Marian Gorynia METODOLOGIA NAUK EKONOMICZNYCH Zaoenia suchacze znaj

Marian Gorynia METODOLOGIA NAUK EKONOMICZNYCH

Założenia – słuchacze znają z wykładu Prof. Ratajczaka następujące definicje i rozróżnienia: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Co to jest nauka (w znaczeniu funkcjonalnym i wynikowym)? Co to jest metodologia nauki – nauka o metodach badań? Racjonalność jako cecha badań naukowych (różnice między poznaniem naukowym i poznaniem nienaukowym) Jakie są związki między typowymi procesami poznawczymi a praktycznymi funkcjami wiedzy? Jakie są główne i na czym polegają współczesne stanowiska metodologiczne (falsyfikacjonizm Poppera i następców, koncepcja rewolucji naukowych Kuhna, koncepcja naukowych programów badawczych Lakatosa, instrumentalizm)? Jakie są podstawowe klasyfikacje nauk (nauki formalne i nauki empiryczne)? Nauki społeczne (w tym ekonomiczne) a nauki przyrodnicze Założenia indukcjonizmu i hipotetyzmu jako głównych strategii badawczych nauk empirycznych

Struktura mojego wykładu – wykład ma charakter komplementarny w stosunku do wykładu Prof. Ratajczaka 1. Teoria – trzy składniki (aspekty, poziomy, warstwy): ogólna orientacja teoretyczno-metodologiczna, model pojęciowy i teoria empiryczna 2. Podstawowe narzędzia analityczne – definicje, klasyfikacje i typologie, schemat analityczny, model, typ idealny, wzorzec 3. Wynik naukowy – budowanie hipotez, weryfikacja i falsyfikacja hipotez 4. Narzędzia analityczne a „warstwy” w doktoracie, wpływ na strukturę pracy 5. Ogólna koncepcja pracy doktorskiej 6. Rola case study w badaniach naukowych 7. Literatura w pracy doktorskiej 8. Poziomy analizy w naukach ekonomicznych 9. Zarządzanie strategiczne jako przykład syntezy mikroekonomicznych teorii firmy i koncepcji firmy w ramach nauk o zarządzaniu 10. Bibliografia tego opracowania

Ad-1 Teoria - ontologia, epistemologia, metodologia, model pojęciowy i teoria empiryczna 1. 2. Teoria – jako nauka w sensie rezultatowym Teorią ekonomiczną jest wszelki zbiór założeń ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych, abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o rzeczywistości ekonomicznej, mający dostarczać wyjaśnienia dostępnej wiedzy opisowej na jej temat oraz ukierunkowywać dalsze badania. 3. § § § Trzy składniki (aspekty) każdej teorii: Ogólna orientacja teoretyczno-metodologiczna Model pojęciowy Teoria empiryczna

Ogólna orientacja teoretyczno-metodologiczna 1. Orientacja stanowi podstawę, bazę filozoficzną teorii, przyjętą w dużej mierze a priori i potwierdzającą (lub nie) swoją przydatność i płodność na innych poziomach refleksji naukowej – przy budowaniu modeli czy systemów twierdzeń teoretycznych 2. Ogólna orientacja teoretyczno-metodologiczna obejmuje trzy rodzaje założeń: Zespół fundamentalnych założeń na temat charakteru rzeczywistości ekonomicznej – tezy ontologiczne Zespół fundamentalnych założeń na temat szans i granic poznania ekonomicznego – tezy epistemologiczne Zespół fundamentalnych założeń na temat pożądanych sposobów badania rzeczywistości gospodarczej – dyrektywy metodologiczne § § §

Model pojęciowy 1. 2. 3. 4. Model pojęciowy – zespół powiązanych kategorii analitycznych składających się na szczególną wizję świata ekonomicznego, jego budowy oraz mechanizmów jego funkcjonowania i zmiany. Poprzez wprowadzenie analitycznych rozróżnień, konwencji definicyjnych, klasyfikacji, typologii – model selektywnie strukturalizuje amorficzną rzeczywistość ekonomiczną, zwracając uwagę na pewne zjawiska i procesy, a pomijając inne, uwypuklając jedne ich aspekty, a negliżując drugie. Podobnie jak orientacja teoretyczno-metodologiczna model może okazać się przydatny i płodny (lub nie) dopiero na innych poziomach refleksji naukowej – w szczególności przy konstruowaniu systemu twierdzeń. Innymi słowy model pojęciowy jest przyjętym sposobem interpretacji (widzenia) świata ekonomicznego, rozbudowanym pomysłem na temat tego, jak ów świat można ujmować.

