Prenatalny okres ycia czowieka a identyfikacja pciowa Emilia

Prenatalny okres życia człowieka a identyfikacja płciowa Emilia Lichtenberg-Kokoszka Uniwersytet Opolski Polska

• Seksualność jest zjawiskiem wieloaspektowym, wielowymiarowym, obejmującym szereg cech i czynności człowieka, przejawiającym się we wszystkich sferach jego funkcjonowania psychicznego, fizycznego i społecznego • Płeć możemy różnicować na podstawie odmiennych zachowań kobiety i mężczyzny, różnic w budowie ciała oraz narządów płciowych, tego, czy dany osobnik czuje się kobietą czy mężczyzną.

Rodzaje płci: • Fizyczna (jak ktoś wygląda) • Psychiczna CZYNNIKI ZABURZAJĄCE • genetyczna • gonadalna (jak się czuje) • genitalna • Społeczna • hormonalną (jaką rolę chce pełnić)

Płeć genetyczna

Płeć genetyczna • Pierwotna wobec pozostałych • Całkowicie uzależniona od posiadanych GENÓW • Bezpośrednio wpływa na kształtowanie gonad • Przy prawidłowej budowie i w prawidłowych warunkach rozwoju prenatalnego: • rodzi się kobieta (XX) lub • mężczyzna (XY). Sytuacja nieprawidłowa: • zaburzenia genetyczne => niejednoznaczna budowa wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych + nieprawidłowa orientacja psychoseksualna (np. transseksualna, transgeniczna) • XXX, XXO, XXXY Czynniki: • dziedziczone (najczęściej recesywne), np. . Mozaikowatość Y

Płeć genetyczna: CZYNNIKI ZABURZAJĄCE W II, III pokoleniu • Fizyczna (jak ktoś wygląda) • Psychiczna • genetyczna • gonadalna (jak się czuje) • genitalna • Społeczna • hormonalną (jaką rolę chce pełnić)

Płeć gonadalna

Sytuacja nieprawidłowa: Płeć gonadalna - • uzależniona od posiadanych gonad: - jądra (mężczyzna) lub jajnika (kobieta) nieprawidłowy genom - X 0 (zespół Turnera) => ukształtowanie gonady żeńskiej Zaburzenia kształtowania gonad (np. . Jajniko-jądro, posiadanie zarówno jajnika jak i jądra) • Kształtowana pod wpływem Czynniki: • dziedziczone (najczęściej recesywne), posiadanych GENÓW np. . Mozaikowatość Y • Różnicowanie gonad rozpoczyna się około tygodnia życia płodowego (u chłopców) 10 tyg. ż (u dziewczynek) • - 6 • Decydujący wpływ ma chromosom Y oraz antygen H-Y • Pierwotna płeć człowieka wydaje się być żeńska • • Zaburzenia kształtowania gonad poczętego dziecka, powoduje zaburzenia bio-psycho- seksualnego rozwoju jego potomstwa. (uzkodzenie budowy gonad czego efektem są zaburzenia hormonalne) Możliwy brak zaburzeń rozwoju tożsamości płciowej u poczętego dziecka i ich obecność u jego potomstwa (trudności w prowadzeniu badań)

Płeć gonadalna: Nieprawidłowości w „Y” (Brak antygenu H-Y) XX Kobieta XY Mężczyzna XX XY 10 tydz. 7 tydz. X Gonady X część korowa część rdzenna Brak testosteronu umożliwia kontynuację rozwoju płci żeńskiej Jajnik Jądro Męskie -zewnętrzne narządy płciowe - płeć mózgu hormony Małe ilości lub brak testosteronu -funkcjonowanie społeczne -Max 3, 5 -4 m. ż.

• Od czasu ukształtowania gonad • między 7 (u chłopca) a 10 u (dziewczynki) tydzień życia płodowego • dalsze kształtowanie płci człowieka uzależnione jest od hormonów • Wydaje się że geny w tym momencie całkowicie tracą swoje pierwotne znaczenie

Płeć genitalna

Płeć genitalna Sytuacja nieprawidłowa: • 1. zewnętrzne narządy płciowe • uzależniona jest od zewnętrznych narządów płciowych • prącie i moszna (mężczyzna), łechtaczka i wargi sromowe (kobieta) • Okres różnicowania trwa • od 9 do 12 tygodnia życia płodowego. • Kształtowana pod wpływem genów i HORMONÓW • • nieprawidłowe funkcjonowanie nadnerczy płodu żeńskiego lub jego matki czy wskutek zastosowania progesteronu (dawniej stosowane środki przeciwporonne) => androsteron Stres matki i płodu => androsteron • => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ DZIEWCZYNKI Niewrażliwość na androgeny • • Nieprawidłowości genetyczne Nieprawidłowe gonady • => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ CHŁOPCA Czynniki: • • • Choroby nadnerczy płodu i matki Stres Wady genetyczne (nadnercza, zespół niewrażliwości androgenowej)

Płeć genitalna: Zewnętrzne narządy płciowe Nieprawidłowości hormonalne u płodu żeńskiego: • Dziewczynka (XX) • => estrogeny i progesteron • Łechtaczka • Połączenie fragmentaryczne w przedniej i tylnej części => wargi sromowe Nieprawidłowości hormonalne u płodu męskiego: • Chłopiec (XY) • => testosteron • Prącie • Zrośnięcie => worek mosznowy

Płeć genitalna 2. wewnętrzne narządy płciowe (z pominięciem gonad). • • • uzależniona jest od wewnętrznych narządów płciowych prącie i moszna (mężczyzna), łechtaczka i wargi sromowe (kobieta) Okres różnicowania trwa • od 9 do 12 tygodnia życia płodowego. • Kształtowana pod wpływem genów i HORMONÓW • Wpływa na płodność i w nieco mniejszym stopniu na płeć Sytuacja nieprawidłowa: • nieprawidłowe funkcjonowanie nadnerczy płodu żeńskiego lub jego matki czy wskutek zastosowania progesteronu (dawniej stosowane środki przeciwporonne) => androsteron • Stres matki i płodu => androsteron • => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ DZIEWCZYNKI • Niewrażliwość na androgeny • Nieprawidłowości genetyczne • Nieprawidłowe gonady • => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ CHŁOPCA Czynniki: • Choroby nadnerczy płodu i matki • Stres • Wady genetyczne (nadnercza, zespół niewrażliwości androgenowej)

Płeć genitalna: Wewnętrzne narządy płciowe Nieprawidłowości hormonalne u płodu żeńskiego: • Dziewczynka (XX) • => estrogeny i progesteron • Jajowody, kanał maciczno-pochwowy Nieprawidłowości hormonalne u płodu męskiego: Przewody X śródnercza • Chłopiec (XY) • => testosteron (jądra i nadnercza płodu) Przewody przyśródner- X czowe • Nasieniowody,

Płeć genitalna: Zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe Szybka diagnoza Późna diagnoza • Dziewczynka (XX) • Chłopiec (XY) Chłopak Nieprawidłowości hormonalne u płodu żeńskiego: Androsteron (chore nadnercza matki i płodu, stres, środki p/poronne) Dziewczynka Obojnak Nieprawidłowości hormonalne u płodu męskiego: Niewrażliwość na testosteron, Zaburzenia genetyczne, Nieprawidłowe gonady

• Prawidłowy rozwój wewnętrznych, żeńskich narządów płciowych wyprzedza (o 1 tydzień) rozwój żeńskich gonad. Dalej biegnie równocześnie. • Rozwój wewnętrznych, męskich narządów płciowych, następuje po ukształtowaniu męskich gonad. • Istotnym czynnikiem wydaje się być tu zatem obecność testosteronu bądź jego brak.

Płeć hormonalna

Płeć hormonalna • • uzależniona jest od rodzaju hormonów wytwarzanych przez gonady – androgenów (mężczyzna) lub estrogenów (kobieta). Prawidłowa budowa gonad => prawidłowy rozwój hormonalny Brak prawidłowych hormonów bądź obecność hormonów nieprawidłowych powoduje zaburzenia => płci fizycznej, psychicznej, społecznej oraz ogólnej kondycji ciała Sytuacja nieprawidłowa: • nieprawidłowe funkcjonowanie nadnerczy płodu żeńskiego • => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ DZIEWCZYNKI • Nieprawidłowa budowa gonad • => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ CHŁOPCA I DZIEWCZYNKI Czynniki: • • Nieprawidłowa budowa gonad Choroby nadnerczy

Płeć genitalna: Zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe Późna diagnoza Szybka diagnoza • Chłopiec (XY) • Dziewczynka (XX) • Estrogeny i progesteron Nieprawidłowości hormonalne u płodu żeńskiego Czynniki środowiskowe środki p/poronne) • testosteron Chłopak Nieprawidłowości u płodu męskiego Dziewczynka Obojnak Czynniki środowiskowe: Środki p/poronne i antykoncepcyjne (estrogen) II, III pokolenie <= nieprawidłowy rozwój gonad

PŁEĆ SOMATYCZNA, PSYCHICZNA, SPOŁECZNA

Czynniki ryzyka • Czynniki decydujące o powstaniu wady wrodzonej (w tym również zaburzeń płciowości człowieka): • okres w którym działa czynnik szkodliwy • dawka • genotyp matki indywidualna wrażliwość na teratogen oraz wydolność detoksykacyjna narządów miąższowych • genotyp zarodka. } • Efekt szkodliwy zależy zatem od genotypu poczętego dziecka oraz wzajemnych relacji między jego genotypem a środowiskiem. (Bartel)

• Leki oraz hormony • • syntetyczny estrogen (diethylstilbestrol), • syntetyczny progesteron (etisterol, noretisterol) • androgeny (testosteron) – • leki stosowane podczas poronienia zagrażającego, • środki antykoncepcyjne przyjmowane przez kobiety nieświadome poczęcia dziecka • środki zwiększające masę mięśniową. • • • Diethylstilbestrol (obecnie już nie stosowany) U dziewczynek => zaburzenia w rozwoju narządów płciowych żeńskich (maskulinizację płodu), zmiany gruczołowe i nowotworowe pochwy czy nadżerki szyjki macicy. U chłopców => wady jąder oraz zaburzenia procesu spermatogenezy Podobne skutki wywoływały etisteron czy noretisteron (środek na bazie progesteronu) oraz androgeny Typowe tabletki antykoncepcyjne zawierają dwa rodzaje hormonów: estrogeny (stara dawkaŁ 150 mcg zmniejszona do 50 mcg) i gestageny. (Wady wywołanie I tabletkami antykoncepcyjnymi -„VACTERAL“ obejmujmował: kręgosłup, serce, przełyk, tchawicę, nerki oraz kończyny). Estrogeny utrzymują się w organiznie kobiety do 10 -15 lat. INTERAKCJA CZYNNIKÓW PIERWOTNIE SZKODLIWYCH

PŁEĆ SOMATYCZNA Wygląd (cechy płciowe) • pierwszorzędowe, drugorzędowe • Trzeciorzędowe PŁĘĆ PSYCHICZN PŁEĆ SPOŁECZNA Wykonuję zawód • Męski • Kobiecy • Dla wszystkich Determinanty: • Genetycznie • Hormonalnie (hormony płodu + matki + dostarczone z zewnątrz)

PŁEĆ PSYCHICZNA • • • „KM” - typ kobiety męskiej (wysoki stopień męskości, niski stopień kobiecości); „KK” - typ kobiety kobiecej (wysoki stopień kobiecości, niski stopień męskości); „KA” - typ kobiety androgynicznej (wysoki stopień męskości, wysoki stopień kobiecości); „KN” - typ kobiety nieokreślonej (niski stopień męskości, niski stopień kobiecości); „MM” - typ mężczyzny męskiego (wysoki stopień męskości, niski stopień kobiecości); „MK” - typ mężczyzny kobiecego (wysoki stopień kobiecości, niski stopień męskości); „MA” - typ mężczyzny androgynicznego (wysoki stopień męskości, wysoki stopień kobiecości); „MN” - typ mężczyzny nieokreślonego (niski stopień męskości, niski stopień kobiecości). Kształtowanie płci mózgu to zatem proces, nie działanie jednorazowe

PŁEĆ SPOŁECZNA • Badania ludzkiego mózgu wykazały bezpośredni związek między hormonami, strukturą (wielkość i rozwój poszczególnych części mózgu) mózgu oraz zachowaniem. • Już w okresie prenatalnym mózgi kobiet i mężczyzn różnią się w takim stopniu, że wpływają na nieco odmienny sposób rozwoju zdolności poznawczych. • terapia hormonalna stosowana po urodzeniu nie zmienia struktury mózgu