Anlam Bilgisi Szckte Anlam zellikleri alp 1 Temel

Anlam Bilgisi Sözcükte Anlam Özellikleri alp 1

Temel Anlam: Bir sözcüğün zihinde uyandırdığı ilk anlama Temel Anlam adı verilir. Sözlük anlamı da denir. Örnek: Çocuk ağzını bir peçeteyle sildi. Kuru yapraklar teker dökülüyordu. Bütün gücüyle sırtına vurdu. alp 2

Yan Anlam: Bir sözcüğün temel anlama bağlı olarak kazandığı yeni anlamlara Yan Anlam adı verilir. Örnek: Mağaranın ağzını kayalarla kapattı. Üç çocuklu bir aileye bakıyordu. Dağın sırtına doğru çıktık. alp 3

Not: Bir sözcüğün temel ve yan anlamları o sözcüğün Gerçek Anlamını verir. Not: Bir sözcüğün temel anlamlarıyla yan anlamları arasında bir anlam bağı bulunmalıdır. alp 4

Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük gerçek anlamı dışında kullanılmıştır? A) Ortalık ağarırken ben ve arkadaşım yorgun adımlarla konaktan çıktık. B) Bu sırada şişeyi devirmiş balık yağı da yere dökülmüştü. C) Ordumuzun atılışına düşman, ancak iki gün dayandı. D) Yapılan haksızlıklar karşısında iyice dolmuştu. E) Kollarını, bacaklarını ovuyorlar, yüzüne tokat atıyorlardı. alp 5

Mecaz Anlam: Bir sözcüğün zamanla gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara “Mecaz Anlam” denir. Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle “Soyut” anlam kazanır. alp 6

Örnek: Evine bağlı bir adamdı. (Ev: Aile) Dünya yeni bir ekonomik bunalımın eşiğindeydi. (Eşik: Başlangıç Noktası) Güzel hayatımız bir göz açıp kapayışta eridi. (Erimek: Yok olmak, bitmek) alp 7

Alıştırma: Yüzmek sözcüğünü temel, yan ve mecaz anlamında kullanınız. Ayak sözcüğünü temel, yan ve mecaz anlamında kullanınız. alp 8

Alıştırma yanıtı: Buradaki küçük gölde çocuklar her sabah yüzerdi. (Temel anlam) Toz içinde yüzen kitaplara yazık oluyordu. (Yan anlam) Uzun zamandan beri borç içinde yüzüyordu. (Mecaz anlam) Ayağım ağrıyor. (Temel anlam) Masanın ayağı kırılmış. (Yan anlam) Bırak bu ayakları. (Mecaz anlam alp 9

Soru: Aşağıdakilerden hangisinde soğuk sözcüğü ötekilerden farklı bir anlamda kullanılmıştır? • Soğuk havaya karşı hiç direnci yoktur. • Arkadaşının böyle soğuk davranmasına çok üzülmüştü. • Yaz kış soğuk suyla yıkanmayı alışkanlık haline getirmişti. • Artık soğuk ve yağışlı günler başladı. • Güneşli ama soğuk bir günde yola çıktılar. alp 10

Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük mecaz anlamıyla kullanılmıştır? • Gelecek hafta bugün yine buluşalım, dedi. • Az önce beyaz bir at üstünde gelin göründü. • Çocuğunu uyutmak için odaya götürdü. • Bu boş sözleri dinlemekten bıkmıştı. • Akrabalarını görmek için onlarla konuşmak istiyordu. (1995 -ÖSS) alp 11

Terim anlamlı Sözcükler: Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama “Terim Anlam” adı verilir. alp 12

Örnek: Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam) İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam) Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam) İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam) alp 13

Soru: “Nokta” sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde terim anlam kazanmıştır? • Bütün olacakları en ince noktasına kadar düşünmelisin. • Noktadan sonra daima büyük harf kullanılır. • Biraz da konunun o noktasına deyinelim. • Hepsi bir noktada toplanıp harekete geçti. • Söze nokta koyup toplantıyı bitirelim. alp 14

