PATOLOGIJA SENZORNOG KOMUNIKATIVNOG SISTEMA Postoje dve osnovne vrste

PATOLOGIJA SENZORNOG KOMUNIKATIVNOG SISTEMA Postoje dve osnovne vrste: o patologija razvojne prirode i o patologija na bazi disolucije. Na intrapersonalnom nivou auditorni senzori imaju primarnu, a vizuelni senzori sekundarnu funkciju. Na interpersonalnom nivou auditorni i vizuelni senzori imaju primarnu, a taktilni senzor ima sekundarnu ulogu. U fazi razvitka sposobnosti verbalne komunikacije interpersonalni auditorni senzor kontroliše govorne simbole i njihovu zvučnost, jačinu i brzinu izgovora dok taktilno-kinetski senzor kontroliše njihovu produkciju.

PATOLOGIJA AUDITORNOG SENZORNOG PODSISTEMA RAZVOJNE PRIRODE U razvojnom periodu auditorni senzorni podsistem je odgovoran za kontrolu verboakustičnih događaja isto tako dobro kao artikulacija, zvučnost, kao i ritam tih događaja. Rastenjem ova kontrola opada srazmerno tempu njenog preuzimanja od strane taktilnokinestetskog senzora. Razvitak auditorne kontrole i praćenje govora počinje u drugoj polovini prve godine starosti deteta i traje do desete godine kada se kontrola i praćenje oralnih simbola i njihovo proizvođenje u zadovoljavajućoj meri stabilizuju.

ETIOLOGIJA I SIMPTOMATOLOGIJA Etiologija nije poznata. Patologija se manifestuje na dva načina: o kao auditorna senzorna nezrelost (auditory sensor immaturity) i o kao auditorna senzorna nedovoljna sazrelost (auditory sensor dysmaturiti) (E. Mysak, 1976).

LOGOPATIJA Prouzrokovana auditornom senzornom nezrelošću Uglavnom se manifestuje kroz četiri oblika: o paleovokalno ponašanje, o u obliku brbljanja, o eholaličnost i o žargon. Eholaiija se može tumačiti kao izraz ustanovljenja audiovokalnog fidbeka, jer on omogućava detetu auditrno da doživi i proveri svoj proizvedeni glas ili glasovne kombinacije. U ovoj fazi pregovornog ponašanja audiovokalna petlja detetu omogućava upoređenje svoje reprodukcije glasova sa produkcijom istih glasova drugih.

• To je veoma važna komponenta pregovorne faze razvitka govornog senzora, jer se ponavljanjem zatvaranja audiovokalne petlje formiraju asocijacije između auditornih događaja i pokreta artikulatora, koje su osnovni preduslov za uspostavljanje taktilnog i kinestetskog povratnog dejstva koje vrše ulogu dopunskih, dodatnih i zamenjujućih senzornih stimulacija. Smetnje u uspostavljanju audiovokalne povratne sprege produžavaju trajanje paleovokalne faze razvoja sposobnosti oralne verbalne komunikacije.

Sporost komunikativnog sazrevanja prouzrokuje, isto tako, produženje trajanja paleovokalnog oblika ponašanja kao što su fiziološka perseveracija i introverbalizacija, govorenje samom sebi. Fiziološka perseveracija je faza zakonomernog razvoja govora, jer se bez toga ne može razviti auditivni, audiovokalni fidbek. Produženje faze ukazuje na smetnje u uspostavljanju auditivnog i vizuelnog fidbeka. Intraverbalizacija predstavlja fazu perceptualnog lingvističkog sazrevanja koje se javlja izmedu 18. i 36. meseca starosti deteta. Produženje faze ukazuje na smetnje u sazrevanju.

Nedovoljna sazrelost auditornog senzora uglavnom prouzrokuje: o produženje trajanja pregovornih faza; o zakašnjenje u razvitku unutrašnjeg govora; o zakašnjenje u sticanju sposobnosti regulacije govornog ritma; o smetnje u uspostavljanju audiovokalnog fidbeka; o zaostajanje u razvitku sposobnosti autoregulacije funkcije mehanizama efektornog sistema; o razvojne artikulativne poremećaje govora.

Prouzrokovana nedovoljnom auditornom senzornom razvijenošću Razni vidovi centralnih nervnih anomalija i disfunkcija prouzrokuju smetnje u jezičkom sazrevanju. Genetske i neurogene smetnje prouzrokuju različite oblike logopatije. U logopedskoj kliničkoj praksi najčešće se javljaju sledeći oblici: o svi oblici razvojne prirode koji su obrađeni u poglavlju o patologiji integratornog komunikativnog sistema; o poteškoće u sklapanju rečenica (asyntacticismus); o kao posledica nerazvijenosti ili nedovoljne razvijenosti unutrašnjeg govora javlja se pseudoaphasia; o teškoće u zapažanju i kontrolisanju artikulacije visokofrekventnih konsonanata (S, Š, C, T, K, H) kod slučajeva sa redukcijom sluha; o visok i glasan govor, monoton izgovor i hipernazalnost kod slučajeva sa senzoneuralnom redukcijom sluha.

PATOLOGIJA AUDITORNOG SENZORA PROUZROKOVANA DISOLUCIJOM Ovu vrstu patologije prouzrokuju različiti patološki procesi u toku celog života čoveka, tako da se ona može pojaviti kod dece i kod odraslih. Manifestuje se, uglavnom, kroz smanjenje sposobnosti kontrole govora i ograničenje motorike. Zbog toga se javlja u domenu jezika, govora i glasa. Ovde spadaju sve vrste i oblici patologije, koji su prouzrokovani lokacijom etiološkog faktora na nivou integratornog sistema i neurogenog su porekla.