Teoria empiryczna 1. Jest to teoria w sensie wąskim – zbiór powiązanych z sobą twierdzeń o zależnościach pomiędzy zmiennymi cechami obserwowanych zjawisk czy procesów, a jeszcze inaczej – system praw ekonomicznych. 2. Twierdzenia takie (prawa) odnoszą się już wprost do świata empirycznego, orzekają coś o jego prawidłowościach, regularnościach, tendencjach – a więc mogą być prawdziwe lub fałszywe, ulegają potwierdzeniu lub obaleniu w zależności od tego, jak rzeczy się mają naprawdę.

Przykład – deklaracja czym jest przedsiębiorstwo – ogólna koncepcja przedsiębiorstwa 1. 2. 3. 4. 5. Przedsiębiorstwo jest systemem (obiektem) złożonym z uporządkowanych i w jakiś sposób ze sobą powiązanych części. Przedsiębiorstwo jest podmiotem. Jego zachowanie jest ani całkowicie autonomiczne, ani całkowicie zdeterminowane przez czynniki zewnętrzne. Jest tylko częściowo dowolne, a częściowo musi uwzględniać zewnętrzne ograniczenia, w tym wpływ innych podmiotów. Przedsiębiorstwo jest przeważnie organizacją czyli systemem wielopodmiotowym. Składa się on z osób dążących do określonego wspólnego celu (przynajmniej do pewnego stopnia). Wyjątkiem są przedsiębiorstwa jednoosobowe. Przedsiębiorstwo jest systemem socjotechnicznym. Obejmuje on ludzi, którzy wykorzystują maszyny, urządzenia i narzędzia (technikę przedmiotową) oraz stosują określone metody i sposoby działania (technikę czynnościową). Przedsiębiorstwo jest formalnie wydzielone pod względem organizacyjnym i własnościowym. Formalnie zorganizowana grupa ludzi (np. na podstawie umów o pracę) ma ustalone uprawnienia do dysponowania określonymi zasobami materiałowymi, technicznymi, finansowymi itp. na podstawie prawa własności lub z upoważnienia ich właściciela.

6. 7. Przedsiębiorstwo jest systemem otwartym – wymienia materiały, energię i informacje z otoczeniem. Uczestniczy w wymianie towarowo-pieniężnej, czyli odpłatnie nabywa surowce, materiały, energię i siłę roboczą, które przetwarza na produkty i usługi sprzedawane innym podmiotom gospodarczym. Przedsiębiorstwo jest systemem dynamicznym. Wraz z upływem czasu zmienia się jego wielkość, skład, struktura wewnętrzna oraz relacje z otoczeniem.

Przykład – przedsiębiorstwo – założenia ontologiczne wyprowadzone z systemizmu 1. 2. 3. Przedsiębiorstwo nie jest ani prostym agregatem jednostek ludzkich, ani też ponadjednostkową całością – jest ono systemem wzajemnie powiązanych jednostek. Zgodnie z postulatami ogólnej teorii systemów, przedsiębiorstwo jest elementem porządku hierarchicznego, tzn. jest systemem hierarchicznym (wielopoziomowym) – systemy określonego poziomu (podsystemy) tworzą łącznie systemy wyższego poziomu. Z wcześniejszych założeń wynika, że równie właściwe jest ich odnoszenie do przedsiębiorstwa, jak i do gospodarki jako całości.

4. 5. 6. Przedsiębiorstwo jest systemem wielopodmiotowym – w jego skład wchodzą ludzie i grupy ludzi zachowujące się w sposób rozmyślny. Zachowania podmiotów uwarunkowane są przez kontekst subiektywny i obiektywny. Kontekst subiektywny tworzą zasoby wiedzy oraz normy danego podmiotu. Kontekst obiektywny związany jest z oddziaływaniami regulacyjnymi (wpływ innych podmiotów na dany podmiot) oraz z wpływem realnej sfery gospodarowania (warunki naturalne, zasoby, standardy techniczne, popyt itp. ). Zależność między zachowaniem podmiotu a kontekstem, w jakim działa, jest dwustronna, czyli ma charakter sprzężenia zwrotnego; podmioty przystosowują swe działania do kontekstu, jednocześnie jednak wywierają wpływ na tenże kontekst. Przedsiębiorstwo jest systemem socjo–technicznym – wykorzystywana jest w nim technika przedmiotowa (środki produkcji) oraz technika czynnościowa (metody i procedury posługiwania się środkami produkcji).

