KULAK KORUYUCULARI r Gr Mehmet Ali ZENGN KONU

KULAK KORUYUCULARI Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN

KONU BAŞLIKLARI 1. GİRİŞ 2. SES VE GÜRÜLTÜ 2. 1. Maruziyet Etkin ve Sınır Değerler 2. 2. Gürültünün İnsan Üzerinde Etkileri 2. 3. Gürültüden Teknik Korunma Yöntemleri 2. 2. Ortamda Solunan Havayı Temizleyen Solunum Cihazları 3. KULAK KORUYUCULARI 3. 1. Kulak Koruyucu Çeşitleri 4. KAYNAKLAR

1. Giriş İşyerlerinde çalışanlar için önemli bir tehlike de gürültüdür. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında çıkarılan Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik 28 Temmuz 2013 tarih ve 28721 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 28 Temmuz 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin amacı, çalışanların gürültüye maruz kalmaları sonucu oluşabilecek sağlık ve güvenlik risklerinden, özellikle işitme ilgili risklerden korunmaları için asgari gereklilikleri belirlemektir. İşitme kaybı aşamalı ilerleyen bir süreçtir ve çoğu zaman işitme kaybı yaşadığımızı fark ettiğimizde iş işten geçmiş olur. İşyerindeki gürültülere, trafik, evde çalışan makineler, küçük el aletleri ve yüksek sesli müzik gibi gündelik yaşamamızdan diğer gürültü faktörleri eşlik eder ve bunların tümü, hemen fark edilemeyecek şekilde işitme bozukluğuna ya da geri dönülemez biçimde işitme kaybına

2. SES VE GÜRÜLTÜ Ses, Havada dalgalar şeklinde hareket eden titreşimler yada İnsan kulağına hoş ve uyumlu gelen titreşimler olarak tanımlanabilir. Gürültü ise, İstenmeyen , rahatsız edici ve işitme sistemi için tehlikeli sayılabilecek sesler olarak tanımlanır. Gürültünün Etkisi; Ø Gürültüye Maruz Kalınan Süre Ø Gürültü Kaynağına Olan Uzaklık Ø Gürültü Tipi Ø Kişisel Duyarlılık bağlı olarak değişişir.

2. SES VE GÜRÜLTÜ Ses dalgaları frekans(sıklık) ve şiddet(büyüklük) birimleri ile tanımlanırlar q Frekans ( sıklık) 1 saniye içerisinde oluşan toplam dalga sayısıdır ve birimi Hertzdir (Hz). q Şiddet (büyüklük) ise ses dalgasının oluşturduğu basınçdır ve birimi Desibeldir (d. B).

2. SES VE GÜRÜLTÜ İşitme Kaybının Belirtileri l Kulak içerisinde sürekli uğultu ve garip sesler l Yüksek ya da düşük düzeyli sesleri duyamama l Konuşulanları duymada ve anlamada zorluk l Seslerin bir duvar arkasından geliyormuş gibi algılanması

2. 1 Maruziyet Etkin ve Sınır Değerler En Yüksek Maruziyet Sınır Değeri Günlük/Haftalık >=87 Ortam Gürültüsünü Düşürme Aşılmaması gereken gürültü değeridir. 85 – Maximum Günlük/Haftalık >=85 Zarar En Yüksek Maruziyet Etkin Değeri Kulak Koruyucu Kullandırma 80 - 85 En Düşük Maruziyet Etkin Değeri Günlük/Haftalık >=80 Kulak Koruyucu Bulundurma Yasal Kavramlar Sınır-Etkin Değerler Yapılacak İşlemler Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edilmesi durumunda, maruziyet sınır ve etkin değerlerinde günlük maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir. 7

