SOSYAL YARDIM POLTKALARI R GR F SILA AYAN

SOSYAL YARDIM POLİTİKALARI ÖĞR. GÖR. F. SILA AYAN

SOSYAL YARDIMIN TANIMI sosyal (refah) devlet, sosyal hizmet ve sosyal yardımlar SOSYAL DEVLET NEDİR? Nazi Almanyası’nın otoriter devlet (power state) kavramına karşı İngiltere’de kullanılan sosyal devlet/ refah devleti (welfare state) kavramı Bireylere ve ailelere asgari bir gelir güvencesi veren, onları toplumsal tehlikelere karşı koruyan, sosyal güvenlik imkanları sağlayan, toplumsal konumları ne olursa olsun tüm vatandaşlara eğitim, sağlık, konut gibi sosyal hizmetler alanında belirli bir standart getiren devlet anlayışına sosyal devlet denilmiştir

SOSYAL YARDIMIN TANIMI a) ''Sosyal yardım'' kavramını ''sosyal dayanışma'' kavramından ayıran temel özellikler, sosyal yardımın bir statüye dayanması, kurallar bütünü içinde yürütülmesi, sosyal yardım için özgülenmiş sistematik hedef, usül ve bütçe kullanılması, yardımların tesadüfi olmamasıdır. b) Sosyal yardım, ihtiyaç sahiplerine sunulan bir hizmettir. Kamusal ya da özel işletmelerin çalışanlarına yaptığı ''sosyal harcamaları'' değil, ''yoksul'' birey ve hane halklarını hedefleyen harcamaları kapsar. c) Kamusal ya da özel, sivil ya da resmi bütçelerden faydalanmakla birlikte, sosyal yardım bütçelendirmesinde ''sürdürülebilirlik'', en önemli unsurdur.

SOSYAL YARDIMIN TANIMI d) Sosyal yardım faydalanıcılarından, yardım yapan kişi ve kurum tarafından belirli eylem ve tutumlarda bulunmasının beklenmesi kabul edilebilir olsa da, yardım karşılığında ''prim'' anlamına gelebilecek parasal katkıda bulunması beklenemez; sosyal yardım karşılıksızdır. e) Sosyal yardım sistemleri, ''sosyal güvenlik'' hedefine ulaşmak için kullanılan, primli sosyal güvenlik uygulamalarının tamamlayıcısı olan alt sistemlerdir. f) Sosyal yardımlar, parasal ve ayni yardımlar olabileceği gibi eğitim, istihdam, sağlık gibi sektörlerde muhataba farklı eylemlerle sunulabilecek ''sosyal gelir'' ve ''sosyal desteği'' de kapsar; bu yönüyle ''sosyal hizmet'' kavramıyla birçok noktada hedef ve usul açısından kesişir. g) Sosyal yardımlar, duruma özgü olarak şekil alır, kesin standartları yoktur

SOSYAL DEVLET VS. REFAH DEVLETİ Ø Sosyal devlet geleneksel devlet ile endüstriyel sınıf toplumu arasındaki zıtlığı sosyal entegrasyon ile gidermeye çalışan, modern devlet anlayışıdır. Ø Refah devleti; kendini halkının temel eğitim, sağlık bakımı, ekonomik ve sosyal güvenliğini sağlamakla sorumlu kabul eden ulus veya toplumdur. Ø Refah devleti; fertlere ve ailelere asgari düzeyde bir gelir güveni veren, insanları toplumsal tehlikelere karşı muhafaza eden, sosyal güvenlik imkanları sağlayan, tüm vatandaşlara eğitim, sağlık, barınma gibi hizmetleri sunan devlet olarak tanımlanmaktadır

SOSYAL DEVLET VS. REFAH DEVLETİ Sosyal devlet, sosyal adaleti ve barışı sağlamak amacı ile devletin sosyal ve ekonomik hayata katılımını gerekli kılan bir anlayışı ifade etmektedir. 1961 Anayasasının 2. md Türkiye Cumhuriyetinin insan haklarına ve başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan milli, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olduğu belirtilmektedir. 1982 Anayasasının 2. md Türkiye Cumhuriyetinin toplum huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olduğu belirtilmektedir.

