HAVZA MESLEK YKSEKOKULU SALII VE GVENL PROGRAMI ISG

HAVZA MESLEK YÜKSEKOKULU İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROGRAMI ISG 216 – MESLEK ETİĞİ Öğr. Gör. Cihan YAYLACI

GİRİŞ ISG 216 – MESLEK ETİĞİ Hafta-12

12. ÇALIŞMA AHLAKI 12. 1. Çalışma Ahlakı 12. 2. Çalışmanın Anlamı 12. 3. İşe Yabancılaşma 12. 4. Max Weber’in Protestan Çalışma Ahlakı Tezi 12. 5. Weber ve Konfüçyüsçülük 12. 6. Weber ve Hinduizm 12. 7. Weber ve Musevilik Kaynaklar 3

Konuya özgü kavramlar Töre: Toplum tarafından genel kabul gören ahlak kurallarına uygun davranış sergilemesi, Etik: İnsanların tutumlarının ve davranışların iyi (doğru) veya kötü (yanlış) yönden değerlendirilmesi şeklinde de etiği günümüzde tanımlanabilir, Kültür; tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçlarını bütünü olarak tanımlanır. Toplumsal normlar: Toplumsal yaşamda kişi ve grupların tavır ve davranışlarının nasıl olması gerektiğini belirleyen ve yaptırımlarda destekleyen ortak toplumsal kurallar. 4

12. 1 ÇALIŞMA AHLAKI Yunanca ethike / etos (töre, ahlak) kelimesinden türemiş, Ahlak felsefesinin konusu : Øİnsan düşünen veya davranışlarda bulunan bir varlık, ØKişisel veya toplumsal yaşamdaki eylemleri, bu eylemlerin dayandığı ilkeler, Øİnsanlar yaşanılan toplumun benimsediği ahlaki kurallara uyması gerekir, ØKişisel ve toplumsal yaşam içerisindeki ahlaki davranışlarını inceler, Øİnsanların davranışlarını değerlendirir, ØOlması gerekeni inceler şeklinde tanımlayabiliriz.

12. 1 ÇALIŞMA AHLAKI Ahlak terimi dilimizde iki anlama sahiptir: 1. ) İnsanların toplum içinde uyması gereken kurallar, 2. ) Ahlak felsefesi, Ahlak, belli bir dönemde belli insan topluluklarınca benimsenmiş, bireylerin birbiriyle olan ilişkilerini düzenleyen, törel davranış kurallarının, yasalarının ve ilkelerinin toplamı, Ahlak Bilgisi/Ahlak Felsefesi/Etik, insanların yapıp etmelerini özel bir problem alanı olarak araştırarak bu alanın varlık (nitelikleri) ile bu alanı yöneten ilkelerin (değerlerin) varlık (niteliklerini) insanın yapıp etmelerinin bağımlı ya da bağımsız olduklarını inceleyen disiplindir,

12. 1 ÇALIŞMA AHLAKI Ahlak ? “Nasıl yaşamamız gerekir? ” sorulacak cevapları araştıran bir felsefe dalı, Ahlak, insanın eylemlerini toplumsal hayata zarar vermeden düzenlenmesinden kaynaklanır, Ahlakın çıkış noktası din veya gelenekler değildir. Fakat dinler pek çok ahlaki ilkeyi içerirken ahlakta dinlerden bazı standartlar almıştır. Ahlak Din, hukuk, acı çekme, fedakarlık, basiret …. . Vb.

12. 1 ÇALIŞMA AHLAKI Çalışma ahlakı, bir kültürde işe karşı geliştirilen tutum ve davranışlar, Çalışma ahlakı, bireyin ve toplumun refahı için çalışmanın gerekli ve önemli olduğu üzerinde durur. Çalışma Ahlakı, güven meselesi, İnsanlar ve organizasyon arasında karşılıklı güvene ve saygı gerçeğine dayanır, İş ahlakı, mal ve hizmet üreten işletmelerin ya da firmaların uymaları gereken ahlaki ilkeleri ve standartlar,

Ahlakçı Çalışanın Temel Davranışları 1) Ahlak ve yasa dışı işler yapmaz yapılmasına karşı çıkar. 2) İşini en iyi şekilde yapar yapanları destekler. 3) Dürüstlüğü savunur çalışmayı ödüllendirir. 4) Açık ve dürüst iletişim kurar. 5) Üstlerin verdiği yasa ve ahlak dışı emirlere direnir. 6) Kamu yönetiminin halka hizmet için var olduğu bilinciyle hareket eder. 7) İmkanların toplum yararı ve birey özgürlünü dikkate alarak kurum amaçları doğrultusunda kullanır.