2. 2. Gürültünün İnsan Üzerinde Etkileri FİZYOLOJİK ETKİLERİ 1. İşitme kayıpları, 2. Kan basıncının artması, 3. Kalp atışlarında değişim, 4. Dolaşım bozuklukları, 5. Solunumda hızlanma, 6. Terlemede artış, 7. Mide bulantısı, 8. Baş ağrısı, 9. Göz bebeklerinde büyüme PSİKOLOJİK ETKİLERİ 1. Davranış bozuklukları, 2. Uyku bozuklukları, 3. Aşırı sinirlilik ve tepkiler, 4. Konuşurken bağırmalar, 5. Hoşnutsuzluk, 6. Tedirginlik, 7. Baş ağrıları, 8. Stresler, PERFORMANS ETKİLERİ 1. İş veriminin düşmesi, 2. İş kalitesinin düşmesi, 3. Konsantrasyon bozukluğu, 4. Hareketlerin yavaşlaması, 5. Dinlenmenin bozulması, «Bir araştırmaya göre; bir mekanik konstrüksiyon atölyesinde gürültünün 25 d. B düşürülmesi sonucu hatalı parça sayısı oranında %52’lik azalma saptanmıştır. » 8

2. 3. Gürültüden Teknik Korunma Yöntemleri 1. KAYNAKTA 2. ORTAMDA 3. KİŞİDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER Makineyi Değiştirmek Ses Emici Malzeme Kullanmak Yansımayı Engellemek Sessiz Bölme İçine Almak «Kullanılan makinelerin, gürültü düzeyi düşük makineler ile değiştirilmesi» İşlemi Değiştirmek «Gürültü düzeyi yüksek olarak yapılan işlemin, daha az gürültü gerektiren işlemle değiştirilmesi» İşleyişi Değiştirmek «Gürültü çıkartan makinelerin işleyişini yeniden düzenlemek» Ayrı Bölmeye Almak «Gürültü kaynağının ayrı bir bölmeye alınması» «Sesin geçebileceği ve/veya yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplanmak» Araya Engel-Bariyer Koymak Sesin Yayılmasını Engellemek «Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması» Maruziyet Süresini Azaltmak «Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması-rotasyon» «Gürültü kaynağı ile kişi arasına gürültüyü önleyici engel koymak» İş Programını Değiştirmek Mesafeyi Artırmak «Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucu kullanmak» «Gürültü kaynağı ile kişi arasındaki mesafeyi artırmak» KKD Kullanmak Kaynağın Yerini Değiştirmek «Gürültü kaynağının konumunu değiştirmek» Ayırıcı Tanı; Müdahale Kaynağa mı? Ortama mı? Kişiye mi? yapıldı… Önlemler Hiyerarşisi; Kaynak-Ortam-Kişi 9

3. KULAK KORUYUCULARI Kişisel koruyucu malzemeler arasında bulunan kulak koruyucuları çalışan kulaklarını aşırı gürültüden kaynaklanan zararlardan korur. Kulak korucularının sahip olması gereken standartlar aşağıda verilmiştir. Standartlar Koruyucu Tipi EN 352 -1 Kulaklıklar EN 352 -2 Kulak Tıkaçları EN 352 -3 Barete Takılabilir Kulaklıklar EN 397 Endüstriyel Emniyet Baretleri EN 166 Şeffaf Yüz Koruma Vizörleri EN 1731 Örgü tipi Yüz Koruma Onaylı Test Enstitüleri. Örnek : BIA - Almanya, INSPEC and BSI - UK, FIOH - Finlandiya

3. KULAK KORUYUCULARI 3. 1. Kulak Koruyucu Çeşitleri: İşletmelerde kulak koruyucuları çeşitli tiplerde kullanılabilir. Bunlar, q Kulak tıkaçları ve benzeri cihazlar q Tam akustik baretler q Endüstriyel baretlere uyan kulaklıklar q Düşük frekanslı kapalı devre haberleşme alıcısı olan kulak koruyucuları q İç haberleşme donanımlı kulak koruyucuları

3. KULAK KORUYUCULARI 3. 1. Kulak Koruyucu Çeşitleri: KULAKLIK KULAK TIKACI Barete Takılabilir Kulaklık Haberleşme Alıcılı

3. KULAK KORUYUCULARI 3. 1. 1. Kulak Tıkaçları: Dış kulak kanalının içine yerleştirilen ya da kulağın girişini tıkayan tıkaçlardır q Bütün Kulaklara Uyabilen Tıkaçlar ; parafinli pamuk ve benzeri malzemeden yapılanları bir kez kullandıktan sonra atılır. q Lastik, Kauçuk, Plastik Malzemeden Yapılan ve Şekilleri Değişmeyen Kulak Tıkaçları ; bunlar tekrar kullanılabilir. Kauçuk ve plastikten yapılan tıkaçlar, temizlenebilmesi ve uzun süre kullanım kolaylığından dolayı daha çok seçilen türlerdendir. İki çeşidi vardır; Universal tip çoğu kişinin kulağına uyar. Değişik Büyüklükteki Tipi koruyucunun kulağa rahat uyması için küçük, orta ve büyük tipleri

