GLOBALIZACIJA I FINANSIJSKI MENADMENT DOC DR DRAGAN GLIGORI
GLOBALIZACIJA I FINANSIJSKI MENADŽMENT DOC. DR DRAGAN GLIGORIĆ dragan. gligoric@ef. unibl. org
Sadržaj predavanja (04. 06. 02. 2021) Globalizacija (pojam, dimenzije, izazovi, prednosti i nedostaci, položaj ZUR) Globalizacija trgovinskih tokova Globalizacija finansijskih tokova Globalizacija tržišta rada Transnacionane kompanije kao nosioci globalizacije
Globalizacija (pojam, dimenzije, izazovi, prednosti i nedostaci, položaj ZUR) Literatura: Pelević B. , Vučković, V. (2007). Međunarodna ekonomija. Beograd: CID (str. 251 – 282) Dopunska J. Stiglitz. (2007) Uspjeh Globalizacije. Zagreb: Algoritam J. Stiglitz. (2008). Pravedna trgovina za sve. Zagreb: Masmedija J. Stiglitz. (2018). Globalization and Its Discontents Revisited: Anti. Globalization in the Era of Trump. New York : W. W. Norton & Company
Razvoj svjetske privrede Prvi milenijum nove ere (od 1 -1000. godine) napredak skroman, broj stanovnika povećan svga 6 puta i globalnog GDP isto najviši GDP u Aziji, najmanji u Zapadnoj Evropi Drugi milenijum (1001 -2000) mnogo dinamičniji, a naročito period nakon 15. vijeka kada dolazi do geografskih otkrića, tj otkrića novog svijeta, prve i druge industrijske revolucije koja stvara pretpostavke za kapitalistički sistem privređivanja Napredak je značajan, ali se i razlike u ekonomskoj snazi između zemalja povećavaju 1500. godine Zapad (Zapadna Evropa, Sjeverna Amerika, Japan, Australija i Novi Zeland) prevazilazi ostatak svijeta po razvijenosti 2000. godine GDP pc Zapada je 7 puta veći od ostatka svijeta Udio Zapada u GDP u 1000 godini 12%, a u 2001, sa 14% stanovništva stvara 52% svjetskog GDP-a
Razvoj svjetske privrede Faktori ekspanzije Zapada Ljudski kapital je prepoznat kao ključni faktor razvoja Razvoj trgovačkih centara, bankarstva Tehnički progres u brodogradnji i moreplovstvu Industrijske revolucije Sjeverna i Južna Amerika – do 1820. udio u lobalnom GDP oko 4%, danas oko 1/3 Različit nepredak sjeverne i Južne Amerike danas može se priprisati različitoj ulozi kolonijalnih sila sjever Amerike je kolonijalizovala V. britanija, a jug Španija i Portugalija
Razvoj svjetske privrede Azija, 1500. godine stanovništvo Azije 5 puta brojnije od evropskog, tehnologija, moreplovstvo i brodogradnja razvojeniji Uticaj Azije na razvoj Evrpe je bio značajan 18 vijek, Evropljani (Britanci i Holanđani) u Aziji formiraju kolonije Roba iz Azije je bila interesantna za Evropljane, dok obrnuto nije važilo Kina je bila najrazivijenija zemlja Azije, ali je dugo bila zatvorena za novine iz Evrope, nije podsticala preduzetništvo, niti je učestvovala u naučno tehnološkim dostignućima Indija dosta slična Kini, ali manje razvijena, podjela stanovništva na kaste Afrika, najnerzvijeniji dio svijeta – izvor sirovina i robova
Razvoj svjetske privrede nakon 1820. godine Pet karakterističnih perioda (poredani po nivou prosperiteta) 1. Zlatno doba razvoja svjetske privrede – 1950 -1973 2. Period 1973 - do danas 3. Period 1870 -1913 4. Period 1913 -1950 5. Period 1820 -1870 Krize – dužnička kriza 1980 -tih, krize i reforme 1990 -tih, uvođenje evra, Globalna kriza 2008. , kriza evrozone, Kriza u Rusiji 2014, COVID -19 Danas – SAD, EU, Japan, Kina, Azijski tigrovi,
Kretanje globalnog GDP (mlrd $, Izvor: Svjetska banka
Kretanje globalnog GDP po grupama zemalja Region (u mlrd $) World Advanced economies 1980 1990 Other advanced economies (Advanced economies excluding G 7 and euro area) 2007 2015 2019 2020 2021 2022 11. 162 23. 540 33. 896 58. 221 74. 829 87. 552 83. 845 91. 031 96. 704 8. 454 18. 344 26. 800 41. 656 45. 345 51. 843 49. 808 53. 991 56. 733 Euro area Major advanced economies (G 7) 2000 6. 491 12. 871 11. 674 13. 362 12. 712 14. 545 15. 343 6. 880 14. 925 22. 008 31. 838 34. 748 39. 659 38. 137 40. 991 43. 012 770 1. 806 2. 763 3. 211 6. 211 7. 271 14. 720 13. 550 15. 622 14. 927 17. 046 18. 023 Emerging market and developing 2. 708 economies 5. 196 7. 096 16. 564 29. 485 35. 709 34. 037 37. 040 39. 972 743 1. 122 2. 324 257 1. 416 915 3. 202 3. 343 3. 938 3. 539 3. 822 4. 102 861 1. 160 2. 220 3. 792 5. 273 5. 133 4. 179 4. 433 4. 736 541 306 1. 104 394 1. 235 402 2. 380 1. 010 3. 507 1. 582 3. 985 1. 714 3. 646 1. 603 3. 893 1. 719 4. 133 1. 881 European Union Emerging and developing Asia Emerging and developing Europe Latin America and the Caribbean Middle East and Central Asia Sub-Saharan Africa International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2020 5. 247 6. 557 7. 402 7. 140 7. 803 8. 203 6. 180 15. 779 20. 940 21. 069 23. 174 25. 120
Stope rasta realnog GDP 12 procjene 10 8 6 4 2 20 -2 20 00 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 20 16 20 17 20 18 20 19 20 20 20 21 20 22 0 -4 -6 -8 World Advanced economies European Union Emerging market and developing economies Emerging and developing Asia Emerging and developing Europe
Uticaj COVID -19 (projekcije rasta OECD)
GDP pc glavnih ind. zemalja i BRIK
Najveći svjetski izvoznici Izvor: Statista
Ekspanzija Kine
Svjetska privreda nakon 2 sv. rata Bipolarni svijet nakon 2. svjetskog rata Latinska Amerika i Istočni blok – centralno planski sistem privređivanja Istočna azija Uvozno supstitutivna vs Izvozno orjentisana strategija Kriza zaduženosti ZUR 1980 -tih Vašingtonski konsenzus – osnov reformi zemalja u kojima nije funkcionisala tržišna privreda. Često se proklamuje kroz tri principa: privatizacija deregulacija liberalizacija
Svjetska privreda nakon 2 sv. rata Poraz principa Vašingtonskog konsenzusa 1990 -tih u Latinskoj Americi Uporedo s Vašintonskim konsenzusom 1990 -tih u prvi plan izbija porces globalizacije
Globalizacija se poistovjećuje sa brojnim faktorima koji su se desili nakon 2. sv. rata – intenzivnije kretanje robe, kapitala, ljudi, razvoj tehnologije, nastanak globalnih institucija, telekomunikacione i internet tehnologije Svjetska trgovina raste po stopi većoj od rasta GDP Povećava se broj međunarodnih putovanja i migracije ljudi Multilateralizam – međunadodna saradnja 3 i više zemalja dizajnirana za rješavanje međ. problema te sukoba koji rezultiraju iz anarhije u međunarodnim vezama
