MICHA KAPICA Gimnazjum nr 3 Klasa II a

MICHAŁ KAPICA Gimnazjum nr 3 Klasa II a HISTORIA SPORTÓW ROWEROWYCH W POLSCE 1

I. HISTORIA POWSTANIA ROWERU � Historia sportów rowerowych, nie miałaby miejsca gdyby nie wynalezienie samego roweru. � Tak więc, żebym mógł opisać historie sportów rowerowych w Polsce najpierw przybliżę historię samego roweru jako głównego narzędzia do uprawiania dyscyplin sportowych oraz do użytku w celach rekreacyjnych i turystycznych. 2

1. PIERWSZY ROWER � Początków roweru możemy szukać już w starożytności. W Egipcie znajdziemy rzeźby, przedstawiające pojazdy, które uznaje się za protoplastów pierwszych rowerów. Były to pierwsze „maszyny do biegania”, bo tak je właśnie nazywano. Wynikało to ze sposobu napędu. Aby móc jechać, jeździec musiał odpychać się nogami od ziemi i wyglądało to tak, jakby biegł. � Takie pojazdy pojawiły się ponownie pod koniec XVIII wieku we Francji, a ich „wynalazcą” był Francuz de Sivrac. Ówczesny „rower” raczej nie był wygodny, ani też funkcjonalny, bo „kierownica” była nieruchoma, czyli aby skręcić trzeba było zejść z roweru i ustawić go w odpowiednim kierunku. Wehikuł ten nie nadawał się do zjazdów, gdyż jedynymi hamulcami były buty jeźdźca. 3

� Najistotniejszą modyfikację dla dalszego rozwoju roweru wprowadził Karl von Drais w 1816 roku. Po raz pierwszy zastosował on w „maszynie do biegania” ruchomą kierownicę, która pozwalała na zmianę kierunku jazdy bez potrzeby schodzenia z wehikułu. Oryginalny egzemplarz tej drezyny – od jego nazwiska draisine – zachował się w muzeum w Karlsruhe. Ówczesne drezyny były bardzo ciężkie, w związku z czym nie pozwalały na zbyt szybkie przemieszczanie się. Pojazdy te rozwijały prędkość trochę większą od prędkości dobrego piechura. 4

5

6

2. PIERWSZY MECHANIZM NAPĘDOWY � Pierwszy mechanizm napędowy roweru wymyślił w 1839 Kirkpatrick Mac. Millan. � Mechanizm ten skonstruowany był z dwóch pionowych prętów, przymocowanych wahliwie do kierownicy, połączonych przymocowanymi przegubowo prętami, z korbami osadzonymi na piaście tylnego koła. Poprzez naprzemienne ruchy nogami do przodu i do tyłu, pojazd był wprawiany w ruch. Wynalazca, w 1842 roku, przejechał swoim pojazdem 229 km z Courthill do Glasgow i z powrotem. Również on spowodował pierwszy odnotowany wypadek rowerowy. 7

� Kolejne zmiany przeprowadził we Francji Pierre Michaux z synem Ernestem. W 1861 po raz pierwszy skonstruowali oni rower z pedałami, napędzającymi bezpośrednio przednie koło, przez mechanizm umieszczony w piaście. � Pojazd ten został nazwany przez Francuzów welocyped, a przez Anglików bicykl. Ponieważ nie był wówczas jeszcze znany mechanizm z różnymi przełożeniami, aby móc rozpędzić rower do wyższych prędkości, zwiększono przednie koło, przy jednoczesnym zmniejszeniu tylnego, aby zachować stabilność pojazdu. Spowodowało to znaczne dysproporcje w wyglądzie tych pojazdów 8

ROWER Mac. Millana 9

ROWER Michaux 10

3. NAPĘD NA TYLNE KOŁO � Bardzo istotne ulepszenie wprowadził w 1879 r. Anglik Harry John Lawson. Skonstruował on prawdopodobnie pierwszy rower z napędem na tylne koło, przekazywanym za pomocą łańcucha, rozmiar kół jednak nie uległ zmianie. � John Starley skonstruował wehikuł napędzany łańcuchem, jednak posiadający oba koła o takim samym rozmiarze. Ten pojazd zaczął produkować w 1885 roku pod nazwą "Rover", z ang. rover znaczy wędrowiec. 11

ROWER LAWSONA 12

ROWER STARLEYA 13

4. KOLEJNE MODYFIKACJE � Dotychczas rower przechodził głównie modyfikacje napędu, w 1888 roku przyszła kolej na modyfikację ogumienia. Dokonał tego John Dunlop, który skonstruował pneumatyczne ogumienie zamiast pełnych gum. Później przyszła jeszcze pora na zastosowanie w rantach opony drutu, który zmniejszał ryzyko spadnięcia opony z obręczy. Jednak poza tą drobną modyfikacją, opona pneumatyczna przetrwała po dziś dzień, bez jakichś spektakularnych zmian. 14

TORPEDO � Popularne i długo wręcz niezastąpione torpedo – wolnobiegowa piasta – została wprowadzona przez znaną firmę Fichtel & Sachs w 1900 roku. Piasta typu Torpedo przez zastosowanie łożyska jednokierunkowego i sprytne połączenie z nim hamulca bębnowego, była przez długi czas standardem wyposażenia rowerów. Co więcej, do dziś stosuje się to proste i jakże skuteczne rozwiązanie w wielu rowerach miejskich. 15

PIERWSZA PRZERZUTKA � Pierwsza przerzutka powstała w 1902 roku i została skonstruowana przez James’a Archer’a oraz Henry’ego Sturmey’a 16

� Wynalazki te oraz konstrukcja Starley’a spowodowały powstanie roweru w formie, w jakiej jest uważany za prototyp współczesnego. Taki, już bardziej praktyczny pojazd, zaczął zdobywać coraz więcej zwolenników i stał się bardzo popularnym środkiem transportu. Kolejne modyfikacje nie były już tak znaczące i ograniczały się jedynie do ulepszenia mechanizmów, umiejscowienia siodełka, czy kierownicy i zmniejszanie wagi materiałów, aby rower był lżejszy. 17

18

5. ROWER W POLSCE � Początki roweru w Polsce sięgają końca XIX wieku, działało wówczas Warszawskie Towarzystwo Cyklistów. � Pierwszą produkcję rowerów w Polsce rozpoczęto w 1917 roku w zakładzie F. Zawadzkiego. W zasadzie była to manufaktura, a ilość wytwarzanych rowerów była niewielka – w pierwszym roku złożono bowiem tylko 17 rowerów. � W latach trzydziestych produkcja sięgała już 60 sztuk dziennie. � Wkrótce powstały dalsze wytwórnie prywatne: Kamińskiego, Lipińskiego, Wahrena i innych. � W 1929 roku Państwowa Wytwórnia Uzbrojenia w Warszawie podjęła się produkcji rowerów marki "Łucznik" na skalę przemysłową. Wytwarzano tam do 5000 rowerów miesięcznie, podczas gdy pozostałe wytwórnie prywatne osiągały do 6000 szt, rocznie. W sumie w tym okresie produkowało się ok. 80. 000 szt. rocznie. 19

„ŁUCZNIK” 20

� Po II Wojnie Światowej państwowa produkcja rowerów została wznowiona w oparciu o dotychczasowe prywatne zakłady. � Od lat pięćdziesiątych popularne w Polsce były rowery rodzimej produkcji ZZR Romet (ZZR- Zjednoczone Zakłady Rowerowe), później przekształcone w Zakłady Rowerowe Romet. � Do dzisiaj na ulicach można spotkać wiele wyrobów tej bydgoskiej fabryki. 21

ROWERY Z „ROMETU” 22

� Przedstawiłem historię powstania samego roweru, narzędzia które służy i służyło do uprawiania dyscyplin sportowych, w których Polska i Polacy mają swoje zaszczytne miejsce. Teraz czas, aby przedstawić historię sportów rowerowych w Polsce. 23

II. SPORT ROWEROWY W POLSCE 24

1. DYSCYPLINY SPORTOWE � Dzięki różnym rodzajom rowerów, zawodnicy mogą konkurować w różnych dyscyplinach sportowych, w których głównym narzędziem jest rower. � Przedstawiam dyscypliny, które cieszą się dużą popularnością w Polsce, zarówno wśród zawodników, jak i kibiców. 25

KOLARSTWO SZOSOWE 26

KOLARSTWO GÓRSKIE 27

KOLARSTWO TOROWE 28

BMX 29

SPEEDROWER 30

� Wszystkie wyżej wymienione dyscypliny są uprawiane przez wielu zawodników w formie zawodowej i amatorskiej w Polsce od wielu lat. Jednak największe sukcesy i popularność, związana jest z kolarstwem szosowym, nienależny jednak pomijać faktu iż w pozostałych dyscyplinach mamy utalentowanych zawodników i zawodniczki z tytułami mistrzowskimi. � W Polsce za najważniejszą datę dla sportów rowerowych, należy przyjąć rok założenia Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów w 1886 roku. W 1920 roku powstał Związek Polskich Towarzystw Kolarskich przemianowany w 1938 roku na Polski Związek Kolarski. 31