3. KULAK KORUYUCULARI 3. 1. 1. Kulak Tıkaçları: Dış kulak kanalının içine yerleştirilen ya da kulağın girişini tıkayan tıkaçlardır q Ismarlama Yapılan Kulak Tıkaçları: Silikonlu kauçuk veya plastiklerle kulak ölçüsü alınır, buna göre hazırlanır. Bunlar temiz, rahat ve kulağa tam uyarlar ve üç-beş sene kullanılabilirler. q Kulak Kanalı Girişini Kapayarak Koruyan Koruyucular : Başın üzerinden geçirilmiş elastik bir bant ile kulak kanalı girişi üzerinde sıkıca durması sağlanan, yumuşak lastiğe benzer bir maddeden yapılmış olan koruyucular. Gürültülü alana sık girip çıkan kişiler tarafından kullanılması uygun bu koruyucular bir çok işte kullanılabilir. Ayrıca çoğunlukla kulak tıkaçlarını kullanmayan kişilere de önerilebilir.

3. KULAK KORUYUCULARI Atılabilir Kulak Tıkaçları 1 2 3 4 Bu kulak tıkaçları kullanıldıktan sonra kirlenince atılmalı ve yenisi ile değiştirilmelidir.

Tekrar Kullanılabilir Kulak Tıkaçları Yuvarlatılmış Yapı -artırılmış konfor seviyesi ile kulak tıkacının kulak yoluna iyice yerleşmesini sağlar Taşıma Çantası - çok kullanımlı ve ürünün temiz kalmasını sağlar. Parmak tutma yeri -daha kolay takılmasını ve temiz kalmasını sağlar Polyester İp (1271) – kaybolmasını önler, kulak tıkacının kullanımını ve uygunluğunu artırır.

Kulak Tıkaçları AVANTAJ DEZAVANTAJ • Ses azaltma düzeyi manşonlara göre daha azdır. • Küçük olmaları taşıma ve saklama kolaylığı sağlar. • Kulağa uygun şekilde yerleştirilmeleri daha uzun süre ve daha çok uğraş gerektirir. • Başka amaçlı koruyucularla birlikte kullanımları kolaydır. • Ses azaltmalarının kullanıcının tıkacı kulağa yerleştirme şekline bağlı olarak değişimi, manşonlara göre daha fazladır. • Sıcak ortamlarda kullanımları manşonlara göre daha rahattır. • Kulağa yerleştirme sırasında kulak kanalına kir kaçması, kulak kanalının tahriş edilerek enfekte olmasına neden olabilir. • İlk yatırım masrafları manşonlara göre daha azdır. • Bir kişinin kulak tıkacı takıp takmadığı uzaktan rahatlıkla görülmeyeceği için denetimi güçtür. • Bir kez kullanılan tipleri uzun sürede, manşonlar kadar masraflı olabilmektedir. 17

3. KULAK KORUYUCULARI Kulak Tıkacı Kullanımı q Temiz ortamda eller temiz iken takılmalı. q Gürültüsüz ortamda takılıp, gürültüsüz ortamda çıkarılmalı. q Temiz kutu içinde saklanmalı. q Gürültüye maruz kalındığı süre boyunca sürekli takılı olmalıdır.

