MESLEK TME KAYIPLARI r Gr Mehmet Ali ZENGN

MESLEKİ İŞİTME KAYIPLARI Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN

KONU BAŞLIKLARI 1. GİRİŞ 2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ 2. 1. Kulak Anatomisi 2. 2. İşitme Fizyolojisi 3. İŞİTME BOZUKLUKLARI 3. 1. İşitme Kaybı Çeşitleri 3. 2. Bulgu ve Belirtiler 3. 3. Tedavi 4. ÖNLEMLER 4. 1. Teknik Önlemler 4. 2. Tıbbi Önlemler 5. MEVZUAT

1. Giriş Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verilerine göre; meslek hastalıklarının %10'u, gürültü sonucu meydana gelen işitme kaybı olarak tespit edilmiştir. Meslek hastalıklarının pek çoğu tedavi edilebildiği halde, işitme kaybının tedavisi yapılamamaktadır. Aşırı sese maruz kalma, işitme kaybının en sık sebebidir. Eğer ses yeterince yüksekse ve uzun sürerse işitmemize zarar verebilir. Ses çok fazla olduğu zaman iç kulaktaki yapılarda hasar meydana gelir ve zamanla sinir hücreleri ölmeye başlar. Yüksek sese maruz kalma süresi uzadıkça daha fazla sinir ucu harap olur. İç kulaktaki sinir hücrelerinin sayısı azaldıkça da işitme azalır. Sinir hücreleri öldükten sonra, artık iyileşmez. Sinir hücrelerindeki hasar kalıcıdır. Gürültü sebebiyle meydana gelen işitme kaybı, erken dönemde tespit edilerek gerekli önlemler alınırsa, azaltılabilir ve hatta önlenebilir.

2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ 2. 1. Kulak Anatomisi İşitme ve denge organı olan kulak, temel olarak üç kısımdan oluşmuştur: Ø Dış kulak, Ø Orta kulak Ø İç kulak Dış kulak ve orta kulak sadece işitme ilgili olup, iç kulak hem denge hem işitme duyusu ile ilgilidir. 1 Dış kulak: İki bölümde incelenir. Ø Kulak kepçesi ve Ø Dış kulak yolu (Şekil 1. )

2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ Kulak Kepçesi, başın yan taraflarında bulunur ve ses titreşimlerini toplama görevi yapar. Dış ortamdan gelen ses dalgalarını toplar. Kıkırdak, yağ ve bağ dokusundan oluşur. Pek çok girinti ve çıkıntı bulundurur. Dış kulak yolunun alt ucunda yer alan kulak memesi kıkırdak dokusu içermez. Dış kulak yolu, kulak zarına kadar olan bölümdür. Düz olmayıp, S harfi şeklindedir. 1/3 dış kısmı kıkırdak yapıda olup, daha sonraki kısmı, kemik dokuda devam eder. Dış kulak yolunu örten deri, kulak kepçesini örten derinin devamı olup, kulak zarının iç yüzünü de örter. Kıkırdak bölümde, deri altı bağ dokusu kalındır ve içinde çok sayıda salgı bezleri vardır. Bunların salgısı, dökülen deri parçaları ve toz birleşerek “cerumen” denilen kulak kirini oluşturur.

2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ Kulak zarı, dış kulak ile orta kulağı birbirinden ayırır. Orta kulakta bulunan kulak kemikçiklerinden birincisi olan çekiç, kulak zarına yapışık bir şekilde yer almıştır. Böylece, dış kulak yolundan gelen ses dalgaları kulak zarını titreştirdiğinde, kulak zarına yapışık olan çekiç de hareket eder ve bu şekilde hareketi diğer kulak kemikçiklerine iletilir. (Şekil 2. )

2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ 2 Ortakulak: Orta kulak, şakak kemiğinin içinde yer alan bir boşluktan ibarettir. Orta kulak boşluğu adı verilen yapının dış duvarını, kulak zarı sınırlamıştır. Östaki borusu, kemik ve zar yapılardan oluşmuş bir kanaldır. Yutak ile orta kulak boşluğu arasında yer alır. Yutaktan gelen hava, orta kulak boşluğunu doldurur. Orta kulak boşluğunda, üç adet hareketli kemikçik vardır. Çekiç, örs ve üzengi isimli bu kemikçiklerin tıp dilinde adları malleus, inkus, stapes’tir. Orta kulağı iç kulağa bağlayan duvarda bir oval pencere bulunur, bu açıklığa üzengi(stapes) isimli kemiğin tabanı oturur.

2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ Bu kemikçikler, birbirlerine hareketli eklemler ile tutunmuştur. Bu şekilde kulak zarına oturmuş olan çekiç (malleus), kulak zarının titreşmesi ile hareket ettiğinde, bu hareket önce örs (inkus) adlı kemiğe, sonra da üzengi (stapes) isimli kemiğe iletilir. İç kulağın duvarına yaslanmış olan üzengi ise, iç kulakta bulunan yapıların içinde yer alan sıvıları hareket ettirir. Böylece kulak kepçesinin dış kulak yoluna ilettiği ses titreşimleri, iç kulağa iletilmiş olur.

2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ 3 İç kulak: İç kulak işitme ve denge olayıyla ilgili asıl yapıları içermektedir ve şakak kemiğinin içinde bulunmaktadır. İç kulağı kemik içine oyulmuş bir tüneller sistemi olarak düşünebiliriz. Bu tünel sisteminin tümüne birden kısaca labirent denilmektedir. Duvarları kemikten yapılmış olan bu yapının içinde, ona uyacak biçimde zardan yapılmış olan iç kulağın ikinci yapısı bulunmaktadır. Zar labirent, kemik labirentin içinde yer alır. Kemik ve zar labirent arasındaki boşlukta kulak sıvıları bulunur. Labirent, yani iç kulak, üç bölümden oluşmaktadır. Ortadaki bölümde vestibulum adı verilen denge kesecikleri bulunur. Hemen önünde işitmenin gerçekleştiği, şekli salyangoza benzeyen koklea bulunmaktadır. Denge keseciklerinin arkasındaysa yine denge işlevinden sorumlu yarım daire biçiminde üç tünel bulunmaktadır. Yarım daire kanalları, üç düzlemdeki hareketleri algılayarak, dengenin sağlanmasında etkili olur. Denge kesecikleri, koklea ve yarım daire kanalları, şakak kemiği içine oyulmuş tüneller gibidirler.

2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ Koklea’nın içinde, işitme ilgili duyu hücrelerinin yer aldığı korti organı bulunur. Korti organının içinde yer almış olan tüylü hücreler, kulak sıvılarına temas etmektedir ve kulak sıvılarındaki hareketi algılayabilir. Özelleşmiş olan hücreler, hareket enerjisini elektriksel akıma çevirebilirler. İç kulaktaki yapılardan başlayan sinir lifleri, işitme ve denge siniri olan sekizinci kafa çiftini oluşturur. 8. Kafa çifti, iç kulaktan aldığı duyuları beyne ulaştırır. İşitme merkezi, beynin şakak kemiğine komşu bölümünde yer alır.

2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ 2. 2. İşitme Fizyolojisi Kulak kepçesinin topladığı ses enerjisinin, kulağın çeşitli bölümlerinde değişikliğe uğradıktan sonra elektrik enerjisi hâlinde beyine gönderilip burada ses halinde algılanmasına işitme denir. Ses dalgalarının oluşturduğu mekanik enerji, iç kulaktaki tüylü hücreler tarafından elektrik enerjisine dönüştürülmektedir. Ses dalgaları, kulak kepçesi ile toplanır ve dış kulak yoluna iletilir. Ses dalgaları, dış kulak yolunun sonunda bulunan kulak zarını ve kemikçikleri titreştirir; bu titreşimler, oval pencereye tutunan stapes yani üzengi yoluyla iç kulağa aktarılmaktadır. Ses dalgaları oval pencereye yüzey farkından dolayı 17 kat yükselerek geçer. Stapesin taban hareketi ile başlayarak iç kulak yapıları içindeki sıvılara iletilen mekanik dalga, korti organını harekete geçirir. Buradaki özel hücreler, mekanik enerjiyi elektrokimyasal enerjiye dönüştürürler. Bu da işitme siniri tarafından beyindeki işitme merkezine iletilir.