2. KOLARSTOWO SZOSOWE Historia kolarstwa szosowego jest związana z dwoma wielkimi wyścigami kolarskimi organizowanymi na terenie Polski oraz występami polskich zawodników w prestiżowych wyścigach kolarskich Europy, w mistrzostwach świata i europy, występach w letnich olimpiadach. 32

WYŚCIG POKOJU � Wyścig Pokoju organizowany w maju, od 1948, początkowo na trasie Warszawa – Praga i Praga – Warszawa, przez dzienniki-organy partii komunistycznych: „Trybunę Ludu” (PRL, wcześniej przez „Głos Ludu”) i „Rudé právo” (CSRS) oraz związki kolarskie Polski i Czechosłowacji. Od 1952 współorganizatorem został dziennik-organ SED „Neues Deutschland” i związek kolarski NRD, odtąd wyścig odbywał się na trasie Warszawa – Berlin – Praga (co rok rozpoczynał się w jednym z tych miast). 33

Kronika Filmowa VI Wyścigu Pokoju 34

� W latach 1985– 1986 współorganizatorem wyścigu był także dziennik „Prawda” i związek kolarski ZSRR (1985 wyścig był także rozgrywany w Moskwie, a 1986 – w Kijowie, przy czym w Kijowie zmuszono kolarzy do uczestnictwa w wyścigu etapowym, pomimo że kilka dni wcześniej wydarzyła się katastrofa w Czarnobylu, i wszyscy – zarówno uczestnicy, jak kibice – narażeni byli na opad promieniotwórczy). 35

� Pierwszym zwycięzcą indywidualnym był reprezentant ówczesnej Jugosławii August Prosenik a drużynowo zwycięstwo odniosła reprezentacja Polski. � Na indywidualne zwycięstwo reprezentanta Polski trzeba było czekać prawie dziesięć lat, w 1956 roku zwycięzcą został Stanisław Królak. � Reprezentacja Polski odniosła jeszcze sześć zwycięstw w wyścigach z roku - 1970, 1973, 1974 , 1991 , 1995. � Indywidualnie Polacy zwyciężali jeszcze w wyścigach z lat: 1970, 1971, 1973, 1975 zwycięstwa Ryszarda Szurkowskiego; 1974 zwycięstwo Stanisława Szozdy; 1995 Lech Piasecki; ostatnim reprezentantem Polski który tryumfował w Wyścigu Pokoju z roku 2000 był Piotr Wadecki . 36

� Od 1993 organizowany tylko w Czechach (część etapów w Polsce i Niemczech). W 2005 wyścig się nie odbył z powodu braku środków finansowych i sponsorów. � W 2006 trasa wyścigu po raz pierwszy przebiegała przez Austrię – start odbył się 13 maja w Linzu, meta – 20 maja w Hanowerze (była to ostatnia edycja wyścigu). � Od 2007 wyścig nie jest rozgrywany z powodów finansowych. 37

TOUR de POLOGNE 38

� Szosowy wyścig kolarski Tour de Pologne jest najbardziej prestiżową polską imprezą sportową, z 86 -letnią tradycją. � Tour de Pologne po raz pierwszy rozegrany został we wrześniu 1928 roku. Wtedy na starcie stanęło 71 kolarzy. � Pierwszą edycję wyścigu zorganizowało Towarzystwo Cyklistów w Warszawie oraz gazeta "Przegląd Sportowy". � Wyścig od samego początku stał się jednym z największych wydarzeń sportowych Polski międzywojennej. � Tradycja wyścigu została wskrzeszona po II Wojnie Światowej, w roku 1947. Do roku 1992 był on organizowany, jako wyścig amatorski. 39

� W roku 1993, w historii Tour de Pologne otworzył się nowy rozdział. Srebrny medalista olimpijski z 1980 roku, prekursor polskiego zawodowego kolarstwa - Czesław Lang, zainwestował w upadającą imprezę własne środki finansowe. � W krótkim czasie stała się ona wydarzeniem światowego formatu. W wyścigu pośród ekip zawodowych, które brały udział w Tourze, zaczęły pojawiać się gwiazdy międzynarodowego kolarstwa, tacy jak Maurizio Fondriest, Paweł Tonkow, Peter Lutenberger, Adriano Baffi, Andy Hampsten, Marco Pantani, Jewgienij Bierzin, Dmitrij Konyszew, Marcus Zberg, Jens Voigt, Peter van Petegem, Tom Steels, Jaan Kirsipuu, Aleksander Winokurow, Chris Boardman, Stuart O'Grady, Danilo Di Luca, a także najlepsi polscy zawodnicy - Zbigniew Spruch, Zenon Jaskuła i Dariusz Baranowski. 40

