HAVZA MESLEK YKSEKOKULU TERAP VE REHABLTASYON BLM FZYOTERAP

HAVZA MESLEK YÜKSEKOKULU TERAPİ VE REHABİLİTASYON BÖLÜMÜ / FİZYOTERAPİ PROGRAMI FTP 205 – Nöroloji Öğr. Gör. Seda KARAMAN

Serebrovasküler Olay (SVO) - (İnme) FTP 205 – Nöroloji Hafta-9

İnme Serebrovasküler olay (SVO)/ hemipleji serebral dolaşımdaki patolojik değişiklikler sonucu gelişen ve vücudun bir yarısında nöromusküler fonksiyon bozuklukları ile karakterize vasküler bir sendrom Serebral arterlerin (beyin damarlarının) birinin tıkanması, yırtılması veya beyinde oluşan tümör ya da dejeneratif bir hastalık sebebiyle vücudun bir yarısında görülen nöromüsküler fonksiyon bozukluğuna (güçsüzlük, duyu kaybı) hemipleji denir.

İnmelerin %85’ini iskemik tipte olanı oluşturur. Klinik olarak iki tip;

İskemi veya hemoraji nedeniyle beyin dokusunda oluşan enfarktüs hastada genellikle hemipleji tablosuna neden olur

Başlıca risk faktörleri; yaş, hipertansiyon, kardiyak hastalıklar, diabetes mellitus, önceki SVO veya transient (geçici) iskemik atak, beslenme şekli, obesite, tütün kullanımı, sedanter yaşam, ateroskleroz, inaktivite

112

Motor değerlendirme q Brunnstrom evrelemesi q Ashworth evrelemesi (spastisite) Brunnstrom evrelemesi Evre 1: felçli taraf gevşek, hiç hareket yok Evre 2: spastisite gelişmeye başlar. Sinerjiler ortaya çıkar Evre 3: spastisite belirgindir. sinerjiler istemli olarak yapılabilir. Evre 4: spastisite azalır. Sinerji dışı kaba kombine hareketler ortaya çıkar. Evre 5: spastisite iyice azalır. Karmaşık kaba kombine hareketler yapılabilir Evre 6: spastisite kaybolur. istemli hareketlerin kontrolu artar. Koordinasyon normale yakındır

Spastisite değerlendirilmesi Ashworth Skalası 0 - tonus artışı yok 1 - hareketin sonunda minimal tonus artışı 2 - EHA’nın yarısından itibaren tonus artışı 3 - tüm EHA boyunca artmış tonus 4 - pasif hareketi zorlaştıran tonus artışı 5 - rijidite

Sinerji ØSıklıkla üst ekstremitede fleksör sinerji, ØAlt ekstremitede ise ekstansör sinerji hakimiyeti vardır. Üst ekstremite fleksör sinerji Alt ekstremite ekstansör sinerji Omuz depresyon, adduksiyon, internal Kalça ekstansiyon adduksiyon internal rot Dirsek feksiyon pronasyon Diz ekstansiyon El bileği ve parmaklar fleksiyon Ayak bileği inversiyon plantar fleksiyon

HEMİPLEJİ REHABİLİTASYONU AKUT DÖNEM SUBAKUT-KRONIK DÖNEM §Medikal tedavi §Yatakta dönme becerileri kazandırılır. §Beslenme (bol sıvı, proteinvitamin) § §Solunum yollarının açık tutulması §Yatak kenarında oturma becerileri kazandırılır. § §Pozisyonlama önemlidir. Pozisyonlama fonksiyonel olmalıdır. §GYA’nde bağımsızlık kazandırılmaya §Bası yaralarını engellemek için hastaya 2 saatte bir pozisyon verilmelidir çalışılır. § §Transfers-mobilizasyon ve ambulasyon eğitimi verilir

SVO’ın (hemorajik-tromboemboli) tipi rehabilitasyona başlama zamanı için önemlidir. Genellikle tromboembolik tipte hayati tehlike yoksa 1 -2 gün sonra, hemorajik tipte ise yaklaşık 2 hafta sonra başlanır. Erken dönemde etkili bir rehabilitasyon programı, iyileşme üzerine olumlu etkileri ve özürlülük derecesini düşürmesi nedeniyle önem kazanmaktadır.

