Sosyal Deime ve Teknoloji atmac Teoriler Marx ve

Sosyal Değişme ve Teknoloji Çatışmacı Teoriler: Marx ve Dahrendrof

Çatışmacı Teoriler Bu derste tartışılacak konular: • Marx’ın Değişme Anlayışına Yöneltilen Eleştiriler • R. Dahrendorf’un Marx’tan Etkilendiği ve Karşı Çıktığı Yönler • Dahrendorf’a Yöneltilen Eleştiriler • Bu teorilere göre toplum, kaynakları elde etmek için birbiri ile çatışan birimlerden meydana gelmiştir. Sınıflar veya toplumdaki gruplar arasındaki çatışma toplumun değişmesinde itici güç olmaktadır. Bu bölümde bu yaklaşımın önde gelen temsilcilerinden K. Marx ve R. Dahrendorf’un görüşleri ele alınacaktır.

K. Marx • Marx’a göre, “çatışma olmadan ilerleme olamaz ve uygarlığın bugüne kadar izlediği yasa budur. ” Marx’a göre insanlık tarihi, bir sınıflar savaşı tarihinden başka bir şey değildir. Doğal olarak Marx sınıflar arası çatışmayı ilk vurgulayan kişi değildir ve düşüncelerini şu şekilde açıklar: • “Benim yeni olarak yaptığım • 1. sınıfların varlığının yalnızca üretim gelişmesindeki özgül tarihsel aşamalarla bağlı olduğunu, • 2. sınıf mücadelesinin kendiliğinden proletarya diktatörlüğüne yol açtığını, • 3. bu diktatörlüğün kendisinin bütün sınıfları ortadan kaldırıp sınıfsız bir topluma gidilmesine geçişten oluştuğunu kanıtlamaktı" (Marx ve Engels içinde Swingewood, 1998).

Marx • Toplumsal sınıfların kaynağı, bireylerin toplumsal üretim sürecinde işgal ettikleri değişik konum ve yaptıkları değişik işte aranmalıdır. • Toplumsal sınıfların ortaya çıkmasının nedeni üretim araçlarının özel mülkiyetidir. Böylece, mülkiyet düzeninde var olan üretim ilişkileri her sınıfın toplum içindeki yerini belirlemedeki en önemli etkendir (Antonia, 2003). Toplumdaki sınıflar arası çatışma değişmenin nedenidir. Marx, doğadaki çelişkilerin nicel değişmelerden geçerek nitel değişmelere neden olduğunu ve bunun toplum için geçerli olduğunu söylemiştir.

Marx • Marx’a göre toplumsal değişme ilkel toplum, köleci toplum, feodal toplum ve kapitalist toplum ve sosyalist komünist aşamaları şeklinde ortaya çıkmaktadır. Komünist aşamada sınıfsız toplum gerçekleşecektir. • Sonuç olarak, Marx’a göre değişmenin dinamiği sınıflar arasındaki çatışmadır ve kapitalizmin çelişkileri toplumda dönüşüme yol açacaktır. Toplumun maddi koşulları üstyapıyı şekillendirmektedir ve toplumun yapısı temel üretim biçimi tarafından belirlenmektedir.

R. Dahrendorf • Çağdaş çatışmacı teorinin önde gelen temsilcilerinden biri olan Dahrendorf’un amacı toplumun çatışmacı bir teorisini oluşturmaktır. Fonksiyonalist yaklaşımda bütünleşme ve denge konularına önem verildiğini ancak çatışma ve değişme konularının ihmal edildiğini belirtir. Dahrendorf’a göre çatışmacı teorinin temel varsayımları ise şunlardır: • Her toplum, her zaman değişme sürecinin içindedir; sosyal değişme her zaman vardır. • Her toplum her zaman çatışmayı yaşar; sosyal çatışma her zaman vardır. • Bir toplumdaki her öğe değişme ve bütünleşmeye katkıda bulunur. • Her toplum, üyelerinin bir kısmının diğerlerinin üzerinde kurduğu baskıya dayanır (Dahrendorf, 1959: 162).

R. Dahrendorf • Dahrendorf, Marx’ın yaşadığı dönemden günümüze kadar birçok değişimin ortaya çıktığını belirtir. Marx’ın analiz ettiği toplumun kapitalist toplum olduğunu, kendi incelediği toplumun ise endüstriyel toplum olduğunu belirtir. Dahrendorf bugün hâlâ kapitalist toplum yapısını mı incelediğimizi sorar ve belirli bir toplumu değil, endüstriyel toplumlardaki çatışma ve çatışma biçimlerini incelemeyi hedeflemektedir. Kapitalist toplum, endüstri toplumunun bir biçimi olduğu için endüstri toplumu kavramını tercih eder.

R. Dahrendorf • Dahrendorf çatışmacı teorisinde endüstriyel toplum yapısındaki çatışmayı açıklamayı amaçlamıştır. Teorisinde otoriteyi temel alır ve çatışma teorisi çoğulcudur. • Dahrendorf, Marx’ın sınıf çatışmalarının devrimle sonuçlanacağı tezine katılmaz çünkü endüstri toplumunda çatışmalar kurumsallaşmıştır. Değişme, çatışmanın kurumsallaşması olarak ortaya çıkmaktadır. Dahrendorf’a göre, sınıf çatışmasının teknikleri ve metotları anlaşılmakta ve kontrol altına alınmaktadır.

Eleştiriler • Marx: • Toplumsal değişmenin belirleyicisi olarak ekonominin temel alınması Marx’ın teorisinde en çok eleştirilen yöndür. Kapitalizmde sınıflar arası çatışmanın devrim ile sonuçlanacağı ve sınıfsız topluma geçileceği şeklindeki Marx’ın iddiaları eleştirilere konu olmaktadır ve günümüz toplumlarında bu değişmelerin gerçekleşmediği iddia edilmektedir. • Dahrendorf: • Dahrendorf’un teorisi bazı yönlerden eleştirilmektedir. İlk olarak, Dahrendorf’un teorisi çatışmacı teorisi Marksist olmaktan çok yapısalfonksiyonalizme yakındır. Teorisi yapısal-fonksiyonalizm gibi oldukça makro bir teoridir ve sonuçta bireyin düşünce ve eylemlerini açıklamak için çok fazla bir şey sunmaz (Ritzer, 1983).