MESLEK HASTALIKLARINA GR r Gr Mehmet Ali ZENGN

MESLEK HASTALIKLARINA GİRİŞ Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN

KONU BAŞLIKLARI 1. GİRİŞ 2. MESLEK HASTALIĞI 2. 1. Meslek Hastalıkları ile İşe Bağlı Hastalıklar Arasında Farklar 2. 2. Meslek Hastalıklarının İş Kazalarından Farkı 3. MESLEK HASTALIĞI İSTATİSTİKLERİ 4. MESLEK HASTALIKLARININ TÜRLERİ 5. MESLEK HASTALIKLARINDAN KORUNMA YOLLARI 6. KAYNAKLAR

1. Giriş İş sağlığı ve güvenliğinde büyük boşluğun yaşandığı meslek hastalıkları konusunda Çalışma Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı arasında 2010 yılında imzalanmış olan “İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında İş Birliği Protokolü” kapsamında toplumsal bir meslek hastalıkları seferberliği başlatılmıştır. Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğinin geliştirilmesine katkı sağlayacağı düşünülen eğitim çalışmaları ile iş sağlığı ve güvenliğinde nihai hedefimiz çalışma hayatında ve toplumda ortak bir “GÜVENLİK KÜLTÜRÜ” nün oluşturulması, sağlıklı ve güvenli davranışın bir alışkanlık haline getirilmesidir.

2. MESLEK HASTALIĞI Meslek hastalığı, bir kişinin çalışma hayatında karşılaştığı etkenler nedeniyle meydana gelen hastalık türüdür. Meslek hastalıkları belirli mesleklere özgü hastalıklardır. Bu hastalıklarda yapılan iş ile hastalık arasında doğrudan nedensel bir ilişki söz konusudur. Sigortalının; çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir (5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu Madde 14). 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu Madde 14: Bu Kanun’a göre tespit edilmiş olan hastalıklar listesi dışında herhangi bir hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmaması üzerinde çıkabilecek uyuşmazlıklar, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca karara bağlanır.

2. MESLEK HASTALIĞI Tarihsel olarak meslek hastalıkları ile ilgili; MS 23 --‐ 79 yıllarında yaşamış olan Pliny tozlu yerlerde çalışmanın risklerine işaretle, tozlu iş yerlerinde çalışanlar arasında öksürük, nefes darlığı gibi belirtilerin yorulduğunu belirtmiştir. Juvenal de (MS 60 --‐ 140) ayakta durarak çalışanlarda varis oluşumuna, demircilerdeki göz rahatsızlıklarına işaret etmiştir. Daha sonra yaşamış olan Galen (MS 130 --‐ 201) ise, madenciler, kimyacılar, terziler, balıkçılar, çiftçiler ile metalürji alanında, dericilikte ve imalat işlerinde çalışanlarda görülen ve bir kısmı daha önce Hipokrat tarafından da tanımlanmış olan çeşitli hastalıklara işaret etmiştir. Onbeşinci ve on altıncı yüzyıllarda Avrupa'nın değişik bölgelerindeki madenlerde çalışanlar arasında çeşitli akciğer hastalıklarının sık görüldüğüne işaret eden kayıtlar vardır. Bu dönemlerin bilim adamlarından Georgius Agricola (1494 --‐ 1555) ve Paracelsus (1493 --‐ 1541) Schneeberg ve Joachimstal’daki altın ve gumuş madenlerinde çalışanlar arasında sık görülen akciğer hastalıklarına işaret etmişlerdir.

2. MESLEK HASTALIĞI Agricola, Bohemia’da zengin bir maden merkezi olan Joachimstal kentine doktor olarak atandığında, madenci toplumunda akciğer hastalıklarının sıklığı dikkatini çekmiştir. “On Miners’ Sickness and Other Miners’ Diseases” adlı 3 ciltlik kitabında Paracelsus, madencilerdeki akciğer hastalıklarına, madenlerin eritilmesi işlerinde çalışanların sorunlarına ve cıvaya bağlı olarak gelişen sağlık sorunlarına yer vermiştir. İş sağlığı ile ilgili gelişmelerde Dr Bernardino Ramazzini'nin (1633 --‐ 1714) cok ayrı bir yeri vardır. “De Morbis Artificum Diatriba” (Diseases of Workmen; Çalışanların Hastalıkları) adlı bu kitapta; bütün hekimlere, hastalarından öykü alırken onların mesleklerini de sormalarını öğütlemiştir. Bu öğüdünü Ramazzini kitabında şu şekilde ifade etmektedir: “Bir hastanın evine gittiğinizde ona neresinin ağrıdığını, ne zamandan beri hasta olduğunu, bağırsaklarının düzenli çalışıp çalışmadığını, son günlerde ne tür yiyecekler yediğini sorarsınız. Bu sorulara ben bir soru daha eklemek isterim; hastaya ne iş yaptığını da sorunuz. ” Pervical Pott (1714 --‐ 1788) 1775 yılında baca temizleyicileri arasında, topluma oranla daha