İNME KOMPLİKASYONLARI İnme sonrasında, iyileşme sürecinde olan hastalarda ileri yaş ve serebrovaslüler olayın yaygın bir hastalığın parçası olduğunu dikkate aldığımızda sayısız medikal sorun ve komplikasyon ortaya çıkabilmektedir. Bu sorunlar ve komplikasyonlar rehabilitasyon sürecini, sonuçlarını ve hastanın inme sonrası yaşamını etkileyebilirler: Her birinin detaylı değerlendirimi, çözümü önem taşır

1 -Kalp Hastalıkları Kalp hastalıkları ve inme pek çok epidemiyolojik, klinik ve patolojik bulguyu taşımaktadır. Kardiyak hastalıklar inmeli hastalarda uzun hayatta kalma süresini azaltır ve rehabilitasyon dönemini olumsuz etkiler. İnmeli hastalarda; Koroner arter hastalığı Hipertansiyon Kardiyovasküler hastalık Kardiyak aritmiler Kardiyak kapak hastalıkları Kardiyomyopati Endokardit Yakın zamanda geçirilmiş miyokard infarktı gelişebilir

2 -Diabetes Mellitus İnme rehabilitasyonuna alınan hastaların yaklaşık %40’ında DM vardır. 3 -Uyku Bozuklukları İnmeli hastalarda hipersomnia (aşırı uyku), insomnia (uykusuzluk) ve uykuda apne gibi problemler sıktır. Uyku problemlerinin çözümünde davranış tedaviler ve farmakolojik yaklaşımlar gerekebilir. 4 -Derin Ven Trombozu İnme sonrası özellikle ilk bir hafta içinde DVT riski yüksektir. Postakut rehabilitasyon döneminde de DVT gelişebilir. Proflaksisinde ilaç tedavisi (heparin), eksternal pnömatik kompresyon ve kompresyon çorapları kullanılır. Proflaksi postakut döneme, tercihen hasta yürüyene kadar sürmelidir, proflaksinin optimal süresi bilinmemektedir. Derin ven trombozu (DVT) bacaktaki toplar damarlar içinde pıhtı oluşması anlamına gelmektedir.

5 -Disfaji Yutma güçlüğüne (Disfaji) özellikle yaşlılarda olmak üzere tüm yaş gruplarında yaygın olarak rastlanır Disfaji inmenin oldukça sık görülen ciddi bir komplikasyonudur. Klinik ve laboratuvar yöntemleriyle tanının belirginleşmesiyle beraber yutmayı iyileştirici bazı teropatik yöntemlere başvurulur. Aspirasyon, pnömoni, malnütrisyon ve dehidratasyon gibi komplikasyonların önlenmesi amaçlanır Disfaji tedavisinde pek çok teropatik yöntem uygulanabilir: Dik oturur pozisyonda ve başın paretik yana çevrilmesiyle beraber çenenin öne fleksiyonu pozisyonunda yemek yenilmesi önerilir. Yarı katı, yumuşak ve püre kıvamında besinlerin alınması uygun olur. Beslenme sırasında hastanın gözlenmesi de gereklidir. Bu yöntemler yetersiz kalıyor ve oral beslenmenin güvensiz olduğu düşünülüyorsa nazogastrik tüp ile beslenmeye geçilir. Bu hastalarda da özellikle sırtüstü yatar pozisyonda gastroösofageal reflü nedeniyle aspirasyon olabileceği unutulmamalıdır.

6 -Malnütrisyon Sağlık için şart olan, vitamin, mineral, protein ve benzeri maddelerin yetersiz alınmasından doğan hastalıkları tanımlayan bir terimdir. Malnütrisyon rehabilitasyonda kalış süresini artırmakta ve fonksiyonel iyileşmeyi yavaşlatmaktadır. İnmeli hastaların sıvı, protein ve total kalori alımları rehabilitasyon sürecinde de dikkatle izlenmelidir 7 -Enfeksiyon Geçmişte en sık enfeksiyon nedeni pnömoniyken (zatürre), bugün üriner sistem enfeksiyonları en sık rastlanan enfeksiyonlardır. Akut dönem ve sonrasında uzamış daimi idrar kateteri kullanımı ve mesane rehabilitasyonuna başlanmayışı üriner enfeksiyon sıklığını artırır