3. KULAK KORUYUCULARI Kullanım Süresi EN 458 d. B 30 Etkili Koruma 12 3 Saatler 1 8 2 3 4 5 Kullanım Süresi 6 7

3. KULAK KORUYUCULARI 3. 1. 2. Manşon Tipi Kulaklıklar: Kulak kepçelerini fincanla ve içi süngerli yastıkları ile örten, her başa göre ayarlanabilen baş bantlı gürültünün şiddetini azaltan ancak, konuşmayı ve işitmeyi engellemeyen bir koruyucu malzemedir. Başbandı, paslanmaz yaylı çelikten veya kırılmaya dayanıklı plastik yapılmıştır. Fincanları ABS malzemeden, yastıkları içi süngerli dışı PVC kaplamalı olduğundan kulak çevresine optimal bir baskı sağlanmıştır. (Z) değeri 22 -28 d. B’ dir. Manşon tipli kulaklıkların üç türü bulunmaktadır. Bunlar, q baş bantlı, q ense bantlı ve q barete monteli tipleridir. Genellikle, gürültünün şiddetinin yüksek olduğu, motor test ünitelerinde, madencilikte, ormancılıkta ve pnomatik kırıcılarda kullanılır.

MANŞONLU KULAK KORUYUCULAR AVANTAJ DEZAVANTAJ • Kulak tıkaçlarına göre daha etkilidir. • Sıcak ortamlarda kullanıcıyı rahatsız eder. • Uzaktan rahatça görülmeleri denetimi kolaylaştırır. • Taşınmaları ve saklanmaları, tıkaçlara göre daha zordur. • Kullanıcıların alışmaları daha kolaydır. • Tıkaçlara göre daha pahalıdır. • Kulak kanalındaki rahatsızlıklar kullanımı engellemez. • Çalışma alanlarının dar olduğu yerlerde, kullanımları güçtür. 21

3. KULAK KORUYUCULARI Kulaklık (SNR 25) 1 2 Uygun Pozisyon Kulak Mesafe Ayarı 3 4 Kulaklık Sökülmesi Parça Değiştirme Her vardiyanın sonunda kulak yastıkcıkları temizlenmeli Gerektiğinde kulak yastıkcıkları ve bağlantı parçaları değiştirilmelidir.

3. KULAK KORUYUCULARI Kulaklık (SNR 27) 1 2 Uygun Pozisyon 3 Gerginlik Ayarı 4 Kulak Mesafe Ayarı Parça Değiştirme Her vardiyanın sonunda kulak yastıkcıkları temizlenmeli Gerektiğinde kulak yastıkcıkları ve bağlantı parçaları değiştirilmelidir.

3. KULAK KORUYUCULARI Barete Takılabilir Kulaklık (SNR 26) 1 2 Kulaklığın barete takılması 3 Çalışma şekli 4 Dinlenme Şekli Park Şekli Her vardiyanın sonunda kulak yastıkcıkları temizlenmeli Gerektiğinde kulak yastıkcıkları ve bağlantı parçaları değiştirilmelidir.

3. KULAK KORUYUCULARI KORUYUCU FREKANS (Hz) GÜRÜLTÜ AZALTMA SEVİYESİ (d. B) 20 -100 Hz 100 -800 Hz 800 -8000 Hz Kulak Tıkacı 5 -20 d. B 20 -35 d. B 30 -40 d. B Manşon 2 -15 d. B 15 -35 d. B 30 -45 d. B Kulak Tık. + Manşon 15 -25 d. B 25 -45 d. B 30 -60 d. B 2 -7 d. B 7 -25 d. B 20 -55 d. B Manşonlu Baretler

4. KAYNAKLAR • Cengiz AYNA: " Kişisel Koruyucu Donanımlar” İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği, Sayı: Şubat - 2006 - Yayın Tarihi: 23. 12. 2010 • http: //www. mevzuat. gov. tr/ • http: //www. csgb. gov. tr/csgb. Portal/csgb. portal • http: //www. isgum. gov. tr/ • http: //www. casgem. gov. tr/ • Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği. (2004 rev. 2006). • Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik. (2013). • Herrick, R. F. (2011). Personal Protection, Encyclopedia of Occupational Health and Safety, Geneva: International Labor Organization • Demirbilek, T. Ve Çakır, Ö. (2008). Kişisel koruyucu donanım kullanımını etkileyen bireysel ve örgütsel değişkenler. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt: 23, Sayı: 2, ss: 173 -191. • Stony Brook University. Personal Prptective Equipment Selection Guide. New York • Yıldırım ÇAKAR: "Kişisel Koruyucu Donanım Mevzuatı” Mühendis ve Makina odaları dergisi, cilt: 50 sayı: 593 ss: 33 -36