Globalizacija (globus-cjelokupan) – pojam koji označava rastuću povezanost , integraciju i međuzavisnost zemalja svijeta u ekonomskom, socijalnom, tehnološkom, kulturnom i političkom smislu (Pelević i Vučković, 2007) Termin dobija na popularnosti 1990 -ih godina i zamjenjuje termin „integracija” Često se definiše sa aspekta TNK kao nosilaca ovog procesa-ujednačavanja uslova poslovanja u svijetu Globalizacija se posmatra kroz: globalizaciju tržišta roba, kapitala i tržišta rada Po nekim autorima postoje dva, a po nekima tri talasa
Globalizacija Predrag Bjelić (2018) Prvi talas (1500 -1760) – gepgrafska otkrića i teritorijala ekspanzija evropskih država Drugi talas (1760 -1914) – I i II industrijska revolucija Treći talas (1990 -)- omogućen razvojem telekomunikacija i informatičke tehnologije Pelević i Vučković (2007) Prvi talas 1870. godine Drugi talas 1945. godine Činjenica je da je teško odrediti koji događaj/događaji se mogu smatrati ključnim za određivanje početka talasa
Globalizacija Prema Pelević i Vučković (2007), globalizacija je fenomen koji obuhvata nekoliko užih kategorija: Internacionalizaciju (integracija tržišta) Liberalizaciju Univerzalizaciju Amerikanizaciju Deteritorijalizaciju Mojmir Mrak – globalizacija je proces vođen firmama koje posluju širom svijeta, a regionalizacija je proces vođen državama. Naglašava uicaj globalizacije na nejednakost (Gini indeks. . . )
Globalizacija Dinamika globalizacije Intenzivira se u drugoj polovini 19 vijeka, nosilac je VB Izvoz raste po stopi od 3 -5% a proizvodnja po stopi 2, 7% Važio je Zlatni standard, intenzivno kretanje kapitala, kreditor VB U periodu između 2 sv. rata vladao je protekcionizam i izbijale su krize Procvat nakon 1945. Nosilc su SAD Ipak, kretanje kaitala je bilo sporije (zbog fiksnog kursa zemlje su uvodile ograničenja na kretanje kapitala) Strožiji migracioni propisi otežavaju kretanje ljudi Kretanje roba se intenzivira TNK se 1960 -tih rapodno razvijaju Priliv špekulativnog kapitala u ZUR
Globalizacija Prednosti globalizacije Integracija tržišta poboljšava alokaciju resursa Dostupnost roba za stanovništvo po nižim cijenama Integracija tržišta kapitala smanjuje kamatne stope Mogućnost diverzifikacije portfolija Mogućnost ostvarivanja većih investicija u zemlji u odnosu na štednju Ulazak savremene tehnologije u zemlju bazirane na inovacijama Kritike globalizacije Integracija finansijskog tržišta uzrkuje valutne krize (kretanje špekulativnog kapitala. . . ) Prerana liberalizacija tržišta roba ali i kapitalnog računa Apresijacija realnog deviznog kursa (zbog priliva kapitala) Fiskalni problemi (utrkivanje zemalja sa fiskalnim olakšicama za investitore) Povećanje poreza na rad i smanjenje poreza na kapital => rast nejednakosti
Globalizacija Kritike globalizacije Kejns – tržišni mehanizmi često privredu uvode u stanje niskog rasta i visoke nezaposlenosti Racionalnost pojedinaca je upitna – događaji su često manje pod uticajem fundamentalnih faktora a više pod uticajem interakcije pojedinaca J Štiglic – Protivrečnosti globalizacije Tri bazne ideje Vašingtonskog konsenzusa, kojeg je kreirao 1989 J. Williamson (inače postoji 10 principa) Tržišna ekonomija Otvorenost ka svijetu Makroekonomske disciplina Dakle, nagla liberalizacija, koju zagovara MMF i „korporativni i finansijski interesi”, nije dio V. konsenzusa I J. Williamson se ogradio od bezuslovnog insistiranja na „slobodnoj ruci tržišta”