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Eş Anlamlı Sözcükler: Yazılışları ve söylenişleri farklı olduğu halde anlamları aynı olan sözcüklerdir. Eş anlamlılık çoğunlukla Türkçe sözcüklerle dilimize yabancı dillerden girmiş sözcükler arasında görülen ilişkidir. alp 15

Örnek: Pay – Hisse Yabancı – El Uyum - Ahenk Yanıt - Cevap Çağrı – Davet Kavram – Mefhum alp 16

Zıt Anlamlı Sözcükler: Anlamları birbirinin karşıtı olan sözcüklerdir. Her sözcüğün karşıtı olmayabilir. Örnek: az – çok ağlamak – gülmek uzak – yakın alp 17

Not: Sözcüklerin karşıt anlamı kullanıldığı cümleye göre değişebilir. Örnek: Sakin bir kent- Kalabalık bir kent Sakin bir çocuk – Yaramaz bir çocuk alp 18

Soru : “Bu yemek kuru olmuş. ” cümlesinde kuru sözcüğünün zıddı aşağıdakilerden hangisidir? • Bu yemek güzel olmuş. • Bu yemek harika olmuş. • Bu yemek lezzetli olmuş. • Bu yemek sulu olmuş. • Bu yemek acı olmuş. alp 19

Not : Sözcüklerin zıt anlamı ile olumsuz anlamı birbirinden ayrıdır. Örnek: Ayakkabılarının bağını bağladı. Ayakkabılarının bağını çözdü. ( Zıt anlam ) Ayakkabılarının bağını bağlamadı. ( Olumsuz anlam) alp 20

Soru: “ Bu iki ülke arasındaki ilişkiler , bir süre sonra gerginliğe dönüştü. ” cümlesinde “gerginlik” yerine hangi sözcük getirilirse cümle eskisine göre karşıt anlam kazanır? • Gevşeme • Genişleme • Yakınlaşma • Yumuşama • Bütünleşme alp 21

Eş Sesli ( Sesteş ) Sözcükler: Yazılış ve söylenişleri aynı fakat aralarında anlam ilişkisi olmayan sözcüklere “Eş Sesli Sözcükler” adı verilir. Örnek: Ak koyunun kara kuzusu da olur. alp 22

Kara görününce tayfalar sevindi. Kırılan dal suya daldı. alp 23

Not: Dilimizde düzeltme işareti ( ^ ) olan sözcüklerde sesteşlik özelliği aranmaz. Örnek: Hava soğuktu kar yağıyordu. Bu seneki kârımız iyi. alp 24

Not : Temel anlam- yan anlam ve gerçek anlam- mecaz anlam ilişkisi olan sözcüklerde eşseslilik aranmaz. Örnek: Adam tatlı elmaları sepete koydu. (Temel anlam) Çocuk saflığıyla tatlı bir uykusunda idi. ( Mecaz anlam) Yukarıdaki sözcüklerde eşseslilik aranmaz. alp 25

Yakın Anlamlı Sözcükler: Anlamları bakımından birbirine yakın olan fakat aynı anlamı taşımayan sözcüklere “Yakın Anlamlı Sözcükler” denir. Sözcüğün yakın anlamlısı kullanıldığı cümleye göre değişebilir. alp 26

Örnek: Çocuk ailesinden ayrıldı. Çocuk ailesinden uzaklaştı. Sevinmek – gülmek ağlamak – üzülmek Güzel – hoş ince - zayıf alp 27

Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükler anlamca birbirine en yakındır? • Bir süre sonra kendisi de bu akımın, bu tartışmanın içinde yer almıştı. • Bu kitapları, belirlediğiniz ölçüye göre seçin, ayırın. • Kendisine yapılan bu haksızlığı, bu saygısızlığı içine sindiremiyordu. • Bütün bunları kendisinin yerine, önüne geçmek isteyenler düzenliyordu. • Bu makineler ötekilere göre daha kullanışlı, daha pahalıdır. (2001 - ÖSS) alp 28

Uzak Anlamlı Sözcükler: Karşıt gibi görünmesine rağmen gerçekte karşıt olamayan sözcüklere “ Uzak Anlamlı Sözcükler” adı verilir. Güzel (Yakın anlam) (Zıt anlam) Hoş Çirkin (Uzak anlam) alp 29

Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler: Daha çok varlığı kapsayan, anlatan, aynı kavramları topluca düşündüren sözcüğe “Genel Anlamlı Sözcük” denir. Örnek: Kitap en iyi dosttur. (Bütün kitapları kapsıyor) alp 30

Tek bir varlığı kapsayan, tek bir varlığı düşündüren sözcüklere “Özel Anlamlı Sözcük” adı verilir. Örnek: Kitap, anlatımındaki açıklıkla karmaşık bir sorunu kolay anlaşılır hale getirmiş. Örnek: Okul – Sınıf – Sıra (Genelden özlele) Sıra – Sınıf – Okul (Özelden genele) alp 31

Alıştırma: Önce harfleri, sonra heceleri, daha sonra da sözcükleri tanımıştık. Yukarıdaki sözcükler nasıl bir anlatım sırası izlemektedir? alp 32

Soru: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi, bir varlık türünü bütünüyle anlatacak biçimde kullanılmıştır? • Roman, insanların sorunlarını ele alıyor. • Oyun, yarın son kez oynanacak. • Anne, dünyanın en güzel varlığıdır. • Sınav, Eylüle kalmış. • Masa, bir yığın kitapla doluydu. alp 33

Soyut ve Somut anlamlı sözcükler: Beş duyu organımızdan birisiyle algıladığımız varlıklar “Somut”tur. Örnek: Hava çok soğuktu. Müziğin sesini kıs. alp 34

Beş duyu organmızıdan birisiyle bile algılayamadığımız; ancak varlığından emin olduğumuz varlıklar “Soyut”tur. Örnek: Onun cesaretine hayranım. Duyguları çok karışıktı. alp 35

Not: Bir sözcüğün somut mu soyut mu olduğu cümle içindeki kullanımına bağlıdır. Örnek: Bu yıl gözünden ameliyat olacakmış. ( Somut) Sende de ne göz varmış kardeşim, hiçbir işin rast gitmiyor. (Soyut) alp 36

Soru “Anlam genişlemesi yoluyla somut anlamlı bir ad, bir de soyut anlam kazanabilir. Örneğin, somut anlamıyla ‘geçilen yer’ demek olan yol kelimesi yöntem anlamına gelerek soyut bir anlam da kazanmıştır. ” Böyle bir anlam değişmesini örneklendiren kelime, aşağıdakilerden hangilerinde kullanılmıştır? • Bunu yapmaya yürek ister, bu her babayiğidin harcı değil. • Bu gördüğün bulutlar, yağmur yüklü bulutladır. • Bu dağlar, geçit vermez sarp dağlardır. • Ağaçlar ilkyazda bir gelin gibi donanırlar. • Yapının güzel bir görünümü vardı; taş dantel gibi alp 37 işlenmişti.

Nitel ve Nicel anlam: Sayılabilen, ölçülebilen değeri bildiren anlama “Nicel Anlam” adı verilir. Örnek: Eve gelince bir tabak yemek yedi. (Miktarı bellidir) Yüksek dağlar karlıydı. (Ölçülebilir) alp 38

Ölçülemeyen değeri bildiren anlama “ Nitel anlam” adı verilir. Örnek: Bu çok lezzetli bir yemek. (Göreceli özellik) Güzel bir filmdi. (Kişiye göre değişir) Not: Sözcük, kullanımına göre nitelik ve nicelik anlamı bildirebilir alp 39

Örnek: anlam) Merkeze yakın bir semtti. (Nicel Yakın arkadaşlarımdan biriydi. (Nitel anlam) Alıştırma: Hafif sözcüğünü nitel ve nicel anlamlarda kullanınız. Alıştırma yanıtı: Bu paket daha hafif, sen bunu taşı. (Nicel anlam) Dün gece hafif bir rahatsızlık geçirmiş. (Nitel anlam) alp 40

AD AKTARMASI Bir sözcüğün benzetme amacı güdülmeden başka bir sözcüğün yerine kullanılmasıdır. Buna Düz Değişmece ya da Mecaz-ı Mürsel adı verilir. alp 41

İç-dış ilişkisi: Bir varlığın dışı söylenerek içi ya da içi söylenerek dışı kastedilir. Örnek: Evi gelecek hafta taşıyoruz. (Evin eşyalarını) Çayı ocağa koyuver. ( Çaydanlığı) alp 42

Bütün-Parça İlişkisi: Bir varlığın bütünü söylenerek parçası, parçası söylenerek bütünü kastedilir. Örnek: Sokağın ilk girişindeki apartmanda oturuyorum. (Apartmanın dairesi) Herkes başının üstünde bir çatı olmasını ister (Ev) alp 43

Somut-Soyut İlişkisi: Soyut bir kavram söylenerek somut bir varlık kastedilir. Örnek: Düşük bir maaşla beş canı besliyor. (İnsan) alp 44

Sanatçı-Eser İlişkisi: Sanatçının adı söylenerek eseri ya da eserleri kastedilir. Örnek: Biz Yahya Kemal’ i okuyarak yetiştik. (Romanını alp 45

Yer (Şehir, Kasaba, Köy)- İnsan İlişkisi: Yer adı söylenerek insan adı kastedilir. Örnek: Takımı şampiyon olunca tüm Adana bayram etti. (Şehir halkı) Törende bütün kasaba meydanda toplanmıştı. (Kasaba halkı) alp 46

Şehir-Yönetim ilişkisi: Bir ülkenin başkenti söylenerek yöneticileri kastedilir. Örnek: Ankara bu olayda duyarsız kaldı. (Devlet yöneticileri) alp 47

Yön-Bölge, İnsan İlişkisi: Yön adı söylenerek o yerde oturan insanlar kastedilir. Örnek: Batı’nın tavrını anlamak güç. (Avrupa ülkeleri) alp 48

Bir Kap Söyleyip İçindekileri Çağrıştırma: Örnek: Bardağını bitir de sana çay doldurayım. (Çayını bitir) alp 49

Soru: Marmara’da her yelken Uçar gibi neşeli Yukarıdaki dizelerde olduğu gibi , kimi sözler benzetme amacı gütmeden kendi anlamı dışında kullanılır. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu örnektekine benzer bir kullanım vardır? • Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl. • Ben ezelden beridir hür yaşadım hür yaşarım. • Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. • Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı. • Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda. (1995 -ÖSS) alp 50

DEYİM AKTARMASI 1. İnsana Özgü Kavramların Doğaya Aktarılması: Örnek: Ovadaki bütün çiçekler el ele tutuşmuş, hep bir ağızdan şarkı söylüyorlardı. alp 51

2. Doğaya Özgü Kavramların İnsana Aktarılması: Örnek: Kalbim yırtılıyor her nefesimde. Bedir’ in aslanları ancak bu kadar şanlı idi. Dalgalanır deli gönül şafakta. alp 52

3. Doğayla İlgili Kavramların Doğaya Aktarılması: Örnek: Karlar uçuşurdu camlarda. Rüzgârlar ulurdu sabaha kadar. alp 53

4. Bir Duyunun Diğer Duyuya Aktarılması: Örnek: Hâlâ aklımda onun sıcak gülüşü, tatlı bakışı. (Dokunma-Görmeye) Nasıl unutabilirim o yumuşak konuşmayı. (Dokunma-Duymaya) Sokaktan acı bir fren sesi geldi. (Tatma-Duymaya) Onun keskin bakışları hepimizi korkuttu. (Dokunma-Görmeye) alp 54

Soru: ( I ) Sonbahar, kendisinden sonra gelecek kış mevsiminin gizli telaşını yaşatıyor doğaya. ( II ) Amasra’ da bir Roma yapıtı olan Kuşyakası Yol Anıtı sarı bir örtüyle kaplanıyor. ( III ) Hasankeyf’ teki Artukoğulları zamanından kalma cami, minaresindeki son leyleği yolcu ediyor. ( IV ) Kaçkarlarda yağmur fazla mesai yapıyor. ( V ) Bolu Dağları’nda, Istrancalarda gezinirken yerlerde ağaç gövdelerinin hüzünlü yüzlerini, acılı bakışlarını görüyoruz. alp 55

Bu parçanın numaralandırılmış cümlelerin hangisinde insana özgü bir nitelik doğaya aktarılmamıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V (2001 -ÖSS) alp 56

SÖZ ÖBEKLERİ alp 57

I. İKİLEMELER: Anlamı güçlendirmek, pekiştirmek amacıyla aynı sözcüğün tekrarlanması, yakın veya uzak anlamlı sözcüklerin yana kullanılmasıyla oluşan söz öbeklerine “ikilemeler” denir alp 58

1. Aynı sözcüğün tekrarıyla yapılan ikilemeler: Örnek: Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden. Kapı kapı dolaştık. alp 59

2. Eş Anlamlı sözcüklerin tekrarıyla yapılan ikilemeler: Örnek: Ortalıkta ses seda yoktu. 3. Yakın anlamlı sözcüklerle kurulan ikilemeler: Örnek: Eş dost yardımına koşmuştu. Gazeteler yalan yanlış bilgilerle doluydu. alp 60

4. Karşıt anlamlı sözcüklerle kurulan ikilemeler: Örnek: Ne demek istediğimizi er geç anlayacak. İrili ufaklı taşları eline alıp fırlattı. alp 61

5. Bir anlamlı diğer anlamsız sözlerle kurulan ikilemeler: Örnek: Kağıda eğri büğrü bir çizgi çizdi. Sandıktan eski püskü bir elbise çıkardı. alp 62

6. İkisi de anlamsız sözlerle kurulan ikilemeler: Örnek: Adam abuk sabuk konuşuyordu. Eciş bücüş bir yazı ile mektup yazmıştı. alp 63

. Yansıma sözlerin tekrarlanmasıyla kurulan ikilemeler: Örnek: Sular şırıl akıyordu. Arılar vızır dolaşıyordu 7 alp 64

8. “m” sesinin sözün başına getirilmesiyle yapılan ikilemeler: Örnek: Onca harcamadan sonra elimizde para mara kalmadı. Uyarı: İkilemeler ayrı yazılı ve aralarına noktalama işareti konulmaz. alp 65

Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikilemeyi oluşturan sözcükler tek başlarına kullanılamaz? • Yalan yanlış bilgilerle doğru karar veremezsin. • Karşıdan güçlü kuvvetli görünüyordu. • Mırın kırın etme de olanları anlat. • Aradan aşağı yukarı on yıl geçti. • İngilizce’yi şöyle bilir. alp 66

Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme cümleye zorlukla anlamı katmıştır? • Gece gündüz demeden çalışıyordu. • Çamurlara bata çıka yürüdük. • Yaptığı yanlışı er geç anlayacak. • Bu işte onun da az çok payı var. • Olan oldu, artık üzülme. alp 67

DURMUŞ ALPARSLAN APAYDIN BOZYAZI ANADOLU LİSESİ alp 68