BU YAKLAŞIM NEDEN GEREKLİDİR? Ø Sosyal devlet toplum içinde dezavantajlı olan grupları diğerleri karşısında korur, sosyal devletin amacı tüm vatandaşlarına insan onuruna yakışır bir hayat sunmaktır. Ø Sosyal devlet ilkesi, her vatandaşın refahtan adil bir pay alabilmesi anlamına gelmelidir. Ø Sosyal devlet, toplumsal gruplar arasında aşırı gelir düzeyi farklılaşmalarına izin vermemekle mükelleftir

SOSYAL DEVLETİN İŞLEVLERİ Ø Adil Gelir Dağılımı; İki evre olarak incelenen birincil ve ikincil gelir dağılımı arasında net olmamakla birlikte farklılıklar bulunur. Ø Bireylerin gelir elde etmek amacıyla kazandıkları devletin kendi payına düşen geliri almadan önceki gelire toplam gelir ve bu ekonomik geliri kazanan kişiler arasında paylaşımına da birincil gelir dağılımı denir. Ø Devletin kendi payına düşen geliri aldıktan sonra kalan gelire ise ikincil gelir dağılımı denilmektedir.

SOSYAL DEVLETİN İŞLEVLERİ Ø Yoksulluğun Giderilmesi; Yoksulluk toplumların gelişmişlik düzeylerine göre farklı anlamlar yüklense de sosyal risk taşıması nedeniyle genel bir sorundur. Ø Toplumsal açıdan düşünüldüğünde ise yoksulluk insan onur ve kişiliğine uygun bir yaşam standardının altında bir düzene tam olarak sahip olmama veya nispi olarak ekonomik yetersizliği ifade eder

SOSYAL DEVLETİN İŞLEVLERİ Ø Fırsat Eşitliği; Yaşam boyu karşımıza çıkabilecek risklerin fazla olması ve belirsizliğin artması, sınırsız özgürlük anlayışını kısıtlamaktadır. Ø Bireylerin ve devletin sınırsız yetkiler verdiği bazı organlarınca yapılan haksız ve hukuksuz uygulamalar, güçlü olanların güçsüz olanlara yaşam hakkı tanımaması, toplum genelinde gelir dağılımı dengesizliğini ortaya çıkarmaktadır

SOSYAL DEVLETİN İŞLEVLERİ Ø Sosyal Güvenlik; bir ülkenin bugünü ve yarınını güvence altına almayı hedefleyen ve uyum içinde çalışan kurumlar bütünü olarak ifade edilebilir. Ø Diğer bir ifadeye göre sosyal güvenlik; herhangi bir mesleki, sosyoekonomik bir risklerden dolayı yerine getirilemeyen hayati konuların, bireysel ihtiyaçların karşılandığı sistemdir. Ø Milletler Arası Çalışma Örgütü’ne (ILO) göre sosyal güvenlik; vatandaşların hastalık, işsizlik, yaşlılık, ölüm gibi sebeplerle herhangi bir gelir elde edememesi ve karşılaşacağı fakirlik durumundan korunmasına yönelik gerekli tedbirlerin alındığı sistemidir

SOSYAL DEVLETİN İŞLEVLERİ Ø Tam İstihdam ve İşsizlikle Mücadele; sözlük anlamına göre tam istihdam, işsizlerin olmadığı bir durumdur. Ø Sosyal siyaset terimleri sözlüğünde ise tam istihdam; bir ülkede çalışma irade ve kararında olan emek birimlerinin üretime fiili olarak katıldığı ekonomik bir durum olarak tanımlanmıştır. Ø Tam istihdamın sağlanması ve işsizliğin önlenmesi, bugünün tüm devletlerinin temel görevlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Ø Çünkü tam istihdamla toplumun ekonomik ve sosyal refahı arasında yakın bir ilişkisi söz konusudur.

SOSYAL DEVLETİN İŞLEVLERİ Ø Sosyal Denge; gelirdeki eşitsizliğin mümkün olduğunca giderilmesi, hizmetlerden yararlanmada meydana gelen farkların en aza indirilmesi, öncelikle muhtaç bireylerden başlayarak alt gelir gruplarındaki insanların sosyal ve kişisel gelişimlerini sağlamak ve fırsat eşitliğine dayalı yüksek bir hayat standardına ulaşmalarına katkıda bulunmaktır. Ø Burada devletten beklenen, hem demokrasi kültürünün topluma yayılması, hem de dengesizlikleri giderici bir rol üstlenmesidir.

SOSYAL DEVLETİN İŞLEVLERİ Ø Sosyal Barış; devletin temel amacıdır, iki yaklaşım olarak ele alınabilir. Ø Makro düzey; sosyal barış, uluslararası sosyal politikanın temel ve değişmez değeridir. Ø ILO’ya göre devletlerarası evrensel barışın güvencesi sosyal barıştır. Ø Mikro düzeyde ise; toplumun sosyal yapısının birbiriyle barışık bir sistem olarak birlikte ele alınmasını öngören huzurlu bir ortamı ifade eder. Ø Sosyal barış, toplumda ortaya çıkabilecek menfaat ve çatışmaları adilane bir şekilde çözmek ve böylece toplumsal gerilimi indirmek, huzuru sağlamak şeklinde ifade edilir

SOSYAL DEVLETİN İŞLEVLERİ Ø Sosyal Bütünleşme; toplumun bütünleşmesini sağlayan, toplumu meydana getiren bireyler arasında ortak hedefleri gerçekleştirerek birbirlerine yaklaşmaları ve bunların korunup geliştirilmeleri hem toplumun bütünleşme sürecini neden olur hem de sosyal devlet olmanın gereğidir. Ø Bütünleşmeyi sağlayan toplumlarda sosyal gelişmeler ve sosyal yapıdaki değişimler, bütünleşmeyi sağlayamayan toplumlara göre daha hızlı olmaktadır

SOSYAL DEVLETİN İŞLEVLERİ Ø Ekonomik Büyüme ve Kalkınma; Devletlerin toplumun refahı, sosyal amaçlarını gerçekleştirebilmesi ve ekonomik gelişimi sağlayabilmesi için gerekli tedbirleri alması oldukça önemlidir. Ø Gelişmiş ülkelerde, öncelikle çalışanlar ve toplumun tüm kesinlerindeki ihtiyaç sahiplerine koruyucu ve yaşam kalitelerini artırıcı önlemler alınmaktadır. Ø Böylelikle, devlet artan gelirlerini adil bir şekilde dağıtma imkanı bulmakta ve toplumun yaşam kalitesini yükselten uygulamaları rahatlıkla yapabilmektedir

SOSYAL DEVLETİN ÖĞELERİ Ø Ulusal gelir düzeyini artırmak; gelir düzeyi düşük ülkelerde artırıcı yatırımlar yapmak, Ø Ulusal gelirleri adaletli bir şekilde dağıtımını sağlamak, bireylerin ulusal gelirden dengeli pay almasını sağlamak, Ø Bireyleri sosyal güvenliğe kavuşturmak, Ø Özgürlüklerin gerçekleşmesi için vatandaşlara ekonomik imkânlar sağlamaktır.

REFAH DEVLETİ MODELLERİ

SOSYAL DEVLETİN ÖĞELERİ Ø Ulusal gelir düzeyini artırmak; gelir düzeyi düşük ülkelerde artırıcı yatırımlar yapmak, Ø Ulusal gelirleri adaletli bir şekilde dağıtımını sağlamak, bireylerin ulusal gelirden dengeli pay almasını sağlamak, Ø Bireyleri sosyal güvenliğe kavuşturmak, Ø Özgürlüklerin gerçekleşmesi için vatandaşlara ekonomik imkânlar sağlamaktır.

SOSYAL ADALET KAVRAMI Ø a) Sınıflar arasında paylaşmadan kaynaklanan, çatışmayı engelleyici bir yapı ortaya koyan, eşit fırsat dağıtıcı devlet anlayışını benimser. Ø b) Bireyi değil toplumu, kişi haklarından çok kamu yararını önemser. Ø c) Sosyal adalet, bireyin herhangi bir grup ya da topluma ait olmasıyla ilgili olmayıp, dünyaya gelen her bireyin doğal olarak sahip olduğu ''kendini en üst düzeyde gerçekleştirme hakkını'' bireye verir; pozitif özgürlük anlayışını benimser, negatif özgürlük anlayışını geride bırakır.

SOSYAL ADALET KAVRAMI Ø d) Adalet kavramını ''özgürlük'' ve ''fırsat eşitliği'' başlıkları altında ikiye ayırarak yurttaşlık hakları olarak da ifade edilen seçme-seçilme, ifade ve toplanma, bedensel bütünlük gibi temel özgürlükler yanında, gelir ve servetin dağılımını, en kötü durumda olanın çıkarlarını maksimize etmeye yönelik olarak kurgulayan, yeniden bölüşüm mekanizmalarını yeri geldiğinde çalıştıran reel bir kavram haline getirir. Ø e) Bireylere fırsat eşitliği vermeyi, her bireyin başlangıç şartlarını eşit hale getirdikten sonra genel adalet anlayışının vurgulandığı eşit muamele boyutuyla ele alır, süreci öne çekerek aktifleştirir. Ø f) Rejim ya da devlet tipolojisi olarak sosyal adalet, sadece sosyal devlet anlayışı içinde ve sosyal demokrasilerde ortaya konulabilir.

