Reitze Jonkman Lektoraat Frysk Meartaligens Kolleezje fakdidaktysk praktikum

Reitze Jonkman Lektoraat Frysk & Meartaligens Kolleezje fakdidaktysk praktikum 14 -2 -2017

Leardoelen fan dit kolleezje • Witte wat taalkennis en taalbehearsking (en ferskil tusken beide) is. • Witte hoe taalbehearsking en taalkennis gearhingjend op nivo yn te dielen binne. • Witte hokker taalkundige eleminten by hokker nivo hearre. • Witte hokker doelgroep op hokker nivo heart te sitten.

Opset kolleezje Algemiene fragen: Wat is behearsking fan it Frysk en hoe ferhâldt him dat ta kennis fan it Frysk? Hoe kin dat yn mjitbere nivo’s útdrukt wurde? Oan hokker nivo moatte ferskillende taallearders foldwaan? Utwurkings: Mjitting fan taalbehearsking en taalkennis: ERK en rr. F Gearhing tusken behearsking en kennis Fertaling nei taaleleminten Oantsjuttingen fan nivo’s: de termometer

Wat is Taalbehearsking? • It goed útfiere kinnen fan ferskillende taalopdrachten op it mêd fan harkjen, praten /sprekken, lêzen en skriuwen yn in beskate taal. Yn it Europeesk Referinsjekader (ERK) of it referinsjeramt Frysk (rr. F) wurde de nivo’s mei Ik-kin-beskriuwingen útdrukt.

Wêrom, wat en hoe fan it Europeesk Referinsjeramt • Wêrom: Fergelykberens fan nivo’s fan taalbehearsking > diploma’s • Wat: yndieling yn 6 nivo’s A 1 -A 2: drompel / basis-nivo B 1 -B 2: ûnôfhinklike taalbrûker C 1 -C 2: profesjonele taalbrûker • Hoe: “ik kin”-beskriuwings

Wat binne nivobeskriuwingen fan taalbehearsking?

De nivobeskriuwingen fan de basisbrûker: A 1 en A 2 A 1 Beperkte beheersing van enkele eenvoudige grammaticale constructies en zinspatronen in een geleerd repertoire. Bekende namen, woorden, basiszinnen. Beschikt over een zeer elementair bereik van eenvoudige uitdrukkingen over persoonlijke gegevens en behoeften van concrete aard. A 2 Beschikt over een repertoire van elementaire taal dat hem of haar in staat stelt met voorspelbare alledaagse situaties om te gaan. Gebruikt bepaalde eenvoudige constructies correct, maar maakt nog stelselmatig elementaire fouten – bijvoorbeeld door verschillende tijden door elkaar te gebruiken en niet te letten op congruentie.

Wat is taalkennis? • Witte wat it goede taalgebrûk is neffens de taalnoarm op it mêd fan leksikon, morfology en syntaksis • (by sprektaal ek fonetyk/fonology en by skriuwtaal ek stavering) • (pragmatyske en sosjolingwistyske aspekten spylje ek in rol)

Mar wat is de gearhing tusken taalfeardigens en taalkennis? Taalfeardigens ≠ Taalkennis A 1: Beperkte beheersing van enkele eenvoudige grammaticale constructies en zinspatronen in een geleerd repertoire. Bekende namen, woorden, basiszinnen. Beschikt over een zeer elementair bereik van eenvoudige uitdrukkingen over persoonlijke gegevens en behoeften van concrete aard. ?

Taalkennis (A) is ûnderdiel fan taalbehearsking (B)

De procedure is eigenlijk heel simpel. Eerst groepeer je dingen op basis van hun samenstelling. Natuurlijk kan één stapel soms genoeg zijn, afhankelijk van hoeveel er te doen is. Als je wegens gebrek aan faciliteiten ergens anders heen moet gaan, dan is dat de volgende stap, zo niet dan ben je er nu klaar voor. Het is beter niet te veel tegelijk te doen. Het is beter te weinig dan te veel te doen.

De was doen De procedure is eigenlijk heel simpel. Eerst groepeer je dingen op basis van hun samenstelling. Natuurlijk kan één stapel soms genoeg zijn, afhankelijk van hoeveel er te doen is. Als je wegens gebrek aan faciliteiten ergens anders heen moet gaan dan is dat de volgende stap, zo niet dan ben je er nu klaar voor. Het is beter niet te veel tegelijk te doen. Het is beter te weinig dan te veel te doen.

Hoe grut is it oanpart taalkennis op de taalbehearsking? • By reseptive feardichheden (harkjen en lêzen) kin in tekoart oan kennis goed makke wurde troch hark-/lêsstrategyen, mar yn literatuer wurdt 95 % taalkennis needsaaklik achte foar goed tekstbegryp. • By produktive feardichheden (praten/sprekken en skriuwen) is dat noch grutter.