2. MESLEK HASTALIĞI John Thomas Arlidge (1822 --‐ 1899) çanak çömlekçilerin hastalıkları ile ilgili çalışmaları sürdürmüş, cini ve toprak ürünleri üretimiyle uğraşan fabrikalara iş yeri hekimi atanmasını sağlamıştır. 1930 yılında yayınlanan Umumi Hıfzısıhha Kanunu önemli düzenlemelerden biri olup çalışma hayatına sağlık ve güvenlikle ilgili düzenlemeler getirmiştir. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, halen halk sağlığı, iş sağlığı ve güvenliği alanlarında önemli bir yaptırım aracı olarak kullanılmaktadır. Anayasamız , Borçlar Kanunu ve İş Kanunu; iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal güvenlik alanlarında düzenlemeler içermektedir. Ayrıca iş sağlığı, iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili yaptırım gücü ve daha iyi uygulamalar için özendirme işlevi olan Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu da unutulmamalıdır. Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) 1945 yılında iş kazaları ve meslek hastalığı pirimi toplayarak bu alanda sosyal güvenlik ihtiyacını karşılamıştır. Bu yıllarda, meslek hastalıkları ile ilgili var olan bilgi eksiği ve kurumun bu alandaki işlevlerini yerine getirirken diğer devlet hastanelerinden

2. MESLEK HASTALIĞI Meslek Hastalıkları Hastaneleri, ülkemizde birtakım ilklere imza atmıştır. İş psikolojisi laboratuvarı, iş hijyeni laboratuvarı, toksikoloji laboratuvarı, gelişkin solunum fonksiyon laboratuvarı, gezici iş sağlığı laboratuvarı olan ilk hastanelerdir. Zengin laboratuvarlarla donatılan bu hastanelerde çok sayıda, sahaya yönelik, bilimsel çalışma ve araştırma gerçekleştirilmiştir. Meslek hastaneleri diğer SSK hastaneleriyle birlikte 19. 02. 2005 tarihinde Sağlık Bakanlığına devredilmiştir. Halen ülkemizde bulunan üç Meslek Hastalıkları Hastanesi'nin (Ankara, İstanbul ve Zonguldak) yanı sıra 2008 yılından bu yana devlet üniversiteleri hastaneleri ile 2011 yılından itibaren Sağlık Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri, sigortalının çalışma gücü ve meslekte kazanma gücü kaybı oranlarının tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarını düzenlemek üzere yetkilendirilmişlerdir. Meslek hastalıkları tıbbi tanılarını koymaya yetkili hastane sayıları artırılarak ülke çapında meslek hastalıkları tanısında beklenen artışa katkı sağlanması amaçlanmıştır.

2. MESLEK HASTALIĞI 2. 1. Meslek Hastalıkları İle İşe Bağlı Hastalıklar Arasından Farklar q Meslek hastalığında çalışma ortamındaki riskler “esas, vazgeçilmez” bir etmendir. Bu risk ile doğrudan karşılaşanlarda hastalık oluşur. q� İşe bağlı hastalıklar aynı zamanda toplumda da görülür. İşe bağlı hastalıklar, meslek hastalıklarından daha sıktır.

2. MESLEK HASTALIĞI 2. 1. Meslek Hastalıkları İle İşe Bağlı Hastalıklar Arasından Farklar Meslek hastalığı, kısa sureli maruziyetler sonucu değil de tekrarlanan sebeplerden oluşmaktadır. Meslek hastalığı genellikle aylar--‐yıllar boyu tekrarlanan maruziyetler sonucu oluşur. örneğin bir veya birkaç kez tozlu ortama veya maden ocağına girmekle pnomokonyoz meydana gelmez. Pnomokonyoz çoğunlukla tozlu işlerde 10 yıl veya daha uzun sure çalışanlarda görülür. Hastalığın oluşabilmesi için en az 3 yıllık maruziyet suresinin geçmesi gerektiği Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü'nde belirtilmektedir. Benzeri şekilde gürültüye bağlı işitme kaybı oluşması için de en az 2 yıl gürültülü ortamda çalışmış olmak gerekmektedir. Meslek hastalığı, işin niteliğine göre de farklı olmaktadır, yani değişik işlerde, etkilen faktöre bağlı olarak farklı meslek hastalıkları oluşmaktadır.

2. MESLEK HASTALIĞI 2. 2. Meslek Hastalıklarının İş Kazalarından Farkı q Hastalık etkeninin devamlı/tekrarlayan bicimde olması. q� Hastalığın ilerleyici oluşu. q� Başlangıç tarihinin kesin olarak saptanamaması.

2. MESLEK HASTALIĞI 2. 2. Meslek Hastalıklarının İş Kazalarından Farkı Tanımda meslek hastalıklarının geçici veya sürekli olabildiğine işaret edilmekle birlikte bu hastalıklar genellikle süreklidir. Meslek hastalığının hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar sigortalılar bakımından, sigortalının meslek hastalığına tutulduğunu öğrenen veya bu durum kendisine bildirilen işveren tarafından, hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan sigortalı bakımından ise kendisi tarafından, bu durumun öğrenildiği günden başlayarak üç iş günü içinde, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi zorunludur. Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği’nde (2008) hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağına, bu hastalıkların işten ayrıldıktan en geç ne kadar sure sonra ortaya çıktığı takdirde o işten ileri gelmiş kabul edileceğine, sigortalıların iş kazası ile meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik hallerinin meslekte kazanma gücünü ne oranda azaltacağına dair düzenlemeler bulunmaktadır. Yönetmelikte belirlenmiş hastalıklar dışında herhangi

3. MESLEK HASTALIĞI İSTATİSTİKLERİ Türkiye'de iş gücü yaklaşık olarak 23 milyon kişiden oluşmakta; bunların yine yaklaşık olarak % 50’si kayıt dışı çalışmaktadır. Genel olarak dünyada, meslek hastalıkları görülme sıklığının binde 4– 12 Arasında değişmesi beklenmektedir. Bu beklentiye göre, Türkiye'de yalnızca zorunlu sigortalı sayıları üzerinden her yıl en az 32 bin yeni meslek hastalığı olgusu saptanması gerekir. Eğer tüm çalışanlar söz konusu olacak olursa, olgu sayısının 90 bin ile 270 bin arasında olması beklenmelidir. Meslek hastalıklarının Türkiye'de 1998’den sonra görülme sıklığının giderek azalma eğiliminde olduğu gözlenmektedir. 1998’de bildirilen meslek hastalığı yeni olgu sayısı 1400 iken, bu sayı 2004’de 384’e kadar düşmüştür. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) istatistiklerine göre 2009 yılında Türkiye'de 64. 316 iş Kazası olmuş, 429 meslek hastalığı tespit edilmiş, bu iş kazalarının 1. 171’i ölümle sonuçlanmıştır, ölümle sonuçlanan meslek hastalığı bulunmamaktadır. Sürekli iş göremez hale gelen 1885 kişiden 217’si

3. MESLEK HASTALIĞI İSTATİSTİKLERİ

3. MESLEK HASTALIĞI İSTATİSTİKLERİ SGK istatistikleri çalışanların tümünü kapsamamakta, iş kolu ve hastalık sınıflarına göre meslek hastalıkları verileri elde edilememektedir. SGK istatistiklerine göre 2009 yılında sigortalı işçi sayısı 9. 030. 202’dir ve saptanan meslek hastalığı sayısı 429’dur (Grafik 1). Yılda her bin işçi için 0, 16 meslek Hastalığı saptanmaktadır. Harrington J. M. nin verdiği değer hatırlanacak olursa, bir ülkenin iş sağlığı alanındaki gelişmişlik düzeyiyle bağlantılı olarak saptanması gereken meslek hastalığı sayısı binde

4. MESLEK HASTALIKLARININ TÜRLERİ Meslek hastalıkları çeşitli etkenlere bağlı olarak farklı türlerde olabilir. Öte yandan hastalık vücutta farklı organlarla ilgili çeşitli belirtilerle seyredebilir. Bu yüzden meslek hastalıklarının incelenmesinde iki yönden yaklaşım yapılabilir; birincisi hastalık tablosuna göre adlandırma, diğeri ise hastalığın nedenine yönelik sınıflandırmadır. Meslek hastalıklarında deriden sonra en sık tutulan bir sistem de solunum sistemidir. Solunum sistemi de dış ortamla doğrudan temas halindedir ve çevredeki pek çok faktör akciğerlere kolaylıkla ulaşabilir. Alveoler yüzeyin çok geniş olması da temas yüzeyini artırmaktadır. İş yeri ortamında bulunan tozlar, kimyasal maddeler solunum yollarında irritan etki yapabilir veya akciğerlerin derinliklerine kadar ulaşıp orada birikebilir ve çeşitli reaksiyonlara yol açabilirler. Deri ve akciğerler dışında pek çok organ ve sistemle ilgili bulgu ve belirtiler de çeşitli meslek hastalıklarında görülebilir. Bunlar arasında hematopoietik sistem, sinir sistemi, dolaşım ve sindirim sistemleri, böbrekler, gözler, işitme duyusu gibi organ ve sistemler sayılabilir. Öte yandan bezen meslek hastalığı tablosunda birden fazla organ veya sistemlerle ilgili belirti ve bulgular olabilir.

4. MESLEK HASTALIKLARININ TÜRLERİ Meslek Hastalıkları Türleri A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları, CO, kadmiyum, krom, civa, kurşun, benzen. . . B Grubu: Mesleki cilt hastalıkları, deri kanserleri ve kanser dışı deri hastalıkları.

4. MESLEK HASTALIKLARININ TÜRLERİ C Grubu: Pnomokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları, Silis tozu dâhil 6 değişik türde toza bağlı olarak oluşan akciğer hastalıkları. � D Grubu: Meslek bulaşıcı hastalıklar, tüberküloz ve viral hepatit dâhil 4 grup enfeksiyon ve parazit hastalığı. E Grubu: Fiziki etkenlerle olan meslek hastalıkları, Radyasyon, basınç, gürültü…

5. MESLEK HASTALIKLARINDAN KORUNMA Meslek hastalıkları korunulması mümkün olan hastalıklardır. Hastalığın nedeni iş yerinde olduğuna göre, iş yerinde etkili önlemler alınmak suretiyle meslek hastalıklarından korunma sağlanabilir. Önlemler arasında etkeni kontrol etmeye yönelik teknik uygulamalar esas olmakla birlikte, korunmada bazı tıbbi uygulamaların da yeri vardır. Meslek hastalıklarındaki koruyucu yaklaşımlar Üç başlıkta ele alınabilir: 5. 1. Kaynakta Kontrol Yaklaşımları İş yerindeki tehlikelerden korunmak bakımından en etkili yaklaşım riskin kaynakta kontrolüdür. Bu amaçla çeşitli mühendislik uygulamaları yapılır. Örneğin tozlu ortamlarda tozu oluşturan etmenlerin önlenmesi suretiyle tozumanın önüne geçilmesi, toza bağlı hastalıkların önlenmesi bakımından son derecede yararlıdır. 5. 2. Kişisel Koruyucu Donanım Kullanılması Risklerin kaynağından kontrolü, çalışanları koruma bakımından en etkili yaklaşım olmakla

5. MESLEK HASTALIKLARINDAN KORUNMA 5. 2. Kişisel Koruyucu Donanım Kullanılması Bu gibi durumlarda çalışanların etkilenmesini en az düzeye indirmek amacı ile de bazı uygulamalar yapılabilir. Örneğin, bir dokuma atölyesinde gurultu düzeyini izin verilen sınır değerin altına indirmek mümkün değilse, kulak koruyucularından yararlanılabilir.

5. MESLEK HASTALIKLARINDAN KORUNMA 5. 3. Tıbbi Yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunma bakımından bazı tıbbi yaklaşımlardan da yararlanılır. Tıbbi uygulamaların amacı başlıca eğitim ve bazı muayenelerle kişilerin riskle karşılaşmalarının önüne geçilmesidir. Ancak bütün cabaya rağmen ortaya çıkabilecek meslek hastalıkları da muayenelerle erken donemde yakalanabilir, bu yolla iyileşme olasılığı artırılabilir.

6. KAYNAKLAR q Guven, R. , Dr. , Editor: Prof. Dr. Nihat Ozyardımcı, Mesleksel Hastalıklar Kitabı, I. Bolum, Mesleksel Hastalıklara Giriş, 1‐‐‐Mesleki Hastalıkların Tanımı, Tarihcesi, Epidemiyolojisi, Sayfa: 3‐‐‐ 61, Uludağ Universitesi Basımevi, Bursa, 2007. q http: //rega. basbakanlik. gov. tr/eskiler/2006/06/20060616‐‐‐ 1. htm q www. ankarameslekhastanesi. gov. tr q http: //www. kirktabib. org. tr/t/05/sub. jsp? p=15550 q Mehmet BERK, Dr. Buhara ONAL, Dr. Rana GUVEN, (2011) Meslek Hastalıkları Rehberi Calışma ve Sosyal Guvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Guvenliği Genel Mudurluğu (İSGGM) q Mehmet Berk, Nefise Burcu Unal, Ali Rıza Ergun, Nuri Vidinli, Emine Kaplan, Meslek Hastalıkları ve İş ile İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi T. C. Calışma Ve Sosyal Guvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Guvenliği Genel Mudurluğu q Bilir N, Yıldız AN. İş Sağlığı ve Guvenliği. q Guler , Akın L (Editorler). Halk Sağlığı. Hacettepe Universitesi Yayınları, 2006.