Meunarodne finansije Doc dr Dragan Gligori dragan gligoricef

Međunarodne finansije Doc. dr Dragan Gligorić dragan. gligoric@ef. unibl. org MEĐUNARODNI MONETARNI SISTEM LITERATURA: DEJAN MILJKOVIĆ. (2008). MEDJUNARODNE FINANSIJE. BEOGRAD: CID DOMINIK SALVATORE. (2016). MEDJUNARODNA EKONOMIJA. BEOGRAD: CID

MEĐUNARODNI MONETARNI SISTEM Međunarodni monetarni sistem se može definisati kao institucionalni okvir kojim su regulisana međunarodna plaćanja, kretanje kapitala i način utvrđivanja deviznih kurseva. Njegova ključna funkcija je da omogućava adekvatnu međunarodnu likvidnost. Ne postoji jedinstven međunarodni monetarni sistem koji bi omogućio uravnoteženu međunarodnu razmjenu Specifičnost međunarodnih ekonomskih odnosa je u nepostojanju jedinstvenog monetarnog medija koji bi bio: sredstvo razmjene, obračunsko sredstvo (mjere vrijednosti) i sredstvo deviznih rezervi Iz tog razloga postoje brojni sistemi deviznih kurseva i brojne valute

MEĐUNARODNI MONETARNI SISTEM Zlatni standard (1870 -1914) - konvertibilnost papirnog novca u zlato. Novčanice imaju “zlatno pokriće”. Međunarodni monetarni sistem između dva svjetska rata (1918 -1939) Bretnonvudski zlatno-devizni standard (1944 -1973) baziran na dolaru, koji je konvertibilan u zlato Međunarodni monetarni sistem nakon 1973

ZLATNI STANDARD (1870 -1914) Prvi oblik organizovanog međunarodnog mon. sistema Vrijednost nacionalne valute je definisana u fiksnom iznosu u odnosu na zlato, koju je zemlja „bila primorana“ da održava Sloboda izvoza i uvoza zlata Radilo se o tzv. “zlatnom novcu”. Režim deviznog kursa u vrijeme zlatnog standarda je režim fiksnog deviznog kursa. Devizni kursevi su se određivali na osnovu sadržaja zlata u jedinici valute. Ako je vrijednost jedne unce zlata (31, 1 gram) u SAD iznosila 35$ a u Velikoj Britaniji 14, 58₤, onda vrijednost funte iskazana u dolarima iznosi (35$/ 14, 58₤)= 2, 40$. Postojala je mogućnost oscilacije deviznih kurseva između donje i gornje zlatne tačke.

ZLATNI STANDARD (1870 -1914) Gornja i donja zlatna tačka determinisane su troškovima transporta i osiguranja prenosa zlata između jedna zemlje u drugu. PRIMJER Pretpostavimo da uvoznik iz Velike Britanije treba da plati 100$ izvozniku iz Amerike, te da su troškovi transporta zlata 1₤ te da je fiksni paritet 1₤=1$ Tada će se devizni kurs kretati u granicama 0, 99 ₤ <1$<1, 01 ₤. Ako bi devizni kurs bio npr. 1$=1, 03 ₤ (dolar skuplji od zbira dev. kursa i troškova transporta), tada bi Britancima bilo isplativije da uvoz plate isporukom zlata u vrijednosti od 100$, jer bi ukupni troškovi iznosili 101₤ u odnosu na 103₤ ako bi se plaćaje vršilo u dolarima. Stoga kurs neće nikad prelaziti 1$=1, 01 ₤, niti padati ispod 0, 99₤ za 1$

ZLATNI STANDARD (1870 -1914) Deficit platnog bilansa Britanije će pokrenuti kurs do gornje granice pariteta (1$=1, 01 ₤), nakon čega slijedi odliv zlata iz zemlje i smanjenje novčane mase. Odliv zlata uzorkuje smanjenje novčane mase jer novčana masa mora biti pokrivena zlatom. Prema kvantitativnoj teoriji novca, smanjenje novčane mase usljed odliva zlata pokreće deflatorni (klasični) mehanizam prilagođavanja platnog bilansa. Pad novčane mase smanjuje cijene i nadnice, te konkurentnost zemlje raste. Slijedi porast izvoza i poboljšanje platnog bilansa. Deflatorni (automatski) mehanizam ekstrnog prilagođavanja koji je djelovao u zlatnom standardu, sa sobom je nosilo velike troškove

ZLATNI STANDARD (1870 -1914) Zbog ugrađenog mehanizma automatskog prilagođavanja platnog bilansa, zlatni standard je prednost davao spoljnoj nasuprot unutrašnjoj ravnoteži (koja podrazumeva odsustvo recesionih i inflatornih pritisaka) Zemlje nisu imale autonomiju u vođenju monetarne politike (povećanje novčane mase => odliv zlata (deviznih rezervi)) Žrtvovanje životnog standarda zbog obaveze održavanja fiksnog deviznog kursa Problem zlatnog standarda je bio taj što ponuda novca nije mogla da prati realnu tražnju za novcem (zašto? ) Prvi svjetski rat značio je kraj zlatnog standarda, jer su zemlje morale da ograniče konverziju novca u zlato i time spriječe gubitak zlata.

MEĐUNARODNI MONETARNI SISTEM IZMEĐU DVA SVJETSKA RATA I sv. rat – štampanje novca, inflacija, konkurentske devalvacije, zabrana izvoza zlata, carinski i necarinski instrumenti zaštite. Iz prvog svjetskog rata su privrede, pogotovo evropske, izašle sa razorenim privrednim potencijalom, visokom inflacijom i visokom političkom nestabilnosti. U prvi plan stavljaju se ciljevi nacionalnih privreda, a deflatorni mehanizmi prilagođavanja su za većinu zemalja bili neprihvatiljivi (unutrašnje zbog spoljne ravnoteže). Valutni damping (konkurentske devalvacije) i rast protekcionizma Međunarodna konferencija u Đenovi, 1922. godina, dogovor o uvođenju zlatno-deviznog standarda, smatrajući da zlatno devizni standard daje više fleksibilnosti u postizanju unutrašnje ravnoteže (zlato nije jedina rezervna valuta). Engleska funta kao rezervna valuta Učešće kamatne stope u automatskom mehanizmu prilagođavanja

MEĐUNARODNI MONETARNI SISTEM IZMEĐU DVA SVJETSKA RATA Kamatna stopa – uloga u procesu prilagođavanja u zemljama sa deficitom i suficitom Dva modaliteta Zlatno-polužni standard – država se obavezuje da zamijeni domaću valutu za zlato samo u slučaju većih vrednosti papirnog novca (u vrijednosti od zlatne poluge - 12, 5 kg zlata). Zlatno-devizni standard – država se obavezuje da obezbijedi konvertibilnost papirnog novca u zlato, ali i u strani papirni novac (uglavnom britansku funtu) koji je pretvoriv u zlato. Velika Britanija 1925 vraća predratni paritet funte i zlata, koji je, zbog visoke inflacije u periodu od početka rata, značio visoku precijenjenost funte. To je uzrokovalo trgovinske deficite Britanije, ali i dvocifrene stope nezaposlenosti. Francuska i Italije – smanjenje inflacije uz definisanje višeg pariteta Francuska je 1928 odlučila da naplatu suficita vrši samo u zlatu, a ne u funtama ili drugoj valuti, što je značilo udar na zlatne rezerve Britanije. Britanija morala da ukine konvertibilnost funte u zlato.

MEĐUNARODNI MONETARNI SISTEM IZMEĐU DVA SVJETSKA RATA Velika depresija 1929 -1933 značila je kraj zlatno-deviznog standarda uspotavljenog nakon I svjetskog rata. Ni ovaj onetarni sistem nije uspio da obezbijedi adekvatu likvidnost Nelikvidnost su produbljivale i aktivnosti CB u pravcu akumuliranja zlatnih rezervi Visoka kreditna aktivnost u SAD i nerealna očekivanja na tržištu Ho. V FED nije adekvatno reagovao na krizu – nedovoljna likvidnost i pad monetarnog multiplikatora Kriza uzrokuje ukidanje konvertibilnosti nacionalnih valuta u zlato, rast protekcionizma i ograničenja kretanja kapitala Galbrajt-najopasniji protivnik zlatnog standarda bila je demokratija! (nespremnost stanovništva da žrtvuje standard tj. bude žrtva automatskog prilagođavanja).

BRETNONVUDSKI ZLATNO-DEVIZNI STANDARD (1944 -1973) 1944. godine, u Breton Vudsu (SAD) dogovoreni su principi posleratnog međunarodnog monetarnog sistema Cilj – likvidnost, puna zaposlenost, spoljna ravnoteža bez mjera kapitalne kontrole, odnosno stvoriti sistem koji će zemljama omogućiti stabilnost, razvoj međ. trgovine, investicija i kretanje kapitala, ali i dovoljnu fleksibilnost za realizaciju unutrašnjih privrednih ciljeva Osnovan je Međunarodni monetarni fond kao njegov stub. Paritet dolara je utvrđen u zlatu – 35 dolara za uncu zlata. SAD su se obavezale da će otkupljivati i prodavati zlato na zahtjev centralnih banaka člаnicа po cijeni od 35 dolаrа zа uncu zlаtа. Ostale zemlje članice bile su obavezne utvrditi paritet svojih valuta u odnosu na dolar i obezbijediti da oscilacije deviznih kurseva ne budu veće od +/- 1% u odnosu na utvrđeni paritet. Fiksni kurs je značio da CB nisu mogle sprovoditi značajniju ekspanzivnu monetarnu politiku

