DENEYSEL VE KLNK HAYVAN LABORATUVARLARINDA BYOGVENLK Laboratuvar hayvanlar

DENEYSEL VE KLİNİK HAYVAN LABORATUVARLARINDA BİYOGÜVENLİK

• Laboratuvar hayvanları yetiştiriciliğinin yapıldığı ünitelerde veya bu hayvanların deneysel olarak kontamine edildiği araştırma laboratuvarlarında insanlar ve hayvanlar için biyolojik, fiziksel ve kimyasal zararlılarla karşılaşma riskleri bulunabilmektedir. • Deneysel amaçlı laboratuvar hayvanlarının kullanımında, hayvanların gereksiz ağrı ve acılara maruz bırakılmaması, hayvanların konforlu ve hijyenik kafeslerde barındırılması, yeterli ve sağlıklı gıdalarla beslenmesi, kısaca hayvan etiği ve hayvan refahı kurallarına uyulması esastır.

• Laboratuvar hayvanları doğal olarak zoonoz etkenleri taşıyabilmekte, mikroorganizmalarla deneysel olarak kontamine edilebilmektedirler. • Bu nedenle hem yetiştiricilik hem de deneysel ve klinik uygulamaların yapıldığı ünitelerin mimari yapısı ile binaların idaresi ve teknik donanımı biyogüvenlik kurallarına uygun olarak planlanmalı ve yönetilmelidir.

• Laboratuvar hayvanları ünitelerinde, bulaşıcı hastalıkların kontrolü ve çapraz kontaminasyonun engellenmesi için mimari yapı oldukça önemlidir. • Bulaşıcı veya bulaşıcı olmayan hastalık çalışmalarının yapıldığı laboratuvar hayvanları ünitelerinde, hayvansal üretim, karantina ve özellikle hasta bakımı yapılan tesislerden fiziksel olarak ayrı olmalıdır (Şekil 1)

• Laboratuvar hayvanlarının bulunduğu yerler insan sağlığı ile ilgili bölümlerin olduğu yerlerden ayrı olmalıdır. Eğer laboratuvar içinde olacaksa, bu üniteler diğer bölümlerden iyi bir şekilde izole edilmelidirler. Laboratuvarlara ve araştırma birimlerine girişçıkışlar kontrollü olmalıdır. • Odalar uygun büyüklükte, tüm yüzeyler hijyenik şartlara uygun, temiz su girişi ve pis su gideri olmalıdır. Ayrıca; havalandırma ve deneysel araştırmalara uygun aydınlatması bulunmalıdır.

• Laboratuvar ve araştırma birimlerinde deney süresince hayvanların bakımla-rının yapılabileceği özel bakım odaları olmalıdır. Bu odalar, hayvan odalarında uyulması gereken teknik ve hijyenik şartları taşımalıdır. • Laboratuvar hayvanları araştırma birimlerinin içerisinde; hayvan hazırlama odası, soyunma odası, deney hayvanı kabulü ve karantina odası, operasyon odası, yoğun bakım odası, tıbbi ilaç ve malzeme odası, yıkama ve sterilizasyon oda-ları bulunmalıdır

• Laboratuvar hayvanları araştırma birimlerinde de sağlık ve hijyenik şartlar için uyulması gereken genel kurallara uyulmak zorundadır. Bu kurallar; • Deney hayvanlarının genel durumları veteriner hekimler tarafından günlük olarak gözlenmelidir. • Tüm personel, zoonozlar, kimyasal, fiziksel ve mikrobiyolojik zararlar konusