RAZVOJNA PEDIJATRIJA ANTROPOMETRIJSKE TEHNIKE FAKTORI KOJI UTIU NA

RAZVOJNA PEDIJATRIJA, ANTROPOMETRIJSKE TEHNIKE, FAKTORI KOJI UTIČU NA RAST I RAZVOJ Dr sci med Đuranović-Miličić Jadranka

RAST I RAZVOJ DJEČIJEG UZRASTA Rast i razvoj su osnovne karakteristike dečijeg uzrasta. To su dva procesa međusobno povezana i ne mogu se odvojiti jedan od drugog Rast u užem smislu je povećanje dimenzija tela, ukupne mase tela, koje se mogu meriti: telesna visina, masa, obim glave, obim grudnog koša, debljina potkožnog nabora ili povećanje dimenzija i mase pojedinih delova ili organa Razvoj je kvalitativna promena i to je složenije zbivanje koje obuhvata promene u građi, diferenciranje, sazrevanje biohemijskog sistema, strukture i funkcije, reaktivnosti i prilagođavanja tkiva, organa, funkcije organizma od začetka do kraja razvojne dobi Razvoj podrazumeva: telesni razvoj, psihički razvoj, socijalna prilagođavanje deteta

FAKTORI RASTA I RAZVOJA Rast i razvoj su rezultat složenih interakcija između genetskih i okolnih faktora, koji su direktno ovisnio ptencijalu za rast i pomoći za rast Ova dva procesa imaju svoje fizičke, psihičke, emotivne, socijalne i kulturne osobitosti, koje se međusobno prepliću odražavajući međudelovanje nasledenih, genetskih faktora na jednoj strani Genetski faktori rasta-potencijal za rast je nasledan, genetski determinisan, ovisan o polu, enzimima, hormonima i receptorima Genetski potencijal za rast je formula vlastitog rasta u trenutku začeća i to je genetski kodirana „poruka“ roditelja za rast njihovih potomaka Postoje tablice koje daju procenu konačne visine dece za svaki pol posebno: Dečaci (p(10 -90))= visina oca + (visina majke+13) /2 + (-) 7, 5 cm Devojčice ( p (10 -90))= (visina oca-13)+ visina majke/2 +(-) 6, 0 cm

FAKTORI RASTA I RAZVOJA Pol- srednja dužina i težina muške dece pri rođenju je veća od dužine i težine ženske dece, ali se sa prvom godinom te razlike gube Prehrana- pothranjivanje koči razvoj, ako traje duži vremenski period. Hronično pothranjivanje sprečava ostvarenje genetskog potencijala rasta Bolesti- akutne infekcije ne utiču, ali hronične bolesti usporavaju, ali nakon ozdravljenja se nadoknađuje izgubljeno Sezonske varijacije- brzina rasta u visinu je najveća u proleće, može biti dvostruko veća nego u jesen. Deca se mere u razmacima od 6 meseci. Kod slepe dece nema varijacija u rastu Rasa i ekološki uslovi u velikoj meri se prepriliću genetski faktori sa faktorima okoline npr. klimatski uslovi, ishrana i način života

FAKTORI RASTA I RAZVOJA Društveno ekonomsko stanje u porodici - utiče na brzinu rasta i razvoja i na krajnje dostignutu visinu i težinu. Deca porodica sa visokim prihodima mogu biti i do 5 cm viša od dece sa najnižim prihodima. To je uticaj složen, te pored prihoda utiču i redovnost uzimanja obroka, spavanja, fizičke aktivnosti i organizovanje života unutar porodice. Konflikti u porodici mogu uzrokovati psihosocijalni nizak rast Sekularni porast je oznaka za prosečno povećanje telesne visine i težine dece i odraslih iz veka u vek zahvaljujući boljim uslovima života, boljoj ishrani, manjem oboljevanju. Najveći porast je zabilježen od kraja 19. veka do polovine 20 -tog veka, pa je srednja visina porasla za 5 -10 cm

RAST U VISINU I RAST TEŽINE Fizički rast deteta ocenjuje se najjednostavnije merenjem telesne dužine/visine (TD/TV) i težine (TT), obima glave i obima grudnog koša. To se rutinski radi U 1. godini života za procenu napretka se koristi težina, a u 2. oj godini visina, da bi se izbegle greške, merenja se vrše na standardnoj opremi, u razmacima od 3 -6 meseci Centralne krivulje rasta tj. Visine i težine su konstruisane na temelju statistički obrađenih podataka velikog broja dece Najčešće se primenjuju centilne krivulje rasta : TT, TV, OG u odnosu na dob Na apscisi je hronološka dob, na ordinati dostignuta TT, TV ili OG: to su centilne krivulje težina-dob, visina-dob, OG-dob Krivulje imaju osim prosečne telesne visine i težine dece određene dobi, još i varijacijsku širinu. Snop tih krivulja su tzv. Centilne krivulje u rasponu p=5, do p= 95