BRETNONVUDSKI ZLATNO-DEVIZNI STANDARD (1944 -1973) U cilju ostvarenja eksterne ravnoteže, zemlje su u zlatno-dolarskom standardu (kako je nazvan zbog centralne uloge dolara) mogle da obezbijede kredite MMF-a, ali i da promijene paritet. MMF je kreditirao zemlje kada su imale kratkoročne probleme sa deficitom PB Ako je deficit bio posljedica fundamentalne neravnoteže (deficit se ponavlja iz godine u godinu bez naznaka uravnoteženja), zemlja je mogla da zatraži dozvolu MMF-a za promjenu pariteta (ovo je fleksibilnost koju je nudio zlatno devizni standard za razliku od zlatnog standarda Razvijene zemlje su nerado vršile promjenu pariteta jer bi to bilo protumačeno kao znak slabosti. Zemlje sa suficitom su izbjegavale revalvaciju. To je zlatno-dolarskom sistemu smanjilo fleksibilnost i stimulisalo destabilizujuće međ. tokove kapitala. Vanjska konvertibilnost valuta (za strance) i to samo za tekuće transakcije Zemlje su bile dužne da obezbijede konvertibilnost za tekuće transakcije, dok su za kapitalne kontrole bile dozvoljene, u cilju zaštite zemlje od destabilizujućih novčanih tokova

BRETNONVUDSKI ZLATNO-DEVIZNI STANDARD (1944 -1973) Problemi: deficiti tekućeg bilansa SAD, nekonvertibilnost valuta ostalih zemalja i male devizne rezerve u ostalim zemljama u odnosu na potrebnu novčanu masu Potražnja za dolarom je sve do 1960 -tih bila izuzetno visoka (tzv. glad za dolarima), a SAD su upravo “izvozom” dolara (izvozom kapitala) finansirale rastuće deficite svog tekućeg bilansa. Zemlje su prihvatale dolare jer je dolar bio konvertibilan u zlato, imao međunarodnu platežnu sposobnost i donosio kamatu (za razliku od zlata) Uspostavljanje konvertibilnosti valuta razvijenijih evropskih zemalja 1958. godine smanjuje tražnju za dolarom, ali i povećava mobilnost kapitala Devizna tržišta postaju integrisana (kamatne stope konvergiraju) Konvergencije ks (izjednačavanje r i r*) tjeraju zemlju da isprati restriktivnu politiku (r*↑=>r ↑ u ostalim zemljama), inače dolazi do odliva kapitala (ako pri fiksnom kursu r bude niže od r*)

BRETNONVUDSKI ZLATNO-DEVIZNI STANDARD (1944 -1973) Deficiti p. bilansa zemalja+finansijska intergacija=>špekulativni napadi=> smanjenje deviznih rezervi Deficiti tekućeg bilansa SAD počinju značajno da rastu, a iznos dolara u svijetu prevazilazi zlatne rezerve SAD. Količina dolara u opticaju 1949 iznosila je 13 mlrd a 1970. godine više od 40 mlrd. Vijetnamski rat=> budžetski deficiti=>inflacija=>uvoz inflacije u ostale zemlje Deficiti SAD=>suficiti razvijenih evropsih zemalja=>rast količine novca u opticaju u ovom zemljama=> inflatorni pritisci Zbog deficita i veće količine dolara u odnosu na zlatno pokriće dolar gubi povjerenje Kapital bježi iz dolara u stabilnije valute kao što su švajcarski franak, njemačka marka i japanski jen Dolazi do sve veće zamjene dolara za zlato, a prednjači Francuska

BRETNONVUDSKI ZLATNO-DEVIZNI STANDARD (1944 -1973) SAD 1971. godine suspenduju konvertibilnost dolara u zlato kako bi zaštitili zlatne rezerve i više devalvaciju dolara sa 35 na 38 dolaza za 1 uncu zlata. Uvode se takse na uvoz od 10% da bu se primorale ostale zemlje da revalviraju svoju valutu u odnosu na dolar SAD nisu željele da održavaju fiksni devizni kurs dolara na teret unutrašnje ravnoteže odnosno da provode politiku smanjenja potrošnje umjesto politike preusmjeravanja potrošnje (šta znače ove politike!) 1973 - druga devalvacija dolara, sa 38$ na 42, 22$ za jednu uncu zlata i kraj Bretonvudskog zlatno deviznog standarda

MEĐUNARODNI MONETARNI SISTEM NAKON 1973 Valute su počele da fluktuiraju na deviznim tržištima Evropske zemlje su kreirale tzv. evropsku monetarnu zmiju Manje razvijene zemlje odlučile da fiksiraju svoju valutu za inostranu (uglavnom dolar) ili korpu valuta. Sporazum iz Jamajke 1976 – formalno su priznati rukovođeno fluktuirajući devizni kursevi – zemlje su mogle slobodno da izaberu režim deviznih kurseva u skladu sa svojim potrebama, ali da ne štete spoljnotrg. partnerima i svjetskoj privredi 1979 zemlje Zapadne Evrope kreiraju evropski monetarni sistem 1985 Plazza sporazum – dogovorene zajedničke intervencije CB razvijednih zemalja kako bi se smanjila vrijednost dolara (GB, FR, GER, USA, JP) Udio pojedinih valuta u deviznim rezervama: https: //data. imf. org/regular. aspx? key=41175