Etik Kurallar İyi bir davranışta bulunma ve kötü davranıştan kaçınma konusunda tüm iş görenlere rehberlik ederler; işletmeye olan güveni arttırırlar ve yönetsel standartlarını yüceltirler. Etik kurallar yazılı ve yazılmamış genel yada özel biçimde sınıflandırılabilirler. Yazılı kurallar meslek örgütleri yada işletmeler tarafından kamuya duyurulur.

ØGörevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci ØHalka hizmet bilinci ØHizmet standartlarına uyma ØAmaç ve misyona bağlılık ØDürüstlük ve tarafsızlık ØSaygınlık ve güven ØNezaket ve saygı ØYetkili makamlara bildirim ØÇıkar çatışmasından kaçınma ØGörev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması

Etik Kuralların Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar 1) Toplum tarafından genel kabul görmüş standartlarla açıkça çelişmesi gerekir. 2) Belirlenecek standartların açık bir dille ve anlaşılır biçimde ifade edilmesi ve mümkün olduğunca örneklerle açıklanmalıdır. 3) Belirlenecek standartların dağınık aşırı kısıtlayıcı olmaması ve birbiriyle çelişmemesidir. 4) Belirlenecek standartların makul olması ve başarabilmesi mümkün olamayacağından yüksek davranış standartlarının belirlenmesi etik kurallarının önemsenmemesine yol açabilir.

ETİK TOPLUM İLİŞKİSİ Etik kurallar ve ahlak aile ve yakın çevreden öğrenilir. Doğru ve yanlış kavramlarımız ailemizin ve çevremizin değerlerinden etkilenir. Tarım toplumunda yetişen kişi şehir ortamında yetişen kişiden farklı değerlere sahiptir. Babası bankacı olan bir kişinin değerleri ile babası demir yolunda işçi olan bir kişinin değerlerinden farklı olacaktır. Toplumu kişiler oluşturduğuna göre tek bireylerin ahlaki gelişimlerinin ortalaması toplum ahlakını oluşturur. Bir kültürde etiksel olarak algılanan olgu diğer bir kültürde etiksel olmayabilmektedir. Doğru ve yanlışın algılanmasında ki bu farklılıklar bizi “ etiksel rölativizm kavramı“ na getirmektedir.

Saygınlık Kazanma Etik Problem Davranışları Çözümlerinde Yardım n Görme Sonuçları İyi Bir İmaja Sahip Olma Güvenilirlik

12. 1 ÇALIŞMA AHLAKI İş ahlakı terimi çalışma ve meslek ahlakını da içermektedir. Çalışma ahlakı, toplumda işe/çalışmaya karşı geliştiren tavır ve bu konudaki değerler anlaşılmaktadır. Toplumların işe yönelik tutumlarında farklılıklar söz konusu olabilir. Örneğin; bazı insanların düşünce yapısına göre ‘çalışma’ yaşamının başlı başına amacıdır. Bu tür insanlar; -tutumlu-dakik-çalışkan-dürüst-yani öz disiplini olanlardır, Çalışma hayatında bu tür bir yaklaşım göstermeye Püriten/Protestan Çalışma Ahlakı ya da Çalışma Ahlakı denilir Protestanlığın Kalvinist kolu çalışmayı ibadet olarak kabul eder (Ruhsal Kurtuluş Yolu)

Anglo-Sokson ve İskandinav ülkelerinin kültürel bir özelliği ‘çalışma ahlakı’ dır. Osmanlı döneminde ise ‘çalışma ahlakı’; -Yükselme döneminde çok yüksek, -Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra azalmıştır, -Atatürk ve Cumhuriyet reformlarıyla dönüşüm yaratılmak istenmiştir. Atatürk’ün konuşmalarında çalışkanlık üzerinde durması eksiklik gördüğünün göstergesidir, ‘’Türk’üm, doğruyum, çalışkanım’’ diye ant içilmesi çalışma ahlakının benimsetilmeye çalışıldığını gösterir, Çalışma ahlakı kişilik özellik olduğu kadar aynı zamanda kültürel bir olgu, Ayrıca çalışma ahlakı eğitimle de aktarılabilir. Toplumdaki çalışma ahlakı eğitimle güçlendirilebilir.

