S P O R C U S A

S P O R C U S A Ğ L I Ğ I

SPORCU SAĞLIK HİZMETLERİ Bilindiği gibi sporcu sağlığıyla ilgili çalışmalar üç başlık altında irdelenir : 1 -Koruyucu sporcu sağlığı hizmetleri. 2 -Hastalık/yaralanmalarda tanı ve tedavi. 3 -Sportif rehabilitasyon hizmetleri. Bu üç başlık altında ortaya konulan çerçevede ideal sporcu sağlığı hizmetleri verilebilir.

1 -KORUYUCU SPORCU SAĞLIĞI HİZMETLERİ Genel sağlık hizmetleri içinde yapılan aşılamalar sporcular açısından da yaşamsaldır. örneğin tetanoz aşısı birçok açık yaralanmaya uğrayan sporcular için böyle bir öneme sahiptir. Sporcu sağlık muayeneleri daha çok lisans vizeleri sırasında yapılan ve spor yapmaya uygunluğa onay veren bir uygulamadır. Çerçevesi geniştir. Profesyonel futbolcular için birçok tahlil ve tetkik zorunluluğu varken amatör branşlarda bu istenmez. Sporcu sağlık eğitimi koruyucu sağlık hizmetleri içinde etkili bir yöntem olarak sürdürülür.

1 -KORUYUCU SPORCU SAĞLIĞI HİZMETLERİ Bu eğitim süreklilik arz eder. Sporcular insan vücuduyla ilgili, koruyucu malzemenin kullanımı ile ilgili, beslenme, ilkyardım ve genel olarak sportif risklerle ilgili bilgilendirilirler. Bilimsel araştırmaların belirttiği gibi sporcu sağlık eğitimi alan sporcuların daha az sakatlandıkları ve oluştuğunda da sakatlanmalarla daha kolay baş edebildikleri gösterilmiştir. Fiziksel uygunluk testleri ile sporcunun kuvvet, dayanıklılık, esneklik, çabukluk gibi özellikleri ile vücut tipi(somatotip) saptanır. Bu testler kişinin uygun spor branşına yönlendirilmesi ya da sporcunun antrenman kapasitesinin belirlenmesinde önemlidir. Bilindiği gibi özellikle spor branşlarına uygun yapıdaki kişilerin belirlenmesi olası sakatlıklardan koruyucudur Yanı sıra elit sporcuların yetişmesine imkan verir.

2 -HASTALIK/YARALANMALARDA TANI VE TEDAVİ Spor sakatlanmaları çoğu zaman kas-iskelet sistemi hasarları şeklinde görülmekle beraber çok daha ciddi yaşamı tehdit eden yaralanmalar seyrekte olsa görülebilir. Bununla beraber toplumsal popülasyona uyan çeşitli hastalıklar sporcularda da ortaya çıkabilir. Birinci basamak teşhis-tedavide sporcunun giderilebilir sağlık sorunları belirlenerek tedavisi yapılır. Ya da uzman müdahalesinin gerekliliği belirlenerek hastaneye sevk edilir. Spor sahalarındaki basit yaralanmalarda ilkyardım ve ön tedavi yöntemleriyle baş edilmeye çalışılır. Komplike hastalık ve yaralanmaların teşhis ve tedavisi ise geniş olanaklara sahip hastanelerdeki teşhis ve tedavi olanaklarıyla sağlanabilir.

3 -SPORTİF REHABİLİTASYON HİZMETLERİ Sporcuların normal yapıdaki kişilere göre fiziksel yapılarının daha gelişmiş olduğu ortadadır. Dolayısıyla bir sakatlanma veya hastalanma durumunda spordan uzak kalan sporcunun fiziksel kayıpları da fazla olacaktır. Rehabilitasyonu yeniden inşaa etme, yeniden yapılandırma olarak tanımlarsak, sportif rehabilitasyonun sakat/hasta sporcunun sahalara dönme den önceki son sağlık aşaması olduğu anlaşılabilir. Sporcu yaptığı spora uygun olarak çeşitli yöntemlerle fiziksel ve ruhsal olarak güçlendirilmeye çalışılır. Optimal bir düzeye ulaştığında da sahalara dönmesine izin verilir. Ne yazık ki rehabilitasyon aşamasının değişik nedenlerle geçiştirilmesi kronik spor sakatlıklarının en önemli nedenidir.

SPOR VE SAKATLIKLAR Spor sakatlıkları doğrudan hekimi ilgilendiren bir konudur. Unutulmaması gereken bir spor yaralanması veya sakatlığı durumunda ilk yapılması gereken uzman bir hekime başvurmaktır.

SPOR VE SAKATLIKLAR Sportif yaralanmalar, genelde spor dallarına özgü özellikler içerir. Çeşitli spor dallarından bazı örnekler verirsek, şöyle bir tablo ile karşılaşırız: Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği’nde yapılan bir araştırmada, beş yıllık periyot süresince kliniğe başvuran 1560 spor yaralanması vakası incelenmiştir. Yaralanmaların yüzde 22’si kontüzyon (ezilme), yüzde 20’si fraktür (kırık) olarak bulunmuştur. En sık yaralanan bölgenin ise yüzde 60 ile alt ekstremite (alt taraf) olduğu belirlenmiştir. Ayrıca sporcularda sportif yaralanmaların dışında, bir de overuse (aşırı kullanma) kökenli çok sayıda yaralanma görülmektedir.

SPOR VE SAKATLIKLAR utbolcularda zikler, sıyrıklar, genellikle yüzeysel ekimozlar (çürükler), basit kas travmaları, kas krampları, basit ayak bileği burkulmaları, basit burun kanamaları, bel ve sırt bölgesinde geçici yaralanmalar, boyun bölgesi travmaları, kaş ve baş bölgesi yaralanmaları görüldüğünü belirtmektedir. Dagarov ve Slanchev ise araştırmalarında, futbolcularda sıklıkla distorsiyon (burkulma), kontüzyon (ezilme), menisküs lezyonları ve kas rüptürlei (kopmaları) görüldüğüne de işaret etmektedir.

SPOR VE SAKATLIKLAR • • Futbolcularda sık görülen yaralanmalardan biri de kasıkta uyluğun iç-üst kısmında meydana gelen ağrılardır. Burada futbolcuların dizlerinin tam ekstansiyonda iken (gerilmiş iken) bacağın kalça ekleminde aşırı abduksiyonu (uzaklaşması) ile dirence karşı topa çıkarak savunma yapması, yada bu pozisyonda topa kayarak müdahalesi adduktör(yaklaştırıcı) kasların aşırı gerilmesi ve hareketin sonucu tendon (bağ) kopmalarına veya kemiksel değişikliklere neden olur. Basketbolcularda ise yumuşak doku lezyonları (kontüzyon, hematom, yüz yaralanmaları, lif kopmaları, kramplar vb), eklem travmaları (bağ lezyonları, menisküs lezyonları, omuz çıkıkları), kırıklar ve büyük yaralanmalar görülebilmektedir

SPOR VE SAKATLIKLAR • • • Atletler üzerinde yapılan bir çalışmada da sporcularda en çok kas ve tendon zorlanmaları, eklem ve bağ yaralanmaları ile menisküs lezyonları görüldüğü saptanmıştır. Bunların nedeni olarak da antrenman (yanlış antrenman, ağır antrenman ve antrenman sırasındaki ani değişiklikler), anatomik faktörler ile ayakkabı ve zemin gösterilmiştir. Halterde daha çok yumuşak doku yaralanmaları sıklıkla görülmektedir. Bu yaralanmalar haltercilerin gövde ve göğüs kafesi kaslarında, sırt kaslarında ve el bileğinde ortaya çıkabilir. Judocularda el bileği ve parmakla ilgili yumuşak doku yaralanmaları, diz bölgesinde sathi sıyrık, intra ve ekstra artiküler hematom (eklem içi ve dışına kan birikmesi), bağ, kapsül ve menüsküs lezyonları (yaralanmaları) ile çeşitli kafa travmaları görülebilir.

SPOR VE SAKATLIKLAR Boks sporunda en çok yaralanan bölge yüzdür. Bilindiği gibi boks sporunda öncelikle yumrukların hedefi yüz ve çenedir. Bu nedenle yüzde hafif ekimozlardan (çürüklerden) başlamak üzere, önemli kırıklara ve yüzdeki organların ciddi yaralanmalarına kadar değişik derecelerde yaralanmalar görülebilir. En çok yaralanma kas yarılmalarıdır. Ayrıca ikinci planda ve zamanla oluşan yaralanma ise boksörlerde burun kemiğinin kırılması, çökmesi ve burundaki konkaların deviasyonudur. Bilindiği gibi boksta geçici şuur kayıpları sık görülür. Bu alınan darbenin şiddetine, sporcunun dayanıklılığına ve tecrübesine bağlı olarak farklı sürelerle devam eder. Geçici ve kalıcı beyin zedelenmeleri boksta görülen olaylardır.

SPOR VE SAKATLIKLAR Kayakçılarda ise ayak bileği yaralanmaları, krus (bacak) yaralanmaları, diz eklemi yaralanmaları, kafa travmaları, omurga yaralanmaları, donmalar ve ultraviyole yanıkları görülmektedir.

1 -SPOR SAKATLIĞI NEDİR? Spor sakatlıkları genel olarak sportif aktiviteler sırasında meydana gelen her türlü hasarın kolektif adıdır. Groh’a göre spor yapan 40 kişi başına aşağı yukarı büyük bir kaza, 4000 kişide bir sakatlık durumu ve 40. 000 kişide bir de ölüm vakası düşer. Spor dallarına göre kazalarda başta %10 ile futbol gelmektedir bunu % 6 ile güreş % 3 ile hentbol ve boks izler atletizmde % 1 kayakta ise % 0. 5 tir.

2 -SPOR SAKATLIKLARININ NEDENLERİ NELERDİR? Spor sakatlıklarının oluşma nedenlerini iki ana grupta toplayabiliriz. Bunlar internal (kişisel) ve eksternal (çevresel) nedenlerdir. Kişisel nedenler: Fiziksel eksiklikler, fiziksel uygunluk ‘aerobik dayanıklılık, kuvvet, sürat, beceri, çeviklik), psikolojik faktörler ‘konsantrasyon, riski kabullenme), fiziksel yapı ‘boy, kilo, eklem stabilitesi, vücut yağ dokusu yüzdesi), yaş, cinsiyet. Çevresel nedenler: Sporun tipi, sportif aktivite süresi, hadisenin yapısı, rakibin ve takım arkadaşlarının rolü, zeminin durumu, ışık, emniyet tedbirleri. , yavaşlama için yeterli mesafe, malzemeler, iklim koşulları ‘ısı, nem, rüzgar) antrenör, maç yönetimi ‘kurallar ve hakemlerin kuralları uygulaması).

3 -SPOR SAKATLIĞININ CİDDİYETİ NEDİR? Bir spor sakatlığının ciddiyet derecesini anlayabilmek için altı temel olguyu değerlendirmek gerekir. Bu olgular; spor sakatlığının tabiatı, tedavi şekli ve süresi, sporda uzak kalınan süre, kaybedilen işgünü, kalıcı hasar, maliyet. İşte, bir spor sakatlığının ciddiyeti bu olguların tek ele alınıp, değerlendirilmesi sonucu anlaşılır

4 -SPOR SAKATLIKLARININ ÖNLENMESİNDEKİ GENEL KURALLAR NELERDİR? Öncelikle ilk yapılması gereken konu sporcuların periyodik sağlık kontrollerdir. Bu kontroller ile sezon başında sporcunun mevcut durumu ortaya konulur. Eksiklikleri belirlenir ve o eksikliklerin giderilmesi için gerekli önlemler hekimin önerisi çerçevesinde alınır. Bu noktada belirlenen eksiklikler hem fizyolojik parametreler, hem fiziksel uygunluk, hem de direkt sağlık ile ilgili eksiklerdir.

4 -SPOR SAKATLIKLARININ ÖNLENMESİNDEKİ GENEL KURALLAR NELERDİR? Spor sakatlıklarının oluşmasında en önemli etkenlerden biri yetersiz ısınmadır. Bu nedenle ısınmaya, özellikle stretch ‘germe) egzersizlerine büyük önem verilmelidir. Burada fiziksel aktivite sonrası yapılacak soğuma da önem taşımaktadır. Her aktivite sonrası mutlaka soğuma egzersizleri yapılmalıdır.

5 -KAS YORGUNLUĞU NEDİR? Antrenmansız sporculara da ağır ve alışmamış kasılmalarından 1 -2 gün sonra ortaya çıkar. Aynı zamanda ağır sportif yarışmalardan sonra da sporcularda görülen akut (kısa süreli) kas ağrılarıdır. Söz konusu kaslar her hareket denemesi sırasında ve dokununca ağrılı, bazen şiş ve serttir. Sporcular arasında “hamlık” olarak adlandırılır. Kas yorgunluğu ile ilgili çeşitli hipotezler ortaya sürülmüştür. Bunlardan bazılar şunlardır: a. Metabolizma bozukluğu hipotezi: Laktik asit (süt asidi) ve diğer asitli metabolizma artıklarının birikmesi. b. İltihap hipotezi: Aseptik, asidoza bağlı iltihap. c. Kas sertleşmesi hipotezi: Kasın aşırı derecede sertleşmesi. d. Mekanik hasar hipotezi: Kas zorlanması, kas gerilmesi. Kas yorgunluğunun özellikle negatif iş (fren görevi) yapan kaslarda meydana geldiği gözlenmiştir.

Baldır kaslarına kramp girmesi • Nedeni: Baldır kasların kramp girmesi yada spazmlara neden olacak derecede aşırı zorlanması. Önlem: Beslenme ile uygun Magnezyum alınması sorunlara karşı önlemlerden birisi olcaktır.

Bağ Zedelenmeleri Nedeni Eklemi doğal sınırları ötesinde harekete zorlayan herhangi bir kuvvet bağ zedelenmesine yol açabilir. Özel Belirtiler Etkilenen eklemde ağrı fonksiyon bozukluğu ve eklem içi kanamaya ve sıvı artışına bağlı olarak şişme. Bu durumlarda yapılacak ilk önlem soğuk (buz)uygulama yapılması. Ayrıca maruz kalmaması için bandajlama. ciddi durumda İlgili bir uzman hekime baş vurunuz. Sakatlığın ciddiyet derecesine bağlı olarak geçici bir süre için sportif aktivitelerden uzak kalınmalı.

Kasık Zorlanması Nedeni: Spora katılım öncesi yetersız ısınma ve gerdirme donucu uyluğun iç kısmındaki kas ve tendonların aşırı zorlanması Özel Bulgular: Uyluğun üst ve iç kısmında şiddetli gittikce artan ağrı İlk Uygulamalar: Etkilenen bölgeye 20 dakkika kadar buz uygulanır ve baskılı bandaj yapılır. Tedavi sonrası 3 gün içinde gerdirme-gevşetme egzersizlerine başlanabilir. Kasık ağrısı için hergün özel kremler uygulanır (eczanelerde bulunur). Gerdirme-gevşetme egzersizleri ağrısız olarak yapılmaya başlandığında tedricen koşu içeren çalışmalara geçilebilir. Eğer ağrı hisedilirse egzersizlere devam edilmeli ve ara verilmelidir. Ayrıca önlemler için antreman ya dayarışmalar öncesinde uyluk ve kasık bölgesinde kaslarınuygun bir şekilde ısıtılması ve gerdirme egzersizlerininyapılması önlem açısından önemlidir

Diz Eklemleri Kıkırdak Zedelenmeleri Nedeni: Yerde sabit ve diz bükülü durumdayken iç ya da dış kuvvetlerin etkisiyle diz ekleminin zorlanması Özel bulgular: Dizin bükülme ve dönme hareketlerinde eklem bölgesinde ağrı duyulur. Ağrı nedeniyle dizin tam olarak gerilme pozisyonuna gelmesi hemen imkansızdır .

Diz Eklemleri Kıkırdak Zedelenmeleri Yapılacak ilk uygulamalar: Buz ile soğuk-baskılı bandaj yapılır ayrıca zaman kaybetmeden hekime başvurulmalıdır. Bu tip sakatlıklar genellikle operatör gerektiren durumlardandır. Tedavi sonrası uygun bir şekilde planlanmış kassal egzersiz programıyla dizin kuvvet desteği sağlanmalıdır. Düzenli olarak operasyondan 6 hafta sonra yumuşak bir zeminde hafif koşu antremanlara başlanabilir.

Masajın spor yaralanmalarındaki rolü nedir? Sportif kas yaralanmalarından korunmada ve yaralanmanın tedavisinden sonra masaj bir rol oynamaktadır. Masaj, kasları maksimum çalışmaya hazırlamakta ve kas yaralanmalarından korumaktadır. Ayrıca, antrenman veya yarışma sonrası oluşan yorgunluk verici maddelerin kas hücrelerinden daha süratli uzaklaşmasına yardım eder.

Masajın spor yaralanmalarındaki rolü nedir? Masajın fizyolojik etkileri şunlardır: a. Kan ve lenf dolaşımını düzenler: Burada refleks yoluyla arteriol (küçük atardamar) ve kapillerin genişlemesini sağlamak suretiyle aktif rol oynar. Venlerin ‘toplardamarlar) boşalmasına yardımcı olmak suretiyle de mekanik olarak görev yapar. b. Uyarma ve sakinleştirme yoluyla sporcunun kendini subjektif olarak daha iyi hissetmesini sağlar.

Soğuk tedavisi ne zaman yapılmalıdır? Soğuk tedavisi, sportif sakatlıkların tedavisinde kullanılan ana tedavi yöntemlerinden biridir. Soğuk tedavisi yaralanmadan sonraki ilk 48 -72 saat içinde yapılmalıdır.

Soğuk tedavisinin yararı nedir? Soğuk uygulama ile yaralanan bölgede kan akımı azalır. Dolayısıyla kanama azalır. Tüm spor yaralanmalarından veya sakatlanmalarından sonra şişlik ve kanamaya ait işaretler kaybolana kadar soğuk tedavisi yapılmalıdır.

Soğuk tedavisi nasıl yapılmalıdır? • Soğuk uygulaması 2 saatte bir, 20 dakikayı • geçmemek kaydıyla buz torbaları ile uygulanabilir. Bir günde toplam uygulama süresi 2 saati geçmemelidir. Eğer soğuk tedavisi derin dondurulmuş jellerle yapılıyorsa, 20 dakika yerine 13 -14 dakika yeterlidir. Soğuk uygulanan alanda deri direkt temastan korunmalıdır.

Bandajlamanın önemi nedir? Eklemde instabilite (sabitliğini yitirmesi) olması spor sakatlığı için hazırlayıcı bir faktörü oluşturmaktadır. Bandaj özellikle instabil eklemlerde fizyolojik hareketlilik sınırlarının ötesinde olabilecek hareketlere karşı eklemi korur.