Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen It

Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen & It Europeesk perspektyf Alex Riemersma 23 oktober 2008

Ynlieding • • Posysje Frysk yn Europa Trijetalich ûnderwiis Mercator Education / Fryske Akademy Europeesk Hânfest foar Regionale en Minderheidstalen

Posysje Frysk yn Europa • Middenmoater yn: - getal: 350. 000 memmetaalsprekkers - taalhâlding: “Frysk is fan ús allegearre” - posysje: unike autochtoane minderheidstaal yn homogeen gebiet - status: erkend as twadde rykstaal - ambysje: útbou sterke kultuertaal

Europa en Fryslân • Fersterking EU-belied yn Fryslân: - taalferskaat / linguistic diversity - memmetaal + 2 oare talen • Frysk en Fryslân as foarbyld yn Europa: - meartaligens fan yndividu èn fan maatskippij - thús fertroud en rûnom thús - deeglik, feilich en fleurich

Taalplenning Frysk • Frysk is gjin “endangered language”, mar taaloerdracht stiet wol ûnder druk. • Taalplenning is bewust belied • Trije kearnbegripen: - Kapasiteit / Ynfrastruktuer - Mooglikheid / Gelegenheid - Taalwil / Taalhâlding

Taaloerdracht Frysk • Skoalle: fan pjutten & beukers oant learlingen & studinten • Kursussen foar folwoeksenen: Afûk-lessen yn winterskoft; Edufrysk: ôfstân en digi-learen; Literatuer (ek: toaniel, lieten) Skiednis

Taaloerdracht poppen, pjutten & beukers • 1989: Stifting pjutteboartersplakken - 9 • 2007: Sertifisearring fan Frysk- en twatalige berne-opfang – 60 • 2010: Frysk- en twatalige berne-opfang – 100 • Tomke-projekt -150 plakken (= 50%)

Frysk op basisskoalle • Frysk as fak en fiertaal • Kearndoelen: 4 feardichheden • Studio F – differinsjaasje yn doelen • Skoalleradio en skoalletelevyzje

Trijetalige Skoalle - 1 • Groep 1 -6: 50% Nederlânsk; 50%Frysk • Groep 7 -8: 40% Nederlânsk; 40% Frysk; 20% Ingelsk • Resultaten: - Nederlânsk like goed as oaren - Frysk gâns better - Ingelsk aardich flot

Trijetalige Skoalle - 2 • Untjouwings: - 2008: 20 basisskoallen - 2012: 50 basisskoallen (= 10%) - 2030: 250 basisskoallen (= 50%) • “Early English” (groep 5) • Trijetalich fuortset ûnderwiis • Fersterking relaasje mei de Pabo’s & learaarsopliedings f. û.

Trijetalige skoallen yn Europa • • Vaasa – Finlân Baskelân – Spanje Noard-Fryslân – Dútslân Lúksemboarch Ladinië – Itaalje Kataloanje - Spanje Karintië - Eastenryk

Trijetalich perspektyf • • • Trochgeande learline: Fan pjutten nei basisûnderwiis Fan basis- nei fuortset ûnderwiis Fan f. û. ûnderbou nei eksamenklasse Fersterking pabo + learaarsoplieding

Network of Schools

Mercator: profyl • • • Meartaligens en Taallearen Expertise- en dokumintaasjesintrum Wittenskiplik ûndersyk Platformfunksje en fasilitearring Taakstelling: – Kennis ferwerving – Kennis sirkulaasje – Kennis tapassing

Mercator: Aktiviteiten • • • Dokumintaasje en ynformaasje Undersyk en publikaasjes Databases en netwurken Network of Schools Webstek (Q&A-tsjinst) Kongressen en seminars

Mercator publikaasjes • Undersyksrapporten • Newsletters • Regional Dossiers – 40 talen beskreaun – Update elke 5 jier – Online beskikber

Mercator netwurk • Mercator Kenniscentrum “lead partner”. De fjouwer partnerinstituten: • Aberystwyth – Universiteit fan Wales • Barcelona – Ciemen • Boedapest – Hongaarske Akademy fan Wittenskippen • Eskilstuna (Sweden) – Mälardalen Universiteit

Gearwurking mei Baskelân

Undersyksagenda • Evaluaasje meartalich ûnderwiis • Underwiismodellen • Tapassing CEFR (Common European Framework of Reference) • Trochgeande learline • Mearwearde fan Meartaligens

Kongressen yn 2008 • Septimber, FEL-kongres yn Ljouwert: “Endangered Languages and Language Learning” • Novimber, Basque seminar yn Ljouwert: “Teaching methods & materials” • Desimber, Frysk Filologenkongres: “Balâns en Perspektyf” Kennisatelier: “trochgeande learline”

It tiim

Europeeske Uny (1957) • 27 lidsteaten (2007); 23 offisjele talen; 60 RMLs • Europeesk Parlemint: inisjatyf ta EBLUL (1982) & Mercator (1987) • Europeeske Kommisje (2007): “mainstreaming” / “all languages are equal”

Ried fan Europa (1949) • 47 lidsteaten (2008) • Europeesk Hânfest foar Regionale of Minderheidstalen (1998): Frysk erkend yn diel III – 48 konkrete maatregels • Kaderferdrach Beskerming Nasjonale Minderheden (2005): Friezen erkend as nasjonale minderheid

Europeesk Hânfest • 1998 yn wurking • Key words: to protect & to promote • Periodike Rapportaazjes fan Nederlân oan Ried fan Europa • Konsultatyf Orgaan: needs & wishes • Committee of Experts: - evaluaasje & on the spot visits

Europeesk Hânfest – diel III • • Underwiis Justysje Oerheid en publike tsjinsten Media Kultuer Sosjaal en Ekonomysk Libben Kontakten oer de grins

Europeesk Hânfest - comex • Comex urges the Dutch government strongly • Kêst 8 b – basisûnderwiis: “substantial part of lessons” • Kêst 8 c – fuortset ûnderwiis: “integral part of curriculum”

Europeesk Hânfest • Oanbefellings Frysk (diel III): • Underwiis en Media • Oanbefelling (diel II): • Nasjonaal belied foar Nedersaksysk, Limboarchsk, Jiddysk en Roma

Docht Fryske taalplenning derta? • 2007: Wat sûnder dy taalwil & ynfrastruktuer? • Taalhâlding – taalbesef • Taaloerdracht – taallearen • Taalgebrûk - taalgedrach • 2107: Posysje yn Euromosaïc: fan middenmoater ta top-10

Foto fan bern • Leafst bern yn de klasse

Tankewol Alex Riemersma ariemersma@fa. knaw. nl Mercator European Research Centre on Multilingualism and Language Learning / Fryske Akademy www. mercator-research. eu