12. 2. ÇALIŞMA ANLAMI Çalışmanın anlamlılığını özetlemek gerekirse; ØÖz kimlik, öz saygı ve sosyal statü açısından önemli bir kaynak ØHayatımızın merkezindedir ve boş zamanlarımızdan daha önemli, ØMaddi kazanım elde edilir. Ayrıca içsel değer taşıyan bir uğraş, ØSosyal ilişkilerin kurulmasında ortam oluşturur, ØSosyal bir görev, ØZamanımızı düzene sokan bir uğraş, ØHedeflerimize ve psikolojik tatmine ulaşmada araç,

Çalışma ahlakı ve toplumsal yaşantıdaki rolünü araştıran iş sosyolojisidir. Çalışmalarının kapsamında; Ø Meslekleri karakterize eden roller, Ø Çalışma gruplarının davranışlara olan etkisi, Ø İş örgütlerinin yapısı, Ø Endüstriyel toplumun değer sistemi, İş, sosyal bir ‘’rol’’ olarak iş sosyolojisinde ele alınır. Roller, sosyal normlar tarafından belirlenir. Sosyal normlarda kültürün bir parçasıdır. Toplumun analiz edilmesinde insanlardan oynanması beklenen rollerin tanımlanması önemli bir faktördür.

12. 3. İŞE YABANCILAŞMA Marx, Weber , Durkheim gibi sosyologlar işe yabancılaşma konusunda durmuşlardır. Sanayi çağı öncesinde üreticiler ürettikleri ürünlerle yabancılaşmış değillerdi. Ayakkabı ustası her adımını yaptığı ayakkabıyla gururlanırdı. Ayakkabı fabrikasında çalışan bir işçiler farklı görevlerde çalışarak binlerce ayakkabının üretim sürecinde çalışırlar. Bunun sonucunda ürüne yabancılaşırlar. Ø Sanayi devrimi sonrasında iş çalışanlar için ‘’anlamsız hale gelmiştir. ’’ diye öne sürülmüştür. Ø Takım çalışması/örgüt kültürü gibi kavramlarla bu durumun üstesinden gelinmeye çalışılmaktadır.

Kişi yaptığı işte yaratıcılığını/yeteneğini kullandığı sürece ‘’ işi ’’ de anlam kazanacaktır. İş para kazanmak amacıyla yapıldığı sürece zorunluluğa dönüşecektir. İşini para kazanmak için zorunluluk olarak görenler, iş dışındaki faaliyetlerine daha çok önem vereceklerdir. Özellikle sorumluluk gerektirmeyen mavi yakalı insanlarda daha çok görülür.

12. 4. MAX WEBER’İN PROTESTAN ÇALIŞMA AHLAKI TEZİ Antik Yunan ve Roma’da bedensel çalışma hor görülmüştür, Köleliğe özgü olarak düşünülmüş ve aşağılanmıştır, Sanatsal faaliyetlere ise SAYGI duyulmuştur, Ø Hristiyanlık ile birlikte çalışkanlık ve çalışma bir ‘’erdem’’ olarak düşünülmeye başlanmıştır. Fakat feodalitenin gelmesiyle birlikte aristokrasi çalışmayı köylülere/ayaktakımına özgü görmeye ve aşağılamaya devam etmişlerdir.

Ø Protestan çalışma ahlakını özetleyecek olursak ; • Çalışkanlığı dini bir görev olarak kabul etme, • Tutumluluk/verimliliği, • Zamanda tutumluluk, • İşten gurur duyma, • İşine sadakat, • Dürüstlük/başarı ihtiyacı, • Karşılan sonuçlardan kendini sorumlu tutma, • Maddi başarıyı Tanrı’nın lütfu olarak görme, • Refahı Tanrı’nın lütfu olarak görme,