8 -Depresyon İnme öncesinde psikolojik sorunları olan kişiler, nörolojik kayıpları ve günlük yaşam aktivitelerinde zorlukları fazla olanlar, kadınlar, afazisi (konuşma bozukluğu), sosyal desteği zayıf olanlarda depresyon riski artar. Hastanın depresif durumu, günlük yaşam aktiviteleri ve rehabilitasyon programına yeterince ilgi göstermemesi, katılmaması tanı için önemli ipuçlarıdır. İnmeli hastaların bakımını üstlenen kişilerde de depresyon sıkça olmaktadır. 9 -Düşme fiziksel ve bilişsel sorunları olan inmeli hastaların mobilite eğitimlerini de kapsayan rehabilitasyon süreçlerinde en çok korkulan komplikasyonlardandır. İnmeli hastaların 1/3’den fazlası rehabilitasyon kliniklerinde kaldıkları süre içinde en az bir kez düşerler. Düşmeler genellikle transfer sırasında veya tekerlekli iskemleden öne, ileri uzanmalar sırasında ve hasta yalnızken olur. Görme, algılama sorunları, bilateral inme, konfüzyon, erkek hastalar, günlük yaşam aktivitelerinde belirgin yetersizlik, üriner inkontinans, sedatif kullanımı düşme riskini artıran faktörlerdir.

10 -Üst ekstremite komplikasyonları Hastalık ve hastaya ait özelliklerin yanısıra rehabilitasyon sürecinde gelişen komplikasyonlar prognozu olumsuz etkileyerek üst ekstremitenin motor fonksiyonlarında değişik derecelerde yetersizliğe neden olur. § Spastisite ve kontraktür nedeniyle, omuz, dirsek ve parmak eklemlerinde gelişen hareket kaybı § Omuz çevresi kaslarda laksite ve skapula iç rotasyonuna bağlı olarak gelişen glenohumeral subluksasyon § Postür bozukluğu ve üst ekstremite travmaları neticesinde gelişen yumuşak doku lezyonları § Bisipital tendinit, subdeltoidal bursit, rotator kas lezyonları, adeziv kapsülit, glenohumeral artrit, akromiyoklavikular artrit § Elde ödem § Sudeck atrofisi § Osteoporoz § Brakial pleksus ve diğer periferik sinir lezyonları § Heterotopik ossifikasyon § Tromboflebit, ağrı

§Üst ekstremite komplikasyonlarının en önemli bölümünü omuz sorunları oluşturur. §Omuz biyomekeniğinin bozulması en önemli nedendir. §İnme sonrasında kas kontrolünün kaybı, anormal hareket modellerinin ve spastisitenin gelişmesi ve hareketi engelleyen yumuşak doku değişikliklerinin oluşması omuz biyomekaniğini bozan temel unsurlardır. §Kas kontrolünün kaybıyla başlayan süreçte gelişen patolojik hareket modelleri eklemlerin anatomik dizilimini, omuz kuşağı kaslarının boylarını ve kuvvet yönlerini etkileyerek mekanik problemleri doğururlar. §Tüm bu değişimlerin sonucunda subluksasyon ve omuz ağrıları ortaya çıkar. §İnmeli hastalarda omuz ağrısına %70 -85 oranında rastlanır ve en sık nedenleri adeziv kapsülit, rotator kas grubunda yırtıklar, sudeck atrofisi, omuz kaslarının spastisitesi, sinir lezyonları, nörolojik kayıplardır.

11 -Spastisite İnme sonrasında serebral şok döneminde refleksler, istemli hareketler kaybolur ve kaslar flask hale gelir. Zamanla kas tonusu geri döner ve haftalar, aylar içinde spastisite gelişir. İnme sonrası spastisite üst ekstremitede fleksör, alt ekstremitede ekstansör kasları seçerek gelişir. En fazla etkilenen kas grupları omuz kuşağı ve kol depresörleri, skapula retraktörleri, gövde lateral fleksörleri, kol adduktor ve internal rotatorları, dirsek ve bilek fleksör ve pronatorları, parmak fleksör ve adduktorlarıdır. Bacakta spastisite kalça, diz, ayak bileği ekstansörleri ve ayak supinatörlerinde en belirgindir. Tedavide amaç fonksiyonları bozmadan, spastisitenin zararlı etkilerini en aza indirmektir. Günlük eklem hareket açıklığı ve germe egzersizleri, soğuk uygulama, seri alçılama, ortezler ve elektrik stimülasyonu başvurulan yöntemlerdir.

Teşekkürler