim. • Sızlanma, yakınma, hoşnutsuzluk Ne başta dert ne gönülde hasret olsun. • Özlem Kardeş kavgasına bir nihayet olsun. • Üzüntü, sorun • Son Memleket isterim. Yaşamak sevmek gibi gönülden olsun. Olursa bir şikayet ölümden olsun. • Düşmanca davranış sonucu ortaya çıkan çekişme, dövüş • Dilemek, arzulamak MUSTAFA GÜNESER 12

ETKİNLİK 3 Aşağıdaki metinde geçen bazı sözcüklerin anlamları verilmiştir. Bu sözcükleri anlamlarıyla eşleştirin. • Yararlanılan uygun şart veya durum, olanak • Etkinlik Okul çağındaki çocukların, yeterince dinlenebilmeleri için gece sekiz saat uyumaları gerekiyor. Oysa giderek artan sosyal aktiviteler, bilgisayar, TV ve internet imkânları çocukların uyku sürelerini kısaltıyor. • Hayatın çocukluk, gençlik vb. dönemlerinden her biri, yaş • Bir olayın başı ile sonu arasında geçen zaman parças MUSTAFA GÜNESER 13

TERİM ANLAM Herhangi bir bilim, sanat ya da meslekle ilgili özel bir kavramı karşılayan sözcüklere terim denir. Bilim ve sanat alanındaki bazı terimler: Matematik: Doğal sayılar, kare, toplama, bölme… Tiyatro: Sahne, perde, kostüm… Müzik: Nota, akor, sol anahtarı… Coğrafya: Meridyen, ölçek, vadi, Dünya, boğaz, ova… Resim: Portre, palet, tuval… Futbol: Taç, faul, gol… MUSTAFA GÜNESER 14

Soru 1 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük mecaz anlamda kullanılmıştır? A) Köydeki evlerinin geniş bir bahçesi vardı. B) Öğrencilerine bir şeyler öğretebilmek için çırpınıyordu. C) Aniden başlayan diş ağrısı ona çok acı veriyordu. D) Açık pencereden içeri toz giriyordu. MUSTAFA GÜNESER 15

Soru 1 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük mecaz anlamda kullanılmıştır? A) Köydeki evlerinin geniş bir bahçesi vardı. B) Öğrencilerine bir şeyler öğretebilmek için çırpınıyordu. C) Aniden başlayan diş ağrısı ona çok acı veriyordu. D) Açık pencereden içeri toz giriyordu. MUSTAFA GÜNESER 16

Soru 2 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı sözcük yoktur? A) Bu dersimizde üçgenin iç açılarını öğreneceğiz. B) Hafta sonu gittiğimiz tiyatro tek perdeden oluşuyordu. C) Bahçede top oynayan çocuklar çok gürültü yapıyordu. D) Bir sözcüğün anlamlı en küçük birimine kök denir. MUSTAFA GÜNESER 17

Soru 2 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı sözcük yoktur? A) Bu dersimizde üçgenin iç açılarını öğreneceğiz. B) Hafta sonu gittiğimiz tiyatro tek perdeden oluşuyordu. C) Bahçede top oynayan çocuklar çok gürültü yapıyordu. D) Bir sözcüğün anlamlı en küçük birimine kök denir. MUSTAFA GÜNESER 18

Soru 3 «İnce» sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamda kullanılmıştır? A) İnce hesap yapıp ona göre davranırdı. B) Üzerinde ince bir kazak vardı. C) Bu ince kitabı hemen okuyup bitirmelisin. D) İnce bir iple arabayı çekmeye çalışıyordu. MUSTAFA GÜNESER 19

Soru 3 «İnce» sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamda kullanılmıştır? A) İnce hesap yapıp ona göre davranırdı. B) Üzerinde ince bir kazak vardı. C) Bu ince kitabı hemen okuyup bitirmelisin. D) İnce bir iple arabayı çekmeye çalışıyordu. MUSTAFA GÜNESER 20

Soru 4 Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamıyla kullanılmıştır? A) Boş sözlerle herkesi günlerdir oyalıyordu. B) Yeni gelen çocuğa bir türlü ısınamadık. C) Ağaçları zamanında budamalıyız. D) Babası çok sert bir adamdı. MUSTAFA GÜNESER 21

Soru 4 Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamıyla kullanılmıştır? A) Boş sözlerle herkesi günlerdir oyalıyordu. B) Yeni gelen çocuğa bir türlü ısınamadık. C) Ağaçları zamanında budamalıyız. D) Babası çok sert bir adamdı. MUSTAFA GÜNESER 22

Soru 4 Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamıyla kullanılmıştır? A) Kardeşim gözlerimizin önünde eriyordu. B) Öğrenciler dersi kaynatmaya çalışıyordu. C) Çiçeklerin yaprakları kurumaya başladı. D) Aldığı notlarla sınıfın yıldızı olmuştu. MUSTAFA GÜNESER 23

Soru 4 Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamıyla kullanılmıştır? A) Kardeşim gözlerimizin önünde eriyordu. B) Öğrenciler dersi kaynatmaya çalışıyordu. C) Çiçeklerin yaprakları kurumaya başladı. D) Aldığı notlarla sınıfın yıldızı olmuştu. MUSTAFA GÜNESER 24

Soru 5 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “soğuk” sözcüğü diğerlerinden farklı bir anlamda kullanılmıştır? A) Terliyken soğuk su içme. B) Bu sokağın çeşmelerinden soğuk sular akardı. C) Önerilerimizin soğuk karşılanacağını sanmıyorum. D) Soğuk sütten yoğurt yapılmaz. MUSTAFA GÜNESER 25

Soru 5 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “soğuk” sözcüğü diğerlerinden farklı bir anlamda kullanılmıştır? A) Terliyken soğuk su içme. B) Bu sokağın çeşmelerinden soğuk sular akardı. C) Önerilerimizin soğuk karşılanacağını sanmıyorum. D) Soğuk sütten yoğurt yapılmaz. MUSTAFA GÜNESER 26

Soru 6 1. Sahnedeki dekorlar tiyatronun konusuna çok uygundu. 2. Hava kararınca sıcağın etkisi biraz kırıldı. 3. Uzun bir yolculuktan sonra köye vardık. • Numaralanmış cümlelerin anlam özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? 1 2 3 A) Terim Anlam Gerçek Anlam Mecaz Anlam B) Terim Anlam Mecaz Anlam Gerçek Anlam C) Gerçek Anlam Mecaz Anlam Gerçek Anlam D) Terim Anlam Gerçek Anlam MUSTAFA GÜNESER 27

Soru 6 1. Sahnedeki dekorlar tiyatronun konusuna çok uygundu. 2. Hava kararınca sıcağın etkisi biraz kırıldı. 3. Uzun bir yolculuktan sonra köye vardık. • Numaralanmış cümlelerin anlam özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? 1 2 3 A) Terim Anlam Gerçek Anlam Mecaz Anlam B) Terim Anlam Mecaz Anlam Gerçek Anlam C) Gerçek Anlam Mecaz Anlam Gerçek Anlam D) Terim Anlam Gerçek Anlam MUSTAFA GÜNESER 28

Soru 7 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “dökülmek” sözcüğünün kullanımı ile anlamı birbirine uymamaktadır? A) Bu ev artık dökülüyordu. (Çok eskimiş olmak) B) Üç gündür vücudum dökülüyor. (Çok yorgun, hasta olmak) C) Onu görmek için insanlar yollara döküldü. (Salınmak, serbest bırakılmak) D) Sakarya, Karadeniz’e dökülüyor. (Akarsular denize akmak) MUSTAFA GÜNESER 29

Soru 7 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “dökülmek” sözcüğünün kullanımı ile anlamı birbirine uymamaktadır? A) Bu ev artık dökülüyordu. (Çok eskimiş olmak) B) Üç gündür vücudum dökülüyor. (Çok yorgun, hasta olmak) C) Onu görmek için insanlar yollara döküldü. (Salınmak, serbest bırakılmak) D) Sakarya, Karadeniz’e dökülüyor. (Akarsular denize akmak) MUSTAFA GÜNESER 30

Soru 8 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “parlamak” sözcüğü mecaz anlamıyla kullanılmıştır? A) Bulaşık makinesinden çıkan bardaklar parlıyordu. B) Gece parlayan yıldızları seyrederek uyurdu. C) Alevlerin parlaklığı geceyi aydınlatıyordu. D) Durup dururken parlamış, herkese bağırmıştı. MUSTAFA GÜNESER 31

Soru 8 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “parlamak” sözcüğü mecaz anlamıyla kullanılmıştır? A) Bulaşık makinesinden çıkan bardaklar parlıyordu. B) Gece parlayan yıldızları seyrederek uyurdu. C) Alevlerin parlaklığı geceyi aydınlatıyordu. D) Durup dururken parlamış, herkese bağırmıştı. MUSTAFA GÜNESER 32

Soru 9 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “oturmak” sözcüğü «uygun gelmek, ölçüleri tam olmak» anlamında kullanılmıştır? A) Yıllardır bu semtte oturuyorlardı. B) Aldığım ceket üstüne tam oturdu. C) Sonunda valilik makamına oturdu. D) Her akşam aynı saatte yemeğe otururduk. MUSTAFA GÜNESER 33

Soru 9 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “oturma” sözcüğü «uygun gelmek, ölçüleri tam olmak» anlamında kullanılmıştır? A) Yıllardır bu semtte oturuyorlardı. B) Aldığım ceket üstüne tam oturdu. C) Sonunda valilik makamına oturdu. D) Her akşam aynı saatte yemeğe otururduk. MUSTAFA GÜNESER 34

Soru 10 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “açılmak” sözcüğü «kendine gelmek, ferahlamak» anlamında kullanılmıştır? A) Geçen ay çok açılmıştık, bu ay biraz rahatladık. B) Yüzüne kolonya sürünce biraz açıldı. C) Ayakkabısı giydikçe açıldı. D) Bugün hava biraz açıldı. MUSTAFA GÜNESER 35

Soru 10 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “açılmak” sözcüğü «kendine gelmek, ferahlamak» anlamında kullanılmıştır? A) Geçen ay çok açılmıştık, bu ay biraz rahatladık. B) Yüzüne kolonya sürünce biraz açıldı. C) Ayakkabısı giydikçe açıldı. D) Bugün hava biraz açıldı. MUSTAFA GÜNESER 36