Globalizacija J Štiglic – Protivrečnosti globalizacije Napredak u ek. teoriji pokazuje da tržište nije efikasno u ZUR (ograničena konkurencija, tržišne imperfektnosti. . . ) Stoga, u ZUR koje slijede V. konsenzus kako ga proklamuje MMF, ekonomski rast je ograničen disproporcijom koja podrazumijeva korist za najbogatije Latinska amerika- 7 godina napretka pod V. konsenzusom, 7 godina stagnacije. U zemljema u kojem je i ostvaren ek. rast, taj rast nije bio praćen smanjenjem siromaštva. Zemlje I. Azije, ek. rast duguju ulozi države u promociji određenih industrija, sporijoj liberalizaciji trgovine i kretanja kapitala, i čak zadržavanjem kapitalnih kontrola
Globalizacija J Štiglic – Protivrečnosti globalizacije 1. Ravnomjerna distribudcija dohotka 2. Smanjenje siromaštva 3. Zaštita Ž. Sredine , nisu dio V. Konsenzusa, a trebali bi biti Štiglic kritikuje IPR, subvencije, te mali napredak u rastu fleksibilnosti trržišta rada Manja mobilnost rada po njemu je faktor nejednakosti Siromašne zemlje bi trebale otvoriti svoja tržišta nerazvijenima bez reciprociteta i bez političkog uslovljavanja. Princip reciprociteta ima smisla samo prema jednakima Kritika aktivnosti MMF u Istočnoj Aziji 1990 Efikasnost nije isto što i pravednost
Globalizacija J Štiglic – Protivrečnosti globalizacije Kada god su informacije nesavršene, posebno kada postoje asimetrije informacija (neki nešto znaju drugi ne) – tada je razlog zbog kojeg se nevidljiva ruka čini nevidljivom je zato što je nema Bez državne intervencije i regulacije tržišta nema ekonomske efikasnosti u nerazvijenm zemljama Nordijske zemlje –primjer zemalja gdje je nejednakost smanjena zbog uloge države Ekonomski uspjeh zahtijeva ravnotežu države i tržišta Globalizacijom treba ispravno upravljati Ekonomija pokreće globalizaciju kroz smanjenje troškova komunikacije i transporta, ali oblikuje ju politika Strane banke u zemlji radije daju kredite TNK, nego domaćim preduzetnicima
Globalizacija J Štiglic – Protivrečnosti globalizacije Bogatstvo se stvara, ali veliki broj ljudi nema nikakve koristi od toga Nejednakost se povećava, kako između zemalja tako i unutar njih 1990 -2002 -59% populacije je živjelo u zemljama gdje je nejednakost rasla a samo 5% u zemljama gdje je opadala Globalizacija stvara bogate zemlje sa siromašnim građanima Kina je (zbog uloge države) izvukla 800 miliona ljudi iz siromaštva U ostalim zemljama, srednja klasa nestaje
Nejednakost u Kini
Nejednakost u SAD
Nejednakost u svijetu Udio 110% i 1% najbogatijih u dohotku Percentile Year Share of Percentile 10% Year Share of 1% p 90 p 100 1980 0. 5156 p 99 p 100 1980 0. 1721 p 90 p 100 1990 0. 5345 p 99 p 100 1990 0. 1807 p 90 p 100 1993 0. 5466 p 99 p 100 1993 0. 1839 p 90 p 100 2010 0. 5377 p 99 p 100 2010 0. 1975 p 90 p 100 2019 0. 5175 p 99 p 100 2019 0. 194 Downloaded from wid. world on 27 -01 -2021 at 14: 54: 01
Nejednakost u svijetu Raspodjela bogatstva https: //inequality. org/facts/global-inequality/
Nejednakost u svijetu –uslovi života
- Slides: 32