DİN-EKONOMİ İLİŞKİSİ ‘’Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu’’ kitabı 1934 -1905 yıllarında Almanya’da basılmıştır. Kitap genel olarak kapitalizmin gelişmesinde Protestan ahlakını ele almıştır. Weber’e göre ; rasyonel ekonomik faaliyetler için uygun tutumların oluşmasını sağlamıştır. Bu tutumlarda ‘’kapitalizmin ruhunu’’ oluşturmuştur. Kapitalizmin gelişmesi özgür emeğin rasyonel bir örgüt çatısı altında birleşmesi , (kullanılması) ‘’Kapitalizmin ruhunun özü’’: Servetin bir şeyin karşılığı olan maddi bir ödül değil de kendi başına bir amaç olarak biriktirilmesi ,

‘’Kapitalizm ruhu’’ ve örgüt kültürü arasında bir ilişki kurmak mümkün, Weber’e göre güç: İnsanlara boyun eğdirebilme durumu, Weber’e göre yetki: Astların gönüllü olarak emirlere uyması, Karizmatik Yetki : Liderin kişisel niteliklerinden kaynaklanır, YETKİ Geleneksel Yetki : Törelerle belirlenmiş, miras kalınmış, Rasyonel-Yasal Yetki : Gücünü yazılı örgütsel kurallardan alır. Kapitalizmin ruhunun yansımasıdır. Bürokratik örgütlerde kullanılan yetkidir.

Bürokratik örgüt: Verimsizlik /kırtasiyecilik (günümüzde) anlatır. Örgüte eylemlerin sonuçlarını hesap edebilme gücünü verir. Gayri şahsilik ilkesi özelliğine sahiptir. Kapitalizmin gelişmesindeki önemli faktörler: Ø Ev ekonomisi ve verimli girişimin ayrılması, Ø Batı’da özerk kent yapısının gelişimi, Ø Roma hukuku, (yargısal uygulamaların rasyonelleşmesi) Ø Ulus devlet, (tam zamanlı bürokratların kullanıldığı) Ø Çift kayıtlı muhasebe sistemi, Ø Özgür ve ücretli işçi kitlesi,

Dini ödüller; dünyevi veya uhrevi (öte dünyalı) olabilir. Dinin inanlardan talep ettiği (ibadet, dini kural veya yasaklara uyma) yaşam tarzına uyulmasından sonra vaat edilen dini ödüllerin ; sağlık, uzun yaşam, refah gibi dünyevi ödüllere dayanması Daha çok (İLKEL DİNLERİN) Özelliği; İlkel dinlerde ödüller Dünyevi’dir. Hristiyanlık, Yahudilik, İslam, Hinduizm, Budizm gibi gelişmiş dinlerde dünyevi ödüllerde bulunur. Daha az dünyevi ekonomik ödüller olması hayatın değerleri arasında gerilim yaratır.

12. 5. WEBER VE KONFÜÇYÜSÇÜLÜK Protestan ahlakın en güçlü karşıtı Çin Konfüçyüsçülüğü, Weber’e göre dinin toplumsal hayatı şekillendirmesi o dinin dünya görüşü ile gerçekleşir, Konfüçyüsçülükte kişisel tanrı yoktur, Din de daha çok büyü bulunur, Büyü, geleneğin dokunulmazlığına neden olur, Dünya ya uyum sağlamayı amaçlar,

12. 6. WEBER VE HİNDUİZM Hinduizm, evrenmerkezli bir dindir, Evrenin özelliği, ebedi ve uyumlu olması, İnsan + Tanrı = Düzenin bir parçası, Karma ve reenkarnasyon öğretilerini içerir, Hinduizm’ de her bir kastın ahlak sistemi de farklılık gösterir, Bu da fırsatçı bir ahlaka zemin hazırlayabilir, Weber, rahiplik ve din adamlığının toplumun rasyonelliğine etki ettiğini belirtmiştir.

12. 7. WEBER VE MUSEVİLİK Musevilik, büyüsel ve irrasyonel uygulamaları en aza indirmiştir, Batı rasyonalizminin temellerinin kadim musevilikte olduğunu belirtir, Musevilik tanrısı Yehova yerel bir tanrı değildir (Dünyanın tanrısı), Yehova’yı memnun edecek hukuk düzenine uymak önemlidir, İsrail’in Yehova’ya karşı kolektif bir sorumluluğu da bulunur, Musevilik inancında bedensel bir çalışma ve emek onurlandırılmıştır, Protestan çalışma ahlakının temeli,

KAYNAKLAR İş ve Meslek Ahlakı Dünya ve Türkiye Örnekleri, Mahmut Arslan, Siyasal Yayıncılık, 3. Baskı, Şubat 2012 30