� W sezonie 2005 Tour de Pologne znalazł się w cyklu Pro. Tour, jako jedyna tego typu impreza w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. � W 2011 roku Tour de Pologne został wpisany do kalendarza UCI World Tour, skupiającego 14 największych wyścigów etapowych na świecie. � Prawo, a zarazem obowiązek startu w imprezach World Tour, ma 18 najlepszych ekip świata. 41

W 2011 roku II etap 68 Tour de Pologne rozpoczynał się w Częstochowie 42

NAJLEPSI POLSCY KOLARZE � Kolarstwo szosowe to nie tylko rower, zwany potocznie kolarzówką, to przede wszystkim wspaniali kolarze, którzy są "silnikiem" maszyny jaką jest kolarzówka. � W historii Polskiego kolarstwa mamy wielu wspaniałych zawodników, przedstawię teraz sylwetki osiągnięcia najlepszych z najlepszych. 43

RYSZARD SZURKOWSKI 44

� Niewątpliwie największą zgłoską w historii kolarstwa szosowego zapisał się Ryszard Szurkowski, o którym w jednej ze swoich niesamowitych relacji niezapomniany i niepowtarzalny komentator Bohdan Tomaszewski miał powiedzieć „… Niesamowite dziecko dwóch pedałów …” , co niebyło oczywiście jednoznaczną aluzją, co do rodziców Pana Szurkowskiego ; ). � Sukcesy sportowe Ryszarda Szurkowskiego : 12 -krotny mistrz Polski w wyścigach szosowych, 3 -krotny mistrz świata (1973 szosa indywidualnie, 1973 1975 szosa drużynowo) Srebrny medalista MŚ 1974, Czterokrotny zwycięzca Wyścigu Pokoju (1970, 1971, 1973, 1975), Olimpijczyk z Monachium (1972) i Montrealu (1976) oraz zwycięzca wielu zagranicznych wyścigów kolarskich. 45

STANISŁAW SZOZDA ur. 1950 -zm. 2013 � Pięciokrotny mistrz i 3 -krotny wicemistrz Polski w kolarstwie szosowym � Zwycięzca Tour de Pologne (1971), � 2 -krotny mistrz świata w wyścigu drużynowym (1973, 1975) � Zwycięzca Wyścigu Pokoju (1974) i jego 5 -krotny uczestnik, � 3 -krotny medalista MŚ (srebrny indywidualnie - 1973, brązowy w drużynie - 1971 i 1977), olimpijczyk z Monachium (1972) i Montrealu (1976), zwycięzca wielu wyścigów zagranicznych 46

47

Do grona najlepszych Polskich kolarzy należy zaliczyć także: Czesław Lang - wicemistrz olimpijski oraz dwukrotny medalista szosowych mistrzostw świata. Po zakończeniu kariery sportowej działacz sportowy oraz organizator Tour de Pologne i Škoda Auto Grand Prix MTB. Zenon Jaskóła - polski kolarz szosowy, początkowo amatorski, następnie zawodowy, wicemistrz olimpijski i wicemistrz świata w wyścigu drużynowym; trzeci kolarz Tour de France, wielokrotny mistrz Polski. Piotr Wadecki - czterokrotny mistrz Polski, olimpijczyk z Sydney (2000). Joachim Halupczok (1968 -1994) - wicemistrz olimpijski, złoty i srebrny medalista mistrzostw świata. Stanisław Królak (1931 -2009) - polski kolarz szosowy, trener kolarski. Pierwszy polski zwycięzca Wyścigu Pokoju w 1956. 48

KOLARSTWO GÓRSKIE � W porównaniu do innych form aktywnego wypoczynku, kolarstwo górskie jest stosunkowo nowym sportem. Sport ten rozwija się i udoskonala od 1970 roku. � W Polsce pierwsze oficjalne zawody pucharowe odbyły się w 1992 roku. 49

� Największe sukcesy z grona polskich zawodników MTB odniosła do tej pory Maja Włoszczowska, która została wicemistrzynią olimpijską z Pekinu, złotą medalistką mistrzostw świata w wyścigu elity MTB oraz w maratonie MTB, jest także wielokrotną wicemistrzynią i mistrzynią Europy oraz wielokrotną mistrzynią Polski w cross-country. 50

