Podania zmysowe i uczucia Ich znaczenie dla ycia

Pożądania zmysłowe i uczucia: Ich znaczenie dla życia moralnego Instytut Tomistyczny Warszawa John Berkman STL, Ph. D Blackfriars, Oxford, United Kingdom Regis College, Toronto, Canada 10 maja 2017

Kluczowe teksty z Summy teologii (Prima secundae) św. Tomasza z Akwinu q. 23 (uczucia pożądliwe a uczucia gniewliwe) q. 24, a. 1 -4 (dobro i zło w dziedzinie uczuć) q. 25, a. 2 (miłość jako uczucie) q. 26, a. 1, 2, 4 (różne aspekty miłości jako uczucia)

Radość Ewangelii

Papież Franciszek o radości Chrześcijańskie przesłanie nazywamy „Ewangelią”, czyli „dobrą nowiną” – ogłaszającą wszystkim ludziom radość; Kościół nie jest schronieniem ludzi smutnych, Kościół jest domem radości. Jezus daje nam życie daje w obfitości. Blisko Niego będziemy mieli radość w sercu i uśmiech na ustach. Nie mogę sobie wyobrazić chrześcijanina, który nie potrafi się uśmiechnąć. Dajmy radosne świadectwo naszej wiary! Ewangelizacja w naszych czasach będzie możliwa jedynie przez zaraźliwą radość.

Radość jest uczuciem!

Uczucia, pragnienia, a moralność Radość jest bardzo istotna dla chrześcijańskiego życia, w tym dla chrześcijańskiego życia moralnego! Moje dzisiejsze wystąpienie będzie najpierw poświęcone ogólniejszym, a następnie bardziej szczegółowym kwestiom związanym z uczuciami oraz ich rolą w moralności.

Plan wykładu Część 1 Część 2 Czy emocje mogą mieć charakter moralny? Współczesne rozumienie godności #1 Przeszkoda autonomii (6 slajdów) #2 Przeszkoda dualizmu (5 slajdów) Jaki teologiczny błąd kryje w sobie dualizm? Nasza stworzona natura Czym są uczucia? Miłość (Amor) i nienawiść Rola rozumu Dwie koncepcje moralności Integrowanie rozumu i pragnień za pomocą cnót Cnota umiarkowania Etapy integrowania uczuć i rozumu

Uczucia? Emocje? Odczucia? Pragnienia? Pojęciami, jakich używa św. Tomasz z Akwinu, są „uczucia” i „pożądania”. Dla celów tego wykładu będę używał tych pojęć wymiennie.

Czy emocje mogą mieć charakter moralny? Dwie przeszkody: #1 Przeszkoda autonomii #2 Przeszkoda dualizmu Czyż moralność nie wiąże się raczej z rozumem niż z emocjami?

Współczesne rozumienie godności Współczesna kultura zasadniczo próbuje nas przekonać, że nasza godność polega na: kontroli autonomii

Plan wykładu Część 1 Część 2 Czy emocje mogą mieć charakter moralny? Współczesne rozumienie godności #1 Przeszkoda autonomii (6 slajdów) #2 Przeszkoda dualizmu (5 slajdów) Jaki teologiczny błąd kryje w sobie dualizm? Nasza stworzona natura Czym są uczucia? Miłość (Amor) i nienawiść Rola rozumu Dwie koncepcje moralności Integrowanie rozumu i pragnień za pomocą cnót Cnota umiarkowania Etapy integrowania uczuć i rozumu

#1 Przeszkoda autonomii Czyż emocje nie są czymś cielesnym? Będącym poza naszą kontrolą? Czy nie czyni ich to „złymi”?

Czy gardzimy tym, nad czym nie mamy kontroli? “Co najbardziej urąga godności człowieka? Poród, rozmnażanie i śmierć. ” C. S. Lewis, That Hideous Strength (Ta ohydna siła) Jak wszystkie zwierzęta, ludzie zostają poczęci przez seks, rodzą się, jedzą, wypróżniają się i umierają z różnych przyczyn. Często postrzegamy te fakty życiowe jako „obrzydliwe”, będące poniżej naszej godności.