RAST U VISINU I RAST TEŽINE Krivulje imaju osim prosečne telesne visine i težine dece određene dobi, još i varijacijsku širinu. Snop tih krivulja su tzv. Centilne krivulje u rasponu p=5, do p= 95 Deca sa parametrima ispod 3 tj. Iznad 97 u znatnoj meri odstupaju od najvećeg broja dece iste dobi Veoma je važno da se dete bez obzira na trenutnu poziciju u normogramu prati kroz vreme i na osnovu toga da se odredi brzina rasta ( cm/ godinu), te da li parametri prate određenu centilnu krivulju Telesne mere koje se nalaze između 5. i 95. centilne krivulje su normalne, iznad i ispod posljedica su nekog patološkog uzroka koji treba otkriti 3% dece se bez obzira da li su bolesna ili ne nalaze svojom visinom ispod petog percentila

RAZLIKA U RASTU IZMEĐU ORGANA Krivulju rasta telesne visine tj. krivulju opšteg rasta sledi veći dio kostura(osim lobanje) i muskulature. Mozak i lobanja već sa 9 godina dostižu 90% svoje krajnje mase i volumena. Limfno tkivo svoj maximum dostiže prije puberteta a debljina masnog tkiva u 9. mjesecu života Rast glave se prati merenjem frontookcipitalnog obima glave Glava raste uporedo sa rastom moždane mase, najbrže u prve 3 godine Centilne krivulje služe za poređenje obima glave (OG) sa standardima, za određenu dob-OG Mali OG i veliki OG upućuje na oštećenje mozga

PROCJENA ZRELOSTI Sazrevanje mnogih fizioloških funkcija ne ide uporedo sa krivuljom opšteg rasta Zbog toga 2 deteta iste životne dobi ili iste visine se razlikuju u odnosu na zrelost Stepen zrelosti se procenjuje u odnosu na : praćenje psihomotornog razvoja, praćenje polnog razvoja, dozrijevanje kostiju i razvoja zuba Najčešće se koristi rentgenska procena stepena zrelosti kostiju, čime se dobija podatak o koštanoj zrelosti ili dobi Koštana dob je vreme pojave epifiznih jezgri različitih kostiju Tradicionalno se koristi radiografija lijeve šake i doručja, jer tu postoji velika agregacija dugih i kratkih kostiju Koštana zrelost se poklapa sa hronološkom ( postoje standardne devijacije ) Kada koštana dob zaostaje sa hronološkom pubertet će početi kasnije Početak pubeteta se podudara sa pojavom sezamske kosti u tetivi adduktora palca i kod devojčica je to 10, 5 godinam a kod dečaka 12, godina

PROCJENA ZRELOSTI Zubna dob- broj trajnih zuba između 6. i 13. godina. Mliječni zubi ( prva denticija) se javlja između 5 -tog i 9—tog meseca života i to prvo centralni donji sekutići, pa centralni i lateralni gornji sekutići U 1 - oj godini života većina dece ima 6 -8 zubića. Nicanje svih 20 mlečnih zuba se završava u 24. i 26. mesecu Postoje velike fiziološke varijacije obzirom na nicanje zubi, pa se kod zdravog deteta mogu sa godinu dana naći samo 2 zuba ili već na rođenju da se nađu 1 ili 2 mlečna zuba (Određivanje broja zubi = broj meseci -6) Trajni zubi (2. denticija) počinje u 6/7 godini života i to se prvo javlja 1. molar iza 5. mlečnog ( tzv šestica), pa donji sekutići, a završava u 13. godini

TJELESNA POVRŠINA U različitim situacijama u pedijatriji ( doza lijekova, potrebe za hranom, tekućinom, izvođenje različitih dijagnostičkih testova) nameće se potreba za određivanje telesne površine U hitnim situacijama koriste se orijentacione vrednosti telesne površine: Novorođenče 0, 25 m 2, dvogodišnjak 0, 5 m 2, petogodišnjak 0, 75 m 2, devetogodišnjak 1, 0 m 2, odrasla osoba 1, 75 m 2 Rast i razvoj se dijele prema periodima na: prenatalni period, novorođenački period, dojenačka dob, predškolska, pubertet i adolescencija