KOLARSTWO TOROWE � � � Kolarstwo torowe uprawia się na rowerach torowych zbudowanych na kołach 28 calowych, podobnych do rowerów szosowych, ale o uproszczonej i mocno odchudzonej konstrukcji. Tory (zwane też czasem welodromami), na których uprawia się ten sport mają kształt zbliżony do bieżni lekkoatletycznych, na łukach są jednak mocno pochylone, aby można było na nich utrzymywać stałą prędkość. Niestety Polska nie jest potentatem medalowym w tej dziedzinie sportu rowego, choć mamy w historii dwoje kolarzy z tytułami mistrzowskimi Janusz Kierzkowski (1947 -2011) - mistrz świata z 1973 roku i brązowy medalista olimpijski z 1968 roku Katarzyna Pawłowska – mistrzyni świata 2012 w Melbourne. 51

BMX (ang. bicycle motocross) – nazwa roweru i rodzaju kolarstwa, które zostało zapoczątkowane w USA w latach 70. � Sport ten uprawia się na torach ziemnych ze sztucznie przygotowanymi przeszkodami, z użyciem rowerów na kołach 20 calowych lub 24 -calowych (cruiser), posiadających wzmocnioną i bardzo uproszczoną konstrukcję. Poza tym BMX-y mogą mieć dowolny typ konstrukcji, masę i geometrię. � W Polsce sport ten uprawiany jest w formie amatorskiej i szeroko rozpowszechniony wśród młodzieży, która traktuje go jako doskonałą zabawę � W Częstochowie doskonałym miejscem do uprawiania tej dyscypliny jest Skatepark znajdujący się przy Promenadzie im. Niemena � 52

SKATEPARK PRZY PROMENADZIE NIEMENA 53

SPEEDROWER � Speedrower, pot. żużel na rowerach – sport kolarski, wzorowany na sporcie żużlowym – z kolarstwa zaczerpnięto sprzęt, a z żużla schematy rozgrywek i regulamin. � Speedrower od 1995 roku posiada w Polsce własną organizację – Polskie Towarzystwo Speedrowe, w 2006 roku zastąpione przez Polską Federację Klubów Speedrowerowych. � W Polsce organizowane są zawody speedrowe na poziomie Extraligi i I Ligi. � Nazwa Speedrower powstała prawdopodobnie pod koniec lat 80. XX w. na terenie Leszna, zaczęli jej używać chłopcy z amatorskiego klubu Cobra Leszno, a narodziła się w głowie jeżdżącego ówcześnie prezesa klubu M. Błażejewskiego. 54

� Ośrodkami, gdzie narodziła się Ogólnopolska Liga Speedrowera stały się: Leszno i Rawicz. � Pierwszy mecz międzymiastowy rozegrano pomiędzy Lesznem i Rawiczem (zakończył się zwycięstwem Leszna w stosunku 69: 21). � W grudniu 1994 roku w Rawiczu rozegrano pierwszy oficjalny turniej speedrowerowy - był to "Turniej Gwiazdkowy", w którym wzięli udział zawodnicy z Rawicza, Leszna, Gniezna, Piły i Wrocławia. � W Ogólnopolskiej Lidze Speedrowej w 1995 startowały wymienione wyżej kluby oraz zawodnicy z Częstochowy i Grudziądza. � Speedrower w Polsce powstał niezależnie od wcześniej rozwijającego się na Wyspach Brytyjskich odpowiednika. W miastach z tradycjami "żużlowymi" jeszcze przed 1993 rokiem tworzono miejskie ligi (m. in. Leszno, Wrocław). Pierwszym profesjonalnym torem w 1994 roku mógł poszczycić się Rawicz (powstał przy ulicy Spokojnej). W kolejnym roku powstawały nowe tory, klarowała się jednocześnie ogólnopolska liga. 55

LWY CZĘSTOCHOWA � Częstochowa może poszczycić się klubem w lidze speedrowej, jest nim klub LWY CZĘSTOCHOWA z torem ulokowanym przy ul. Starzyńskiego na dzielnicy Północ. 56

III. META � Dotarliśmy do mety mojego projektu, informacje w nim zawarte to tak naprawdę tylko część tego co w sporcie rowerowym jest najpiękniejsze. � Każde zwycięstwo, każda porażka to osobisty sukces lub dramat zawodnika i całego sztabu ludzi współpracujących. � Cieszę się, że mogłem choć trochę przybliżyć jak wspaniały jest rower i dyscypliny które dzięki niemu możemy uprawiać. 57

� Za materiały filmowe, zdjęciowe i opisowe dostarczone do realizacji projektu dziękuję : 58

59