Posiadanie ciała = słabość? Jako stworzenia posiadające ciało jesteśmy narażeni na zagrożenia cielesne. Życie ludzkie jest niezwykle kruche. Niewielkie uszkodzenia naszego ciała mogą nas zranić lub zabić. W miarę jak się starzejemy, nasze ciała zaczynają szwankować…

W czym kryje się nasza godność? Czy uważamy, że nasza cielesność jest czymś uwłaczającym naszej godności? W takim wypadku musimy znaleźć lepsze zrozumienie naszej godności! “Mr S Is Told He Will Die” Robert Pope

Czy w moralności chodzi o rozum? Czy może o emocje? W moralności chodzi tylko o rozum, prawda?

Akwinata o emocjach i moralności Tym, co pobudza nas do działania NIE jest nasz rozum Podejmujemy jakiekolwiek działania tylko dlatego, że mamy pragnienia Gdybyśmy byli pozbawieni ciał, nie mielibyśmy też pragnień

Plan wykładu Część 1 Część 2 Czy emocje mogą mieć charakter moralny? Współczesne rozumienie godności #1 Przeszkoda autonomii (6 slajdów) #2 Przeszkoda dualizmu (5 slajdów) Jaki teologiczny błąd kryje w sobie dualizm? Nasza stworzona natura Czym są uczucia? Miłość (Amor) i nienawiść Rola rozumu Dwie koncepcje moralności Integrowanie rozumu i pragnień za pomocą cnót Cnota umiarkowania Etapy integrowania uczuć i rozumu

#2 Przeszkoda dualizmu Gdyby ktoś chciał sprawić, by moralność była związana z rozumem, jedynym sposobem na to byłoby radykalne oddzielenie duszy od ciała

Akwinata o ciele i duszy Średniowieczni myśliciele, tacy jak św. Tomasz, nigdy nie oddzielali zdecydowanie duszy od ciała. Nigdy nie powiedzieliby: “Tak naprawdę mną jest tylko moja dusza (lub umysł)” “Moje ciało należy do mnie” – tak jakby moje „ja” było w jakiś sposób oddzielone od mego ciała

Dualizm To idea, według której jestem tak naprawdę swoim umysłem! Jej twórcą jest Kartezjusz: “Myślę, więc jestem” “Jestem rzeczą myślącą” Jako chrześcijan może nas kusić takie myślenie – że tym, co naprawdę ważne, jest moja dusza, a nie ciało… Nie jest to jednak chrześcijańskie podejście.

Jaki jest problem z dualizmem? Jeśli oddzielamy ciało i duszę… intelekt staje się „duszą” uczucia stają się „ciałem” Zaczynamy wówczas wierzyć, że: powinniśmy ignorować lub tłumić uczucia nasze ciała są „maszynami”, przy których można dowolnie manipulować

Jaki teologiczny błąd kryje w sobie dualizm? • Zaprzecza temu, że stworzenie jest czymś dobrym! • Zaprzecza słowom „Wierzę w ciała zmartwychwstanie…”

Dobroć stworzenia W Księdze Rodzaju czytamy, że Bóg stwarzając każdą rzecz: “widział, że była ona dobra”. Ludzie są stworzeni jako dobrzy. Zatem… - ludzkie ciała są czymś dobrym - ludzkie pragnienia i emocje są czymś dobrym (choć mogą ulec zniekształceniu i zafałszowaniu)

Koniec części I

Plan wykładu Część 1 Część 2 Czy emocje mogą mieć charakter moralny? Współczesne rozumienie godności #1 Przeszkoda autonomii (6 slajdów) #2 Przeszkoda dualizmu (5 slajdów) Jaki teologiczny błąd kryje w sobie dualizm? Nasza stworzona natura Czym są uczucia? Miłość (Amor) i nienawiść Rola rozumu Dwie koncepcje moralności Integrowanie rozumu i pragnień za pomocą cnót Cnota umiarkowania Etapy integrowania uczuć i rozumu

Dlaczego musimy rozumieć naszą cielesną, uczuciową naturę? Tym, co według św. Tomasza sprawia, że w ogóle podejmujemy jakiekolwiek działania, jest – jak w przypadku innych zwierząt – pragnienie. To ono powoduje, że dążymy do pewnego dobra. Akwinata nazywa te pragnienia passiones („uczuciami”), bowiem są one zasadniczo doznaniem, reakcją na coś (czymś pasywnym).

Pragnienia zmysłowe: Uczucia Według św. Tomasza nasze uczucia: • rodzą się z podświadomych aspektów naszego bytu • dzielimy je z innymi zwierzętami „wyższych gatunków”. Jakie to są uczucia?

Jakie to są uczucia? Uczucia pożądliwe Uczucia gniewliwe Miłość (amor) Nadzieja Odraza Rozpacz Radość Strach Smutek Odwaga Przyjemność Gniew

Plan wykładu Część 1 Część 2 Czy emocje mogą mieć charakter moralny? Współczesne rozumienie godności #1 Przeszkoda autonomii (6 slajdów) #2 Przeszkoda dualizmu (5 slajdów) Jaki teologiczny błąd kryje w sobie dualizm? Nasza stworzona natura Czym są uczucia? Miłość (Amor) i nienawiść Rola rozumu Dwie koncepcje moralności Integrowanie rozumu i pragnień za pomocą cnót Cnota umiarkowania Etapy integrowania uczuć i rozumu

Uczucie podstawowe: Amor “Miłość jest pierwszym z uczuć”, “przyczyną wszystkich uczuć jest miłość. ” (ST I-II q. 25, a. 2) Miłość w odpowiedni sposób kieruje nas ku dobru za pośrednictwem pragnień, zaś gdy zrealizujemy pragnienie, doświadczamy radości/przyjemności. Miłość spaja, jednoczy (q. 26, a. 2 ad 2).

Przeciwieństwo miłości: nienawiść • Według Akwinaty, przeciwieństwem amor – czyli pociągu ku czemuś – jest odraza! • Odraza (czy nienawiść) jest słusznie odczuwanym obrzydzeniem względem tego, co nie jest dla mnie dobre. Czy są sytuacje, w których nienawiść jest słusznie doświadczaną emocją?

Rola rozumu (szczególna u człowieka jako zwierzęcia rozumnego) Ludzie mają także wyższy rodzaj pragnienia, którego nie mają zwierzęta nierozumne. Pragnienie rozumne (= wola): ludzkie pragnienie rozumnego dobra. “Tak jak miłość zmysłowa rodzi się z władz zmysłowych, tak miłość rozumna rodzi się z pragnienia rozumnego [woli]” (ST I-II q. 26, a. 1).

Rozum jako ‘Refleksja wyższego rzędu’ Zawiera się w niej „namysł” Namysł nie jest po prostu wyborem, że robi się to, a nie co innego – wyborem między lodami i jabłkiem – lecz zawiera się w nim również refleksja „wyższego rzędu” nad początkową skłonnością, by wybrać lody, a nie jabłko. Według św. Tomasza z Akwinu, to właśnie ta zdolność ludzi do kwestionowania i zmieniania swych decyzji – ze względu na istnienie dobra wykraczającego poza same pragnienia – wskazuje na istnienie rozumu, i stanowi cechę odróżniającą ludzi od innych zwierząt.

Dobro uczuć Uczucia są czymś dobrym, lecz ma to określone znaczenie. Uczucia jako takie nie są moralnie dobre lub złe. Gdy jednak kieruje nimi wola, wtedy mogą być moralnie dobre lub złe (ST I-II, q. 24, a. 1)

Oddzielanie pragnień od rozumności prowadzi do odmiennego rozumienia życia moralnego!

Plan wykładu Część 1 Część 2 Czy emocje mogą mieć charakter moralny? Współczesne rozumienie godności #1 Przeszkoda autonomii (6 slajdów) #2 Przeszkoda dualizmu (5 slajdów) Jaki teologiczny błąd kryje w sobie dualizm? Nasza stworzona natura Czym są uczucia? Miłość (Amor) i nienawiść Rola rozumu Dwie koncepcje moralności Integrowanie rozumu i pragnień za pomocą cnót Cnota umiarkowania Etapy integrowania uczuć i rozumu

Dwie koncepcje moralności Moralność szczęścia Moralność zobowiązań uwzględnia uczucia, bowiem pomagają one w osiąganiu swych celów - w naturalny sposób dążą do wyklucza emocje, bowiem mogą zaburzyć naszą zdolność do rozumnego postępowania według reguł tego, co dobre i godne pożądania

Św. Tomasz o moralności jako błogosławieństwie (spełnieniu) Czy błogosławieństwo to szczęście? Nie, jeśli przez szczęście rozumiemy uczucie, lub coś, co towarzyszy nam jednego dnia, ale już nie kolejnego. Szczęście jako błogosławieństwo to życie spełnione, zgodnie z tym, jak Bóg pragnie, abyśmy żyli. Takie spełnienie życia wymaga integracji wszystkich naszych pragnień, gdzie jesteśmy wolni od wewnętrznych konfliktów.

Integracja rozumu oraz uczuć? Dualizm przeciwstawia sobie rozum i emocje. Prowadzi to do postrzegania uczuć jako z konieczności przeciwstawnych względem moralności. Arystoteles i św. Tomasz twierdzą, że rozum i uczucia mogą i powinny być w harmonii!

W jaki sposób można zintegrować rozum oraz emocje i pragnienia? Za pomocą cnót!

Które z cnót są najważniejsze? Cnoty kardynalne Cnoty teologiczne Roztropność Wiara Sprawiedliwość Nadzieja Męstwo Miłość Umiarkowanie

Plan wykładu Część 1 Część 2 Czy emocje mogą mieć charakter moralny? Współczesne rozumienie godności #1 Przeszkoda autonomii (6 slajdów) #2 Przeszkoda dualizmu (5 slajdów) Jaki teologiczny błąd kryje w sobie dualizm? Nasza stworzona natura Czym są uczucia? Miłość (Amor) i nienawiść Rola rozumu Dwie koncepcje moralności Integrowanie rozumu i pragnień za pomocą cnót Cnota umiarkowania Etapy integrowania uczuć i rozumu

Umiarkowanie jako cnota: Początek cnót kardynalnych Cnoty takie jak umiarkowanie czy męstwo prowadzą nas ku dobru dzięki temu, że pomagają nam przezwyciężyć to, co utrudnia lub odciąga nas od podążania za dobrem!

Umiarkowanie Rodzi się z pragnienia przyjemności – jest udoskonaleniem tego pragnienia przez rozum Umiarkowanie na ogół odnosi się na największych przyjemności zmysłowych – przyjemności jedzenia, picia czy seksu Choć pod pewnym względem umiarkowanie jest aspektem wszystkich cnót, Akwinata uważa je za osobną cnotę, ze względu na siłę niektórych pożądań.

Umiarkowanie a męstwo Męstwo: pokonywanie w naszym życiu nieładu związanego z naszym największym lękiem – przed śmiercią. Umiarkowanie: pokonywanie w naszym życiu nieładu związanego z naszymi największymi przyjemnościami.

Cztery etapy formowania pragnień osoba nieopanowana – przekonana, że jej pozbawione opanowania zachowanie jest tak naprawdę właściwe – brak wewnętrznego „konfliktu” osoba niepowściągliwa – żałuje ulegania niektórym pragnieniom, ale nie potrafi ich kontrolować – rodzi się konflikt wewnętrzny osoba powściągliwa (“powściąga” swe pragnienia) – konflikt nadal istnieje osoba umiarkowana – pragnienia i dobro zostały ze sobą zsynchronizowane – konflikt zostaje rozwiązany