2. KULAK ANATOMİ VE FİZYOLOJİSİ 2. 2. İşitme Fizyolojisi

3. İŞİTME BOZUKLUKLARI Saf ses ortalaması 0 25 d. B arasındaise, bu normal sınırlar içindeki işitmedir. İşitme eşiklerinin daha düşük olması, işitme kaybı olarak bilinir. 3. 1. İşitme Kaybı Çeşitleri 85 90 d. B ve üzeri şiddetteki sesler, işitme kayıplarına sebep olur. Patlamalarda olduğu gibi, ani olarak kısa sürede şiddetli sese maruz kalma sonucunda, akustik travma denilen işitme kayıpları görülür. Akustik travmalara bağlı olarak orta kulak ve iç kulakta zedelenmeler, kulak zarında yırtılma görülebilir. Gürültüye bağlı işitme kayıpları (GBİK) ise, uzun süre gürültüye maruz kalma sonucunda gelişen kronik bir meslek hastalığıdır.

3. İŞİTME BOZUKLUKLARI 3. 1. İşitme Kaybı Çeşitleri Uzun süre gürültüye maruz kalan kişilerde, iç kulaktaki özel hücrelerde hasar olur. Önceleri geri dönüşümlü olan hasar, zamanla kalıcı bir hâl alır. GBİK, ilk dönemlerde kişiler tarafından fark edilemeyebilir. Kayıp 35 d. B’in üzerine çıkarsa, kişi zorluklarla karşılaşır. Bu seviyeden sonra, mesleki işitme kaybının başladığı kabul edilir. Kayıp 45 d. B ve üzeri ise, kişi konuşmaları anlayamaz. 60 ila 80 d. B’lik kayıplarda kalıcı sağırlık gelişir. İşitme kaybına etki eden faktörler şunlardır: 1. Gürültüyü meydana getiren sesin şiddeti, tipi 2. Etkilenme süresi 3. Ses kaynağı ile kişi arasındaki mesafe 4. Kişisel duyarlılık 5. Kişinin yaşı ve cinsiyeti 6. İş yerinin karakteri

3. İŞİTME BOZUKLUKLARI 3. 2. Bulgu ve Belirtiler Gürültülü ortamlarda çalışanlarda, önceleri iş sonrası dolgunluk hissi ve çınlama olur ancak dinlenmekle geçer. Zamanla uykusuzluk başlar ve şikayetler dinlenmekle dahi geçmez. Gürültüye bağlı işitme kayıpları, dört evrede gelişir. Başlangıç döneminde, kişi 6 m’den fısıltıyı duymaktadır. Çalışma esnasında hissedilen, dinlenmekle geçen, yorgunluk, çınlama, dolgunluk hissi olur. Günler veya 1 ‐ 2 ay sürer. İkinci dönem, gizli dönemdir. İki yıla kadar uzayabilir. İşitme kaybı kişi tarafından hissedilmez, ancak odiyometrik ölçümlerde bozulma tespit edilir. Üçüncü dönem, yarı gizli dönem olup 10 15 yıla kadar uzayabilir. Fısıltı, 3 m’den işitilebilir. Odiyometrik ölçümlerde daha fazla bozulma vardır. Dördüncü dönem, belirgin bir şekilde sağırlığın başladığı dönemdir. 2 15 yıl sonra gelişen bu dönemde, işitme kaybı belirgindir ve gürültülü ortamdan uzaklaşmak bir değişikliğe yol açmaz. Geri

3. İŞİTME BOZUKLUKLARI 3. 2. Bulgu ve Belirtiler : Gürültüye bağlı işitme kayıplarının tespit edilmesi için, işitme testleri yapılır. Tanı aracı Odyometri: Ø Saf ton odyometresi ( EN 60645 1) Ø Konuşma odyometresi (EN 60645 2) Odyometri cihazları ile yapılan ölçümlerde, ilk dönemlerde, işitme eşiği geçici olarak değişir. 10 gün sonra, eşik değişimleri ortadan kalkar. Gürültüye bağlı kalıcı değişiklikler, uzun süre gürültüye maruz kalan kişilerde görülür ve kalıcı eşik değişiklikleri tespit edilir. Uygun bir odiyometrik ölçüm yapılabilmesi için, hastaya açık bir şekilde bilgi verilmeli; o andaki ve geçmişe yönelik şikayetlerinin detaylı bir şekilde sorgulanması, sessiz bir kabinde çekilmesi, kişinin 14 saat dinlenmiş olması gerekir. 3. 3. Tedavi : Gürültüden uzaklaştırma en etkili yöntemdir. Kronik hastalıkları varsa, kontrol altına alınmalıdır. Sigara bıraktırılmalıdır, çünkü hasarın oluşmasını kolaylaştırır. Kulağa zara verebilecek olan ilaçların

4. ÖNLEMLER İş yeri risk değerlendirilmesi yapılmalıdır. Bunun için, iş yeri ortam gürültü ölçümü yapılmalı ve çalışanların kişisel gürültüye maruziyetleri ölçülerek iş yeri gürültü haritası çıkarılmalıdır. Gürültülü iş yerlerinde, gürültüyü azaltacak gerekli teknik ve mühendislik önlemleri alınmalıdır. Kulak koruyucuları kullanılmalıdır. Çalışanların sağlık gözetimi yapılmalıdır. İşe giriş muayenesi yapılarak gürültülü ortamda çalışmaya uygun çalışanlar seçilmeli ve riskli bireyler belirlenmeli ve risk değerlendirmesi sonucuna göre düzenli periyodik muayeneler yapılmalıdır. 4. 1. Teknik Önlemler q Gürültü kaynağında alınması gereken önlemler: ü Kullanılan makinelerin, gürültü düzeyi düşük makineler ile değiştirilmesi ü Gürültü düzeyi yüksek olarak yapılan işlemin, daha az gürültü gerektiren işlemle değiştirilmesi ü Gürültü kaynağının ayrı bir bölmeye alınması

4. ÖNLEMLER 4. 1. Teknik Önlemler q Gürültülü ortamda alınması gereken önlemler: ü Makinelerin yerleştirildiği zeminde, gürültüye ve titreşime karşı yeterli önlemlerin alınması ü Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasına gürültüyü önleyici engel koymak ü Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasındaki mesafeyi artırmak ü Sesin geçebileceği ve yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplamak q Gürültünün etkisine maruz kalan kişide alınması gereken önlemler: ü Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması ü Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması ü Gürültüye karşı kişisel koruyucuların kullanılması. İşitmeyi korumak için koruyucu cihazlar, kulak tıkaçları veya kulaklıklardır. Bu cihazlar gürültüde 15 ‐ 30 d. B azalma sağlarlar. Bunlar içinde kulaklıklar daha iyi koruma sağlarlar. Ancak gerekirse ikisi birden kullanılabilir.

4. ÖNLEMLER 4. 2. Tıbbi Önlemler q Gürültülü işlerde çalışacakların işe girişlerinde odiyogramları alınmalı. İş kazalarının önlenmesinde, kesin denilebilecek, yeterli önlem alınması şartıyla, gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin çalıştırılması da düşünülebilir. q Gürültülü işlerde çalışanların, her altı ayda bir odiyogramları alınmalı ve işitme kaybı görülenlerde, gerekli tedbirler alınmalıdır.

5. MEVZUAT Temelde, kişiler gürültülü alanlarda çalıştırıldığında bir işitme hasarı riski mevcuttur. Gürültülü alanlar; “Gürültü Yönetmeliği”inde tanımlanmış, en yüksek ses basıncı yönünden maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerleri, belirlenmiştir. 85 d. B üzerinde gürültü düzeyi bulunan iş yerleri, gürültülü iş yerleri olarak tanımlanmıştır. İş yeri çalışma ortamında gürültü düzeyinin yüksek olup olmadığına karar vermek için teknik olmayan bazı kurallar da vardır. q Yanında bulunan bir kişinin konuşmasının anlaşılabilmesi için, o kişinin alışılmış konuşma tonunun dışında ses tonunu arttırarak konuşma gereği veya kişinin anlaması için kulağına doğru bağırmak zorunluluğu duyuyorsa gürültü kulak koruyucusu kullanmadan çalışılabilir düzeyi aşmış demektir. q Eğer işçi bir iş günü çalışma sonunda, kafasının içinde gürültü hissediyorsa ve kulağında çınlama oluyorsa aşırı düzeyde gürültüye maruz kalıyor demektir. q Eğer işçi çalışma günü bitiminde konuşma veya müzik seslerini açık ve net olarak anlamakta güçlük çekiyorsa, fakat sabahleyin işe giderken konuşma ve müzik seslerini açık ve net olarak anlıyorsa o kişi

5. MEVZUAT 5. 1. İş Yeri Hekiminin Yükümlülükleri q Çalışanların işitme değerlendirmeleri yapılmalıdır. q Mesleki ve tıbbi anamnez alınmalı, kulak problemleri ve kulak koruyucu kullanımı sorgulanmalıdır. q Dış kulak yolu ve kulak zarının muayenesi yapılmalıdır. q Odyometrik tarama testi yapılmalıdır. Gürültülü iş yerlerinde, işe giriş muayenesinde detaylı öykü alınmalı ve bazal odyometri yapılmalıdır. Kontrol muayenelerinde işçilerin birkaçında işitme kaybının başladığı belirlenirse, iş yerinde ortam gürültü düzeyinin ölçülür. Alınan tedbirler gözden geçirilir. Bireysel olarak yapılacak olan öneri iş yerinin durumu ve tıbbi muayenelerin sonuçları ile uyumlu olmalıdır. Mesleki tıbbi değerlendirme sonucunda sağlık risklerinin ortaya çıkması hâlinde hekim, tıbbi gizliliği gözetirken, işvereni de bilgilendirmeli ve gerekli önerilerde bulunmalıdır.

5. MEVZUAT 5. 2. Çalışanların Yükümlülükleri İşitme koruyucularını düzenli kullanmalıdır. Gürültüyü en az düzeyde tutma ve kişisel işitme koruyucularını kullanma konusunda bilgi sahibi olmalıdır. Rahatsız olsa bile, kulak koruyucuların kullanılması çalışanlar için bir sorumluluktur. Aksi takdirde, hak talebinde bulunmaları mümkün olmayabilir. 5. 3. İşverenin Yükümlülükleri İşverenler, mevzuat hakkında bilgi edinerek, mevzuatın kendilerine getirdiği yükümlülükleri yerine getirmesi gerekmektedir. İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde 22: Ağır ve tehlikeli işlerin yapılmadığı yerlerde, gürültü derecesi 80 d. B’i geçmeyecektir. Daha çok gürültülü çalışmayı gerektiren işlerin yapıldığı yerlerde, gürültü derecesi en çok 95 d. B olabilir. Ancak bu durumda işçilere başlık, kulaklık ve kulak tıkaçları gibi koruyucu araç ve gereçler verilecektir.

5. KAYNAKLAR q Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL, Dr. Rana GÜVEN, (2011) Meslek Hastalıkları Rehberi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) q Mehmet Berk, Nefise Burcu Ünal, Ali Rıza Ergun, Nuri Vidinli, Emine Kaplan, Meslek Hastalıkları ve İş ile İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi T. C. Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü q Bilir N, Yıldız AN. İş Sağlığı ve Güvenliği. q Güler Ç, Akın L (Editörler). Halk Sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2006. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği Çevreve Orman Bakanlığından: 2010 q Güler Ç, Çobanoğlu Z. , Gürültü, Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi No: 19 Ankara, 1994.

5. KAYNAKLAR q Commission Recommendation 2003/670/EC concerning the European schedule of occupational diseases Directive 89/391/EEC on the introduction of measures to encourage improvements in the safety and health of workers at work q Özkırım S, Öztürk A, Öğüt B, Ayhan M, Gürel M, Vaizoğlu S, Güler Ç. Önemli Bir Çevre Sorunu: Gürültü 1999 Lider Konu Anlatımlı İş Yeri Hekimliği Temel Eğitim Kitabı. 2015 q MADANOĞLU N A, Marmara Ünversitesi Tıp Fakültesi Gürültü İle Oluşan İşitme Kayıpları Ve Alınacak Önlemler q Bozdağ İ, Gürültü ve Gürültülü Ortamlarda Çalışma Eğitimi q Drake L R, Gray’s Anatomi Atlası 2009. Güneş kitabevi