7. Przedsiębiorstwo jest dynamicznym systemem interakcyjnym. Interakcje zachodzą pomiędzy poszczególnymi podsystemami tego systemu oraz pomiędzy tymi podsystemami i systemem jako całością. Interakcjami tymi rządzą zinstytucjonalizowane reguły gry. Instytucjonalizacja reguł gry oznacza takie ich cechy, jak powtarzalność i przewidywalność. Instytucjonalizacja może być sformalizowana (system prawny), jak też może odwoływać się do zwyczaju.

Przykład – przedsiębiorstwo – założenia metodologiczne wyprowadzone z systemizmu 1. 2. 3. 4. 5. 6. Założenie systemizmu metodologicznego – konieczność uwzględnienia w badaniach zarówno cech elementów składowych, jak i cech systemowych, wynikających z interakcji podmiotów gospodarczych. Założenie analizy wielopoziomowej – autonomicznej analizy danego poziomu, analizy kontekstualnej (w kontekście wyższego poziomu) oraz analizy redukcyjnej (wyjaśnianie poprzez zmienne niższego poziomu). Założenie wyjaśnienia funkcjonalno–genetycznego – geneza zachowań podmiotów gospodarczych jest związana z ich normami oraz percepcją zewnętrznych i wewnętrznych ograniczeń. Spośród autonomicznych działań i częściowo autonomicznych odpowiedzi utrwalają się i rozpowszechniają się jednak tylko te, które prowadzą do pożądanych wyników. Założenie wyjaśniania dialektycznego – podmioty gospodarcze jednocześnie kształtują i przystosowują się do warunków działania. Założenie uwzględniania czynnika technicznego w wyjaśnianiu. Założenie analizy diachronicznej, obejmującej dłuższe odcinki czasu i wyjaśniającej zachowania podmiotów gospodarczych w kontekście gier, które rozgrywają.

Ad-2 Podstawowe narzędzia (kategorie) analityczne 1. 2. 3. 4. 5. 6. Definicje Podział logiczny, klasyfikacja, partycja i typologia Schemat analityczny Model Typ idealny Wzorzec

Definicje 1. Definicja – wyrażenie podające informację o znaczeniu jakiegoś słowa 2. § § Rodzaje definicji: Sprawozdawcze Projektujące – konstrukcyjne lub regulujące 3. Budowa definicji – definiendum, zwrot łączący, definiens 4. § § Błędy: Ignotum per ignotum Idem per idem – błędne koło bezpośrednie, błędne koło pośrednie Definicja za wąska Definicja za szeroka Błąd przesunięcia kategorialnego § § §

Podział logiczny, klasyfikacja, partycja i typologia 1. 2. 3. 4. 5. 6. Pojęcie podziału logicznego – całość dzielona (totum divisionis) i człony podziału (membra divisionis) Warunki poprawności podziału logicznego – wyczerpujący, rozłączny Podział dychotomiczny – dwudzielny Klasyfikacja – wielostopniowy podział logiczny Partycja – wyróżnianie części składowych pewnego przedmiotu Typologia – wyróżnianie typów przedmiotów

Schemat analityczny Zbiór istotnych cech (zmiennych) obiektu wraz z określeniem obszaru zmienności tych cech i zarysowaniem kierunku zależności między nimi.

Model Odwzorowanie najistotniejszych rzeczywistych cech badanego obiektu (zmiennych i relacji) (model opisowy).

Typ idealny Zmienne opisujące badany obiekt występują w wartościach ekstremalnych - na przykład konkurencja doskonała (rynek doskonały).

Wzorzec Zbiór najistotniejszych pożądanych cech badanego obiektu.

Ad-3 Wynik naukowy - budowanie hipotez, weryfikacja i falsyfikacja hipotez 1. 2. Wynik naukowy jako teoria czyli jako zbiór twierdzeń Skąd się biorą hipotezy? Weryfikacjonizm versus falsyfikacjonizm 3. Cechy doktoratu: § Oryginalność problemu i jego rozwiązanie – wynik naukowy § Wykazanie ogólnej wiedzy teoretycznej kandydata § Umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej § Uniwersalność jako cecha wyniku naukowego § Zdolność predykcji lub (szerzej) praktyczna przydatność wyniku 4. Co się robi z hipotezami? Weryfikacjonizm versus falsyfikacjonizm

Ad-4 Narzędzia analityczne a „warstwy” w doktoracie, wpływ na strukturę pracy 1. 2. 3. Warstwa opisowo-wyjaśniająca czyli poznawcza czyli pozytywna czyli diagnostyczna – jak było? jak jest? dlaczego? Warstwa normatywna czyli praktyczna czyli utylitarna – jak powinno być? Warstwa prognostyczna – jak będzie (prawdopodobnie)?