SOSYAL ADALETE KARŞI Ø a) Gelir dağıtımındaki adaletsizlikler (yerel ya da ulusal, demografik ya da kültürel her türlü adil olmayan dağılım), Ø b) Mülkiyet dağıtımındaki adaletsizlikler (sadece nakit dağılımı değil, konut ve arazi gibi menkul mülkiyeti de kapsayan dağıtım), Ø c) Çalışma fırsatı ve ödül dağıtımındaki adaletsizlikler (teşebbüs hürriyeti ve bireye uygun iş sağlamayı kapsamına alır), Ø d) Bilgiye erişim imkânının dağıtımındaki adaletsizlikler (eğitim, teknik eğitim, yetişkin eğitimi, internet okuryazarlığını kapsar), Ø e) Sağlık hizmetleri, sosyal güvenlik ve sağlıklı çevrede yaşam hakkı konusundaki dağıtım adaletsizlikleri, Ø f) Sivil ve politik katılım fırsatlarının dağıtımındaki adaletsizliklerdir.

SOSYAL ADALETE KARŞI Ø a) Gelir dağıtımındaki adaletsizlikler (yerel ya da ulusal, demografik ya da kültürel her türlü adil olmayan dağılım), Ø b) Mülkiyet dağıtımındaki adaletsizlikler (sadece nakit dağılımı değil, konut ve arazi gibi menkul mülkiyeti de kapsayan dağıtım), Ø c) Çalışma fırsatı ve ödül dağıtımındaki adaletsizlikler (teşebbüs hürriyeti ve bireye uygun iş sağlamayı kapsamına alır), Ø d) Bilgiye erişim imkânının dağıtımındaki adaletsizlikler (eğitim, teknik eğitim, yetişkin eğitimi, internet okuryazarlığını kapsar), Ø e) Sağlık hizmetleri, sosyal güvenlik ve sağlıklı çevrede yaşam hakkı konusundaki dağıtım adaletsizlikleri, Ø f) Sivil ve politik katılım fırsatlarının dağıtımındaki adaletsizliklerdir.

SOSYAL POLİTİKA Ø Literatürde birçok tanımı bulunmakla birlikte, Ø dar anlamda sosyal politikanın, sanayileşme olgusuyla birlikte sosyal değişimlerde en çok etkilenen işçi ya da çalışanın işverenle ve sistemle olan ilgisini, Ø geniş anlamda sosyal politikanın ise sosyal güvenlik sistemi dışında, sağlık hizmetleri, sosyal hizmetler, eğitim, istihdam, konut edindirme gibi daha geniş sektörlerde, sadece işçi-işveren-sistem ilişkilerini değil, Ø ''toplumun dezavantajlı tüm kesimlerini'' çalışmasına konu eden bir disiplin olduğunu kabul eden tanım, genel olarak kabul görmüş bir görüş olarak karşımıza çıkmaktadır.

SOSYAL POLİTİKA • 1990'ların ortalarından itibaren gündemde daha çok yer almaya başlayan insan hakları ve sosyal adalet tartışmaları, sosyal politika hedeflerini, sosyal koruma, yoksulluğun azaltılması ve sosyal dışlanmaya karşı mücadele gibi daha alt amaçlara konsantre etmiştir. • Sosyal korumaya muhtaç kişi ve gruplar için sosyal risk sınırları belirleyerek sorunu doğmadan çözme niyetiyle sosyal politika daha da teknik bir hal almaya başlamıştır. • Sosyal politikanın yakın gelecekte daha çok ilgileneceği konuların cinsiyete bağlı ayrımcılık ve yoksulluk, engellilere yönelik politikalar, gençlik ve yaşlılık dönemine özgü spesifik programlar ile yoksulluğun spesifik alanları olacağı ifade edilmektedir

SOSYAL GÜVENLİK • Sosyal güvenlik kavramı ilk ortaya çıktığı Almanya'da, 1980'li yılların sonunda, zorunlu sosyal sigorta tekniğine dayalı uygulamasıyla daha çok ''çalışan'' bireylere münhasır bir sistem görüntüsünden, • 1942 tarihli Beveridge Raporu'nda Sir William Beveridge'in oluşturduğu paradigmada, insanlığın düşmanı beş büyük dev olan hastalık olan cehalet, evsizlik, tembellik ve yoksulluğa savaş açan, ''sistem ve hedef'' görünümüne doğru ciddi bir dönüşüm geçirmiş, kullandığı enstrümanları ve hedef kitlesini sürekli genişleten korumacı bir yapıya dönüşmüĢtür.