• Javljaju se sledeći oblici logopatije: o svi oblici centralnog, neurogenog porekla; o nesposobnost sređivanja reči u rečenice (asyntactismus); o pogrešna upotreba i pogrešan izgovor reči zbog njihovog nerazumevanja (paraphasia); o patološko ponavljanje reči (palilaia); o nekompletnost početka rečenice (apotheosis); o verbalna perseveracija; o nesposobnost oralnog izražavanja misli na koherentan način (acataphasia); o prekomeran ili nenormalan protok reči (verbomania);

o strah od slušanja određenih reči ili imena (onomatophobia); o ubacivanje besmislenih reči u govor (embolophrasia); o poremećaji visine i jačine glasa; o poremećaji akustičke strukture govora (prosodiopathia); o poremećaji artikulacije.

PATOLOGIJA TAKTILNO-KINESTETSKOG SENZORA Taktilno-kinestetski senzor ima višekratno značenje. Pored toga što je veoma značajan za pregovorni i vangovorni stadijum razvitka, on ima veoma značajnu ulogu u sazrevanju za prelaz u zrelog oralnog komunikatora. Povratni senzorni protok u senzorni sistem može imati dve putanje: o kortikalnu, tj. svesnu, voljnu i o cerebelarnu, tj. nesvesnu ili automatsku. Kortikalna je aktivna kada se savlađuju novi glasovi, tj. kada se sluša ili izgovara nešto za šta nije uspostavljena audio-taktilna izgovorna asocija.

• Kontrola artikulacije novih glasova progredira: od primarno auditornog senzora, preko primarno kortikalnog senzornog sistema do primarno nesvesnog automatskog cerebelarnog senzornog sistema (Mysak, E. 1976). • Patologija taktilno-kinestetskog senzora može biti razvojne prirode, a isto tako može biti prouzrokovana i disolucijom.

PATOLOGIJA RAZVOJNE PRIRODE Kod patologije razvojne prirode najčešće dolazi do pojava: o artikulatorne nepreciznosti; o artikulatorne nekonzistentnosti i o neuspostavljenosti artikulatornog automatizma. Patološki faktori razvojne prirode mogu prouzrokovati probleme i u odnosu na preciznost, postojanost i automatizam artikulacije. Svi oni prouzrokuju artikulativne poremećaje sa različitim manifestacijama i različite težine. U praksi dijagnostike i tretmana oni se ne diferenciraju, zbog čega ni rezultati u celosti ne zadovoljavaju.

• Do artikulativne nepreciznosti dolazi kada dete nije sposobno da asocira auditivni fidbek glasa sa propratnim i skladnim fidbekom dodira, pokreta i položaja artikulatora. Odsustvo, redukcija ili oštećenje ometaju funkciju taktilno-kinestetskog fidbeka, slabe i ograničavaju kontrolu artikulacije. Zbog toga dete nije sposobno precizno da artikuliše govorne glasove. • Smetnje u funkciji taktilno-kinestetskog fidbeka prouzrokuju nesposobnost, tj. poteškoće u ponavljanju artikulacije istog glasa.

U takvim slučajevima dete može izgovarati svaki glas i u svako vreme, ali samo jednom. Već sledeća artikulacija istog glasa nije skladna. Prema tome, neskladnost artikulacije je jedna od manifestacija stanja poremećenosti kontrolne funkcije taktilnokinestetskog senzora. Poremećenost kontrolne funkcije taktilno-kinestetskog senzora prouzrokuje smetnje i poteškoće u brzini i lakoći artikulativnih ciklusa (nizova). Do poremećaja u automatizmu artikulacije dolazi i kada sazrelost artikulatorne kontrole nije dostigla nesvesni cerebralni nivo, već se zadržala na auditornom ili svesnom kortikalnom nivou.

PATOLOGIJA PROUZROKOVANA DISOLUCIJOM Odrasli mogu biti podvrgnuti traumi ili oboljenju kortikalnog ili cerebelarnog dela senzornog sistema pri čemu se manifestuju smetnje u kontroli i upravljanju artikulacije i čitavog govornog automatizma. Morbidnost i traumatizam koji prouzrokuju patologiju organizma komunikacije na nivou ovog senzora ima veoma različitu i brojnu etiologiju.

Poremećaj govora zbog raspadanja taktilnokinestetskog senzora • Poznato je da destrukcija nižih delova postcentralne zone velike hemisfere (dominantne), prouzrokuje kinestetsku apraksiju, i eferentno (kinestetsko) lomljenje govornih glasova sa serijom sekundarnih smetnji govora. • Drugi značajniji vid poremećenosti kontrole i upravljanja govorom, zbog patologije ovog senzora, nesposobnost je razlikovanja fonema sa sličnom artikulacijom (p, m, b; t, d, n; k, g; f, v, itd).

Dezintegracija funkcije artikulatornog mehanizma (dodir, pokret, položaj), što se manifestuje gubitkom ili ograničenjem artikulatornih pokreta, prouzrokuje gubitak ili smetnje u funkciji taktilno-kinestetskog fidbeka. U tom slučaju su artikulatorni pokreti usvojeni i zadržani, jer se funkcija artikulatora zasniva na asociranim osećajima pokreta. Kod ovih slučajeva artikulacija je slaba, neprecizna, neujednačena i nestabilna. Lezije kranijalnih živaca prouzrokuju smetnje i ograničenja u funkciji taktilno-kinestetskog senzora, koja se manifestuju ne samo u oštećenju artikulacije nego i u oštećenju kinezije i estezije. Deficijentnost funkcije taktilno-kinestetskog fidbeka prouzrokuje i cerebralnu govornu disritmiju i disautomatizaciju.