Nivobeskriuwing fan taalkennis • Listen mei wurden (leksikon, û. o. wurdskat en taaleigen), • Grammatikale konstruksjes (syntaksis) en • Foarmen (morfology) Ø dy’t yn dreechheid oprinne.

Kar fan taalkennisitems • De foarbyldwurdlisten neffens nivobeskriuwingen binne útgongspunt foar de seleksje fan de items. • Der moat yn de seleksje fan items in oprinnende dreechheid sitte (= in skaal foarmje).

Taalkundige eleminten Foarbylden fan A 1 items sân, (telwurden), dyn (besitlike foarnamwurden), read (kleuren), rein (waar), skonk(lichemsdielen) moandei, moarn (wykdagen, oare tiidoantsjuttingen), wêr (fraachwurden) yt, fiskje, rinne (frekwinte ferbûgingen) kapte, wie (doetiid frekwinte tw), kertier foar twaen (kloktiden).

Foarbylden fan A 2 items brocht, fongen (mulwurden ûnregelmjittige tw) kinne-fytse, sille-ite (modale tiidwurden mei ynfinityf) skoech, stuollen, dagen ((ûn)regelmjittige meartallen) kopke, doarke (maklikste ferlytsingswurden), grutsk, oan-tiid-hawwe, tegearre, (relatyf frekwint taaleigen).

Foarbylden fan B 1 items keapje-mocht, fytst-hie, (folchoarder yn eingroep) ophâlde-mei-reinen, gie-rinnend, te-reedriden, sizzen-heard (gean-konstruksjes en sa) oerémis, besykje, ferneamd, petear (minder frekwint taaleigen), Fan ……. ôf (spesifike ferhâldingswurden)

Opgeande dregens sterke skaal (alfa = 0, 91) sân wêr skonk wolle-sjen leech nij wêrom rein healweitwaen kinne-fytse meie-fytse earjuster kopke die wat fongen lake fierstente grutsk fine-kinne opwûn besykje doarke tenei boltsje tige winne-kinnen toetseboerd sizzen-heard dagen 0 2 March 2015 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110

Utkomsten Frisiatoets: Kategory, fragen, antwurden (ôfrinnend % goed) dielset A 1 (n=447) kategory (Fariabele) fragen Antwurden (fet goede antwurd) telwurden F 01 Hoefolle krúskes steane hjir: X X XXX? ien sân trije tsien F 02 Wat is de som fan 5 + 5 + 1 ? sechtich sechtjin trettjin tritich kleuren F 04 Wat wurd past der net tusken? giel grien read rest Fraachwurden F 08 _____ is it gemeentehûs? hoe wannear wêrom Persoanlike en besitlike foarnamwurden F 06 Hy komt nei ______ keamer ta. dyn do ik sy F 03 Wat wurd past der net tusken? do jimme maaie sy lichemsdielen F 14 Wat wurd past der net tusken? Ear noas mûle skonk fraachwurden F 15 Wat wurd past der net tusken? wannear wêrom wier Modale tiidwurden F 17 Hy wol gjin rommel oer de flier ______ ? seach sjend sjoen Frekwinte tiidwurden F 05 Wat wurd past der net tusken? fiskje lizze sitte stean % goed 98 98 93 93 90 85 85 83

Yndieling fan taalkennisnivo’s Frisiatoets op basis fan behelle somskoares groep 8 Trajekt somskoare % Frysktalige learlingen groep 8 helle (n=25) rr. F-nivo (bij Taal en Rekkenjen) 0 -14 100 < A 1 (Under minimum) 15 -27 92 A 1 (Minimum) 28 -41 80 A 2 (Fûnemintiel) 42 -53 48 B 1 (Bestribbe) 54 -60 4 B 1+ (Ekspert)

It ”tempen” fan it taalkennisnivo op grûn fan Frisiatoets(en) Hy komt nei DYN keamer ta. It is kertier foar. TWAEN

Wat binne de doelgroepen (en it ferwachte rr. F-einnivo=80%)? • • • Basisûnderwiis groep 5 o/m 8 (A 2) Basisfoarming havo-vwo 3 de klasse B 1(+) Boppebou Vmbo TG (B 1) Boppebou havo en vwo (resp. B 2 en C 1) HBO (B 2+) Universiteit (C 1+)

Bestiet der adaptiviteit? • Noch net, mar der wurdt op oan wurke, want de toetsen binne feitlik te lang: • 25 en 60 items fan de Frisia-toets en 32 items fan de Nei-Frisiatoets. • Dy items kinne brûkt wurde foar in itembank.

Adaptiviteit: dregens item wiist nivo learling oan

Groepen sitte op ferskillende nivo’s mei har eigen normale ferdielingen

Kompjûter taast mei in pear items ôf wêr’t it nivo fan de learling leit.

Oerlaapjende items, dy’t foar in trochgeande skaal soargje. A 1 A 2 B 1 B 2 C 1 C 2

Reitze Jonkman Lektoraat Frysk & Meartaligens Kolleezje fakdidaktysk praktikum 14 -2 -2017