SOSYAL GÜVENLİK • ''gerek sosyal sigortalar, gerekse sosyal yardım ve sosyal hizmet enstrümanlarını kullanarak toplum içinde risk ve tehlikelere maruz kalma ihtimali bulunan bireylere, risklerin oluşmasından önce güvence veren, riskin oluşmasından sonra toplumla adil şekilde entegre olabilme fırsatı sunan, farklı enstrümanlardan oluşan bir sistem, hedef ve idealdir'' şeklinde tanımlanabilir.

SOSYAL HİZMET Sosyal yardımlarla birlikte parasal katkı sağlamaksızın (non-conributory) yardım ve hizmet almayı sağlayan sosyal güvenlik rejimi içinde yer alan ''sosyal hizmet'', çoğu zaman sosyal yardımdan kolayca ayrıştırılamayan bir kavram olarak karşımıza çıkar. Doel: ''Birçok alandan farklı kazanımları ve ilgileri bulunan, bireyi güçlendiren, içinde bulunduğu topluma katılım hakkını, farklı olma hakkını, eşit ve adil bir toplumda yaşama hakkını, özel yaşama saygı gösterilmesini isteme hakkını ve birey ve cemiyet içindeki birey olarak kendini gerçekleştirme hakkını bireye vermek için çalışılan alanı ve akademik disiplini‘ Beckett: ''insanların birbiriyle ve çevresiyle olan kompleks iletişimlerinde, yaşamlarını zenginleştirmek, kendilerinin potansiyellerine ulaşmak ve yaşam alanlarındaki fonksiyon bozukluklarını engelleme amaçlı çalışmalar''

SOSYAL HİZMET Sosyal hizmetler iki sınıfa ayrılmaktadır: - Sağlık bakımı, beslenme, barınma, gelir, eğitim ve çalışma gibi temel sosyal yararların yoksun gruplara ulaşmasını sağlamada birincil rol alma, - - İnsan onuru paylaşılan inancına dayalı olarak müracaatçının “self determinasyon” hakkına bağlılık - Sosyal hizmetler, sosyal yapının gelişiminde ve değişiminde önemli bir rol üstlenmektedir; - fakat bu görevi muhtaç, kimsesiz ve yoksul bireylerle sınırlı olmamakla birlikte bu görevini aynı zamanda insanların gelişiminde, hayat standardının yükseltilmesinde ve toplumların gelişimini sağlayarak da yerine getirmektedir. - Bu kapsamda sosyal hizmetlerin iki önemli görevi daha bulunmaktadır; bunlar gelir eşitsizliğini gidermek ve toplumsal kalkınmanın sağlanmasıdır

SOSYAL HİZMETİN TEMEL KRİTERLERİ Sosyal Hizmetlerde üç temel kriter bulunmaktadır. • Birincisi sosyal hizmetler, malların üretimi ve dağıtımından çok, kişisel hizmetlerdir. • İkincisi sosyal hizmetler, kişilere yönelik olmasına rağmen, kişiyi fiziki ve zihni açıdan tatmin etmekten öte, sosyal açıdan tatmin etmektedir. Bu anlamda sosyal hizmetin odaklanma noktası, fizik, zihin ve akıldan çok, sosyal rollerdir. Bu sebepten sosyal hizmetler, sağlık, eğitim ve fiziksel yardımlardan ayrılmaktadır. • Üçüncü kriter sosyal hizmet çalışanı ve sosyal hizmet alıcısı arasında karşılıklı bir sosyal etkileşim mekanizması mevcuttur. Sosyal hizmet sunumun bu üç kriter açısından hayata geçirilmesi için öncelikle sosyal kalkınmayı merkeze alan düşüncenin devlet sisteminden toplumsal tabana kadar hayata geçirilmesi gerekmektedir

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER…