FEN ve TEKNOLOJ RETMEN ETMNDE SOSYOBLMSEL DURUM TEMELL

FEN ve TEKNOLOJİ ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE SOSYOBİLİMSEL DURUM TEMELLİ ÖĞRENME YAKLAŞIMI Prof. Dr. Fitnat Kaptan Dr. Kaan Batı

İçindekiler 10. 12. 2012 Fen Eğitim Programının Amacı Sosyobilimsel Durum Akımı Sosyobilimsel Durumlar Nedir? Sosyobilimsel Konu/durum örnekleri Fen sınıflarında Kullanımının Katkıları Öğretmenin Pozisyonu Sosyobilimsel Durum Temelli Öğretim

Fen Öğretim Programı’nın Amacı v Program geliştirme çalışmaları sonrasında ilköğretim fen ve teknoloji veya yeni ismi ile Fen Bilimleri öğretim programımızın temel vizyonu; Bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmeleri vurgulanmıştır(MEB, 2005; MEB, 2013). v Fen okuryazarı bireyler bilim yapmak için bilimsel iletişimlerde bulunmalarını, günlük hayatımızdaki ve etkileşim halinde bulunduğumuz toplumdaki fen ve teknoloji etkileşimlerini yeterli bir şekilde anlayan kimliğe sahip kişilerdir (Hofstein, Eilks ve Bybee, 2011). v Bu noktada “hangi tür içerik (bağlam) tüm öğrencilerin fen okuryazarı olmalarını sağlar?

Bilim Teknoloji Toplum Sosyobilimsel Durumlar 1980’lerden bu yana üç bilgi alanının bağlılığı hakkında öğrencileri eğitme yolları aranmaktadır (Yager, 1996)

Sosyobilimsel Durum Nedir? www. themegallery. com Sosyobilimsel durumlar (SBD) bilimin kavramsal ve teknolojik boyutları ile ilişkili toplumsal ikilemleri kapsayan, öğrencilerin karşılıklı diyalog, çekişme ve tartışma içerisine girecekleri toplumu etkileyen bilimsel durumlardır (Sadler, 2004; Zeidler & Nichols, 2009) Sosyo-bilimsel konular olarak adlandırılan konular bilim ve toplumun karmaşık etkileşimlerinin sonucu oluşmuştur (Kolstø, 2001; Zeidler, Walker, Ackett, Simmons, 2002). Sosyobilimsel konular, vatandaşların bir karar almak zorunda olduğu, göreceli sağlık, çevre ve tekno-bilimsel yeniliklerin sosyal ikilemleri olarak tanımlanır (Molinatti, Girault, Hammond, 2010)

Fiziksel ve sosyal Çevre Bilimin dayandığı durumlar Toplumsal ve ahlaki ikilemleri Sosyobilimsel Durum Akımı Fiziksel ve sosyal çevre ile bilimi etkileyen kararlar

Bir konunun sosyobilimsel olup olmadığına karar verirken; Net bir doğru Cevabı olmayan Kişiden kişiye değişen kararlar Tartışmalı ikilem içeren Tanımlayıcı Sosyobilimsel durum Açık uçlu

Sosyobilimsel Konu/Durum Örnekleri v Topçu, Sadler ve Özgül Yılmaz Tüzün (2010) Reprodüktif (üreme için) Klonlama: Yeni üreme teknolojileri hızlı bir şekilde gelişmekte olmasına rağmen, bazı çiftlerde kısırlık devam ettiği için bebek sahibi olmak olanaksızlaşır. Böyle bireyler için klonlama bir diğer üreme teknolojisi olarak kullanılabilir. Böyle bir durumda aile üyelerinden birisi genetik donor olarak hizmet eder. Donorün genetik materyali yumurta hücresinin içerisine enjekte edilir ve sonrasında embriyo implantasyon yoluyla aşılanır. Embriyo fetüs olarak gelişimini sürdürür ve en sonunda bir bebek dünyaya gelir. Üreme klonlamasının kullanılmasına izin verme lehinde düşünür müydünüz?

v Ölmüş Çocuğun Klonlanması: Bir çift ve onların yeni doğmuş olan tek çocukları korkunç bir trafik kazası geçirmiştir. Baba ölmüş fakat anne yaşıyor. Doktorlar anneye çocuğunun çok kısa bir süre içinde kuşkusuz ki öleceğini bildiriyorlar. Kadın kendisi ve merhum kocasının ürünü olacak bir çocuk dünyaya getirmek istiyor. Çocuğunun genetik bir klonunu doğurabilir Bu yüzden de ölecek olan çocuğundan hücre örnekleri alınmasını istiyor. v Bu koşullar altında bu anne çocuğunu klonlayabilir mi?

v Terapötik Klonlama (tedavi edici klonlama): Mevcut bir organın eksikliği ve immünolojik sistemin kabul etmemesi organ nakli ile ilişkili iki problemdir. Tedavi edici klonlama anlamında organ ve doku üretimi bu iki problemi çözebilir. Organ nakli bekleyen insanlar, kendi genetik materyallerinden klonlanmış bir embriyodan üretimi için bağışta bulunabilirler. Embriyodan elde edilmiş kök hücre kuramsal olarak doku üretiminde kullanılabildiği gibi hastalığın ( örneğin; omurilik yaralanmalarından muzdarip bireyler için sinir hücreleri) tedavisinde için de kullanılır. Bağışıklık sistemi kabul etmemezlik yapmaz, Çünkü sonuçta oluşan organ veya doku hastayla aynı genetik materyali taşır. Doktorlar ve bilim insanları tedavi edici klonlamanın araştırılmasına izin vermeli midir?

v. Başka hangi konu içerikleri sosyobilimsel durum niteliği taşır örnek verebilir misiniz?

Ele Alınabilecek Sosyobilimsel Durumlar GDO NÜKLEER REAKTÖRLER KLONLAMA KÜRESEL ISINMA ORGAN BAĞIŞI OKUL Laboratuvarları güvenlik problemleri Fen Eğitim Politikaları ÖTENAZİ Atık Kontrolü CERN DENEYİ HAYVAN HAKLARI

Sosyobilimsel durumların seçilmesinde, bağlamın değiştirilebilir ölçütlerine ilişkin görüşler; Gerçeklik (Authenticity): Günlük hayatımızda televizyon, gazete gibi kitle iletişim araçlarında gerçekten karşılaştığımız durumları ileri sürmek. Uygunluk (Relevance): Doğrudan öğrencilerin şimdi ve gelecekteki yaşantılarını etkileyecek toplumsal kararlara yönelik durumlar ileri sürmek. Karara varılmamış bir duruma ilişkin toplum ilgisi: Politikacılar, inandırıcı gruplar tarafından farklı görüşlere ilişkin toplumsal tartışmaları belgelemek. Açık toplantılara izin vermek: Öğrencilerin sosyoekonomik, ahlaki ve etik değerlerini incitmeden mümkün olabilecek tartışmalı durumlar ileri sürmek. Farklı ülkelerin fen ve teknoloji eğitimine yönelik olarak eğitim sistemlerini ele alarak tartışmak.

Ratcliffe ve Grace (2003) GÖRE SOSYOBİLİMSEL KONULAR Bilime dayanır, genellikle bilimsel bilginin sınırları içindedir. Fikirler oluşturmayı, kişisel ve toplumsal düzeyde kararlar vermeyi içerir. Genellikle medya yazılarıdır (TV, gazete, internet, radyo) Çelişkili/bitmemiş bilimsel kanıt nedeni ile bitmemiş bilgi ile ilgilenir. Yerel, ulusal ve global boyutları belirtir. Bu boyutlar politik ve toplumsal içerikle de ilişkilidir. Risklerin değerleri etkilediği bazı maliyet kazanç analizlerini kapsar. Sürdürülebilir gelişmeyi göz önünde bulundurur. Değerler ve etik muhakemeyi içerir. Olasılık ve riski anlamayı sağlar. Genelde geçici hayatı konu edinir.

Fen sınıflarında sosyobilimsel durumları kullanmanın katkıları Sosyobilimsel Durumlar Fen okuryazarlığının işlevsel değerini arttırmak. Hem kişisel hem de mesleki yaşantılarındaki uygulamalarında fen okuryazarlığı kimliğini oluşturmak. Toplumsal farkındalık bilinci oluşturmak Tartışma becerilerini geliştirmek Fen Bilimleri Dersi Bilimin doğası kavramsallaştırmasını sağlamak Analitik düşünme ve bilimsel süreç becerilerini geliştirmek.

v Mc. Cann-Sherman (1999), durumlar üzerine planlanmış bir öğrenme sürecinde öğrencilere farklı görüşlere çağrışım yapmak, verilerin farklı açılardan yorumlanmasına dayalı olarak ortaya çıkan karşıt görüşlerin sunulması ve çözüme ilişkin olası eylemler hakkında görüşleri uyandırmak olduğunu belirtmiştir. v Bir durum, olay hakkında çıkarımlarda bulunma ve karar verme, v Bilimsel ilke ve kanıtlar üzerinde düşünerek mantıksal tartışmalarda bulunma, v Bilgi güvenirliği ve değerleri inceleyerek yorumlama (Akt: Polyiem, Nuangchalerm & Wongchantra, 2011). v Sorgulama yapmalarını sağlar.

Tartışmalı sosyobilimsel durumlarda öğretmenin pozisyonu (Kelly, 1986) Özel Nötrallik: Öğretmen herhangi bir tartışmalı konuyu ne sınıf içinde tartışır. Nede böyle bir konuda kendi düşüncelerini paylaşır. Özel Yanlılık: Öğretmen tartışmalı bir konuda öğrencilerin tercih edilen doğru bir pozisyonu benimsemeleri için tartışmada bulunur. Nötr Tarafsızlık: Öğretmen tartışmalı bir konuda yapılacak sınıf içi tartışmaları destekler. Bu konuda kendi tarafını açığa vurmaz. Kararlı Tarafsızlık: Öğretmen tartışmalı bir konulardaki sınıf içi tartışmaları destekler. kendi düşüncesini açıklar öğrencileride bu konuda cesaretlendirir.

Sosyobilimsel Durum Temelli Öğretim v Zeidler ve Nichols (2009) sosyobilimsel durumların öğrenme sürecinde ele alınmasında iki varsayım önermektedir: § Akademik süreç boyunca öğrencilerin ilgisini çekecek bilimsel niteliğe sahip etik ve ahlaki durumları içeren senaryoların seçimi ve öğrencilerin bunlar üzerindeki tartışmalarıdır. § Sosyobilimsel durumları argümantasyon bağlamı içerisine alınarak bilimsel niteliğe sahip ahlaki ve etik durumlar hakkında argüman ve kanıtları kullanarak karara varma sürecini içeren öğretim sürecidir (Sadler ve Zeidler, 2005; Zeidler ve Sadler, 2008).

v. Varsayılım ki apartmanınızdaki komşunuz kaçak elektrik kullanıyor. v. Bu durumdaki tepkiniz ne olurdu?

Problem Senaryosu: ÖNLE KAÇAK ELEKTRİĞİ-ENGELLE VERGİNİ Siz Türkiye tabii kaynaklar ve enerji bakanlığında görevlisiniz. Ülkenizde yapılan araştırmalar ve denetimler sonucunda kayıp-kaçak elektrik kullanım maliyetinin yaklaşık 3 milyar liraya ulaştığını belirlediniz. Kaçak elektrik kullanımında liste başında yer alan ilk dört il Urfa, Diyarbakır, Mardin, İstanbul (Anadolu) olarak belirlenmiş olmakla birlikte iller arasında değişiklikler göstermektedir. Kayıp-Kaçak elektrik kullananlar 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve para cezasına çaptırılmaktadır. Bunlara ek olarak özelleşmiş olan elektrik dağıtım şirketleri bu kaçak elektrik maliyetini toplam abonelerden kayıp-kaçak (K-K) vergisi olarak temin etmektedir. Yöneticiniz halkın tepkisine bağlı olarak bunun çözüm olmadığını belirtmekte ve sizden yardım istemektedir. Kaçak elektrik kullanımını nasıl engellersiniz? Bu görevde ele alacağınız problem durumları nelerdir? Problem/leri çözmek için hangi bilgilere ihtiyacınız var? Problemi çözmek için kimler ile görüşmek gerekir? Bu problemleri çözmek için nelerin yapılması uygun olacaktır?

www. themegallery. com

v Son yıllarda ülkemizde teknolojiye karşı aşırı bağımlılık, ve enerji kaynaklarının sınırsız kullanımı sizleri yakın gelecekte bir enerji sıkıntısı ile karşıya bırakacaktır. Petrol, kömür, doğalgaz gibi fosil yakıtların çevreye verdiği zararlar, özellikle doğal gaz gibi enerji kaynaklarında dışa bağımlılık ve fiyatların sürekli yükselmesi, enerji güvenliğindeki gelişmeler, dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de Nükleer enerji tartışmalarını yeniden başlatmıştır. Bazı bilim insanları nükleer enerjiyi yenilenebilir enerji kaynaklarına dahil edip, tüm dünyanın kullandığı bu enerji türünün Türkiye için bir çözüm olacağını düşünürken bazıları ise Çernobil Kazası ve etkilerinden bahsederek risk faktörlerinin çok olduğu ve uranyum veya toryum rezervimiz bulunmadığı için dışa bağımlılığın devam edeceğini söylemektedir. v Senaryodaki problem durumu nedir? v Problemi çözmek için ne tür bilgiye ve bilgi kaynaklarına ihtiyaç duyar sınız? v Siz bir bilim insanısınız konunun bir karara ulaşılması için hangi çözüm önerilerini geliştirir siniz? v Enerji Bakanı olsaydınız ülkenizdeki enerji üretimi ve tüketimi konusunda ne gibi bir tasarı geliştirirdiniz?

Örnek 1: İddia: Nükleer güç santrali kurulmasını doğru buluyorum Karşıt iddia: biz doğru olmadığını düşünüyoruz, Nükleer santral kurulmasını doğru bulmuyorum. Örnek 2: İddia: Nükleer Santrallerin tehlikeli olabileceğini düşünüyorum. (kurulmasına karşıt olunduğu tam olarak belirtmemiştir). Karşıt iddia: Gerekli önlemler alınırsa tehlike arz etmez.

Argüman Örneği v Veri: 1 kg kömürden 3 k. Wh, 1 kg petrolden 4 k. Wh elektrik enerjisi üretilmekteyken 1 kg uranyumdan ise 50. 000 k. Wh elektrik enerjisi üretilmektedir. v İddia: Nükleer bir reaktör kurulumunu destekliyorum v Gerekçe: Çünkü hammadde hacmine göre çok yüksek miktarda enerji sağlar. v Destekleyici: Ham madde maliyet fiyatları çok düşüktür. v Sınırlayıcı: Ancak radyoaktiviteden dolayı üretim ve atıklar nedeniyle tehlike arz edebilir. v Çürütücü: Nükleer bir reaktör kurulumunu desteklemiyorum. v Gerekçe: Çünkü uranyum ve toryum madeni için dışa bağımlı hale geliriz. v Destekleyici 1: Ülkemizde uranyum ve toryumun işlenmesini sağlayacak teknoloji henüz yoktur. v Destekleyici 2: Ayrıca deprem, çığ heyelan gibi doğal afetler santral için risk arz eder.

www. themegallery. com Company Logo

Problem Senaryosu Grup Tartışması Sosyobilimsel Konuların Öğretiminde başka hangi yöntem ve teknikler ele alınabilir? Argümantasyon Kavram Karikatürleri ?

v. Altı Şapkalı Düşünme Tekniği v. Performans Görevleri ve Proje Tabanlı Öğrenme v. Haber Bültenleri vİkilem Kartları v. Problem senaryoları v. Argümantasyon

vİkilem Kartları Reber (1985), ikilemlerin bir kişinin hiç birinin tam olarak tatmin edici olmadığı karşılıklı olarak ayrışan veya birbirine uymayan iki yada daha fazla durumla seçim yapmak üzere yüzleşmesi olarak tanımlamıştır. İkilem kartları aracılığıyla öğrenme, öğrencilerin yaşamlarında akıllı kararlar verebilme yeteneklerini geliştirmek ve pratik yapmalarına yardımcı olmak açısından önemlidir. Bu, gerçek hayata dayanan birkaç zor seçimler içerisinde deneyime dayalı araştırmalar yoluyla gerçekleştirilir (Wood vd. , 2008). İkilem kartlarını, ikilem içeren bir durum taşıması ve cevap seçeneklerinin hiç birinin tam doğru veya yanlış olarak kesin bir sonucu olmadığı için sosyobilimsel durum temelli öğretimde etkin olarak kullanılabilir.

ÖN Arka 1 -Türkiye’ de işsizlik oranı çok fazla bu maden sayesinde bir çok insanın işi olacak. Bu yüzden altın madenini kurardım. Yemyeşil ormanların olduğu, tertemiz suların aktığı bir yörede; altın madeni kurmak isteyen bir şirketin yöneticisi şöyle der: “Buradan çıkarılacak altın mineralini işledikten sonra yurt dışına ihraç edeceğiz ve ülkemizin ekonomisine katkı sağlayacağız. Ayrıca bu madenin çıkarılmasıyla birlikte bölgeye fabrikalar ve maden işleme tesisleri kuracağız. Bu sayede yöredeki birçok işsiz insanı iş sahibi yapacağız. ” Bunun üzerine Çevre koruma örgütü başkanı: “Altın madeninin çıkarılması için siyanür kullanılmaktadır. Siyanür çok zehirli bir kimyasal maddedir. Siyanürün temas ettiği topraklarda onlarca yıl hiçbir bitki yetişmemektedir. ” der. Bu durumda siz olsaydınız hangi çözüm yoluna başvururdunuz? 2 -Yaşamamız için temiz bir havaya ihtiyacımız var ağaçlar yok olursa bu imkansız hale gelir. Bu yüzden altın madeni kurulmasına karşı gelirdim. 3 -Benim için para çok kıymetli altın madeniyle kazanılan para miktarı da yüksek ülke ekonomisine büyük katkı sağlar. Bu yüzden altın madenini kurarım. 4 -Zehirli kimyasal maddeden tek bitkiler değil orda yaşayan hayvanlarda etkilenip ölecekler. Bu yüzden altın madeni kurulmasına karşı gelirdim. 5 -Diğer: ………………………. .

Sanatsal açıdan önemli olan bir doğal yapıt var. Fakat yapı belediye tarafından yıkılarak yerine bir alışveriş merkezi kurulması düşünülüyor. Çünkü orada oturan insanların alışveriş yapabilecekleri bir merkez bulunmamaktadır. Bu duruma bakış açınız ne yönde olurdu? 1. Sanat bir ülkeyi ayakta tutan en önemli özelliklerden biri olduğu için yıkılmaması yönünde destek veririm. 2. Yıkılması bana bir zarar getirmeyeceği için sesimi çıkarmam. 3. Belediyeyle görüşüp alışveriş merkezinin başka bir yerde olması için öneride bulunurum.

v. Sosyobilimsel Durum temelli öğretimde öğrencilere tartışmayı yönlendirici ne gibi sorular sorarsınız?

Sosyobilimsel durum temelli bir öğretimde öğretmen öğrencilere; v Bu durum/konu ile ilgili neler düşünüyorsunuz? v Etik (ahlaki) açıdan uygun buluyormusunuz? v Yetkili olsan nasıl karar verir siniz? v Aksini iddia eden kişiyi nasıl ikna eder siniz? v Hangi bilgiye dayanarak bunu söylüyor sunuz? v Kararın değişebilir mi? Nasıl? Şeklinde yönlendirici sorular ile kararlarının veya tartışmalarının yapılanmasını sağlamalıdır.

Sosyobilimsel durum temelli öğrenme yaklaşımı § tartışma, § argüman oluşturma, § görüş oluşturma ve § çıkarımlar yapma ile bağlantılıdır. Bu öğrenme yaklaşımı öğrencilerin v İlgi ve Motivasyonunu arttırır. v Bilgiye ulaşmak için harekete geçmeleri için teşvik eder mantıklı tartışmalar yapabilir. v Toplumu ilgilendiren bilimsel kararlarda aktif rol alabilir. v Bilimin doğasına yönelik olarak bilimin insani bir girişim olduğu, bilim-toplum-kültür etkileşimini anlayabilirler (Polyiem vd. , 2010).

v. ORGANLARINIZI BAĞIŞLAMAK İSTERMİYDİNİZ? • Evet • Hayır Çünkü;

Öğrencilerinizle birlikte organ bağışı konusunda bir hastanedeki organ nakli bekleyen hastaları ziyarete gidiyor ve duygusal açıdan çok etkileniyorsunuz. Organlarınızı bağışlama konusunda nasıl karar verirdiniz? 1 Hiç düşünmeden orada bağışlarım, 2 Ancak birinci dereceden yakınlarıma bağışlarım 3 Bir organım olmadan ölmek beni korkutur bağışlayamam, 4 Zamanı geldiğinde düşünürüm, 5 Bana emanet oldukları için hiç bağışlayamam 6 Diğer: ………………………

Etkinlik ZAMANI 1 Ayrılmadan önce çöpleri toplamalarının söylenmesi, Ailenizle birlikte keyifli vakit geçirmek için, piknik yapmaya karar verdiniz. Piknik alanınıza geldiğinizde, yanı başınızdaki ailenin pikniklerini bitirip geri dönmek üzere olduğunu gördünüz. Açıkça her yere çöp atmışlar ve çöplerini toplamamışlar. Böyle bir durumda ne yaparsınız? 2 Ayrılmalarının beklenmesi ve gitmelerinin ardından çöplerin sizin tarafından toplanması, 3 Hiç bir şey yapılmaması, 4 Diğer: ………………………………………………. .

Bulunduğunuz şehirin en önemli anayollarından birinde ciddi bir biçimde trafik yaşanıyor. Anayol ile bağlantılı bir yol yapımı için çalışmalar başlatıyor. Ancak yapılacak olan bu yol yaklaşık 623 ağacın kesilmesini gerekli kılıyor. Böyle bir durumda ne yapılmasını isterdiniz? 1 Halkın isteğini belirlemek üzere bir anket yapılmasını talep etmek, 2 Maliyeti yüksek olsada bir tünel yapılmasını istemek, 3 Trafiğin verdiği rahatsızlığı çekmektense yolun yapımını onaylamak, 4 Yolun yapılmasını onaylamak ve başka yere 1000 fidan dikmek, 5 Diğer…………………………………. .