Ad-5 Ogólna koncepcja pracy doktorskiej 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Przedmiot pracy, obszar badawczy pracy doktorskiej Cel (cele) pracy doktorskiej Hipotezy badawcze Metoda (metody) Zakres przestrzenny badań Zakres czasowy rozprawy Ramowy plan pracy Literatura

Ad-6 Rola case study w badaniach naukowych 1. 2. 3. 4. 5. Case study nie służy do potwierdzania hipotez! Case study można co najwyżej traktować jako egzemplifikację (przykład) jakiś zależności ujętych w schemacie analitycznym lub w modelu Case study może służyć do falsyfikacji hipotez – ale ma liczne ograniczenia Case study służy przede wszystkim do zrozumienia rzeczywistości Rola case study w budowaniu schematu analitycznego, modelu, wzorca i formułowaniu hipotez

Ad-7 Literatura 1. 2. 3. Jak obszerna powinna być bibliografia rozprawy doktorskiej? Jak dobierać pozycje literaturowe? W jaki sposób robić przypisy? – wymagania wydawnictw, tendencje światowe

Ad-8 Poziomy analizy w naukach ekonomicznych 1. 2. 3. Konwencjonalna ekonomia – poziom makro, poziom mikro Ekonomia współczesna – dodatkowo: poziom mikro, poziom mezo, poziom globalny Typy analizy ze względu na poziom – autonomiczna analiza poziomu, analiza kontekstualna, analiza redukcyjna

Ad-9 Zarządzanie strategiczne jako przykład syntezy mikroekonomicznych teorii firmy i koncepcji firmy w ramach nauk o zarządzaniu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Przedsiębiorstwo w teoriach ekonomicznych Przedsiębiorstwo w naukach o zarządzaniu Synteza ujęcia przedsiębiorstwa w teoriach ekonomicznych oraz teoriach organizacji i zarządzania Korzenie teorii zarządzania strategicznego w naukach o organizacji i zarządzaniu Źródła teorii zarządzania strategicznego w ekonomii oraz współczesne odniesienia zarządzania strategicznego do ekonomii Teoria strategii konkurencyjnej jako przykład konwergencji teorii zarządzania i teorii ekonomii Zasobowa teoria firmy jako przykład konwergencji teorii zarządzania i teorii ekonomii

Ad-10 Bibliografia tego opracowania 1. 2. 3. 4. Pozycje własne Pozycje innych autorów Case studies w badaniach naukowych Przykłady wykorzystania case studies

Pozycje własne 1. 2. 3. 4. M. Gorynia, “Teoria i polityka regulacji mezosystemów gospodarczych a transformacja post-socjalistycznej gospodarki polskiej”, Wydawnictwo AE, Poznań 1995 M. Gorynia, “Zachowania przedsiębiorstw w okresie transformacji. Mikroekonomia przejścia”, Wydawnictwo AE, Poznań 1998 M. Gorynia (redakcja naukowa), „Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej”, Wydawnictwo AE, Poznań 2002 M. Gorynia (redakcja naukowa), Strategie firm polskich wobec ekspansji inwestorów zagranicznych, PWE, Warszawa 2005

Pozycje innych autorów 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Rozdziały: Nazwy, Stosunki między zakresami nazw, Definicje, Podział logiczny a organizacja pracy, PWN, Warszawa 1984 i późniejsze W. M. Grudzewski, K. Rosłanowska-Plichcińska, Mierzenie wielkości i wymiarowe modelowanie zjawisk oraz procesów ekonomicznych, Ossolineum, Wrocław 1984 T. Mendel, Metodyka pisania prac doktorskich, AE, Poznań 1995 M. Blaug, Metodologia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995 Z. Zakrzewski, O pracy doktorskiej w naukach ekonomicznych, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1980 S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985 J. Turner, Struktura teorii socjologicznej, Wstęp P. Sztompki, PWN, Warszawa 1985 Z. Czerwiński, Czy ekonomia jest nauką, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1996, nr 1

Case Studies w badaniach naukowych 1. 2. 3. 4. K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 K. Konecki, Studia przypadku, „Master of Business Administration” 2000, nr 5 Strategia rozwoju przedsiębiorstwa. Studia przypadków, red. T. Domański, J. S. Henley, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 1996 Z. Vince, A Grounded Theory Approach to Foreign Market Expansion in Newly-Emerging Markets. Two Finnish Companies in the Visegrad Countries, Turku School of Economics and Business Administration, Turku 2004

Przykłady wykorzystania case studies 1. 2. Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, red. M. Gorynia, Wydawnictwo AE Poznań, Poznań 2002 Yan Zhang, Haiyang Li, The control design and performance in international joint ventures: a dynamic evolution perspective, “International Business Review” 2001, vol. 10, number 3

KONIEC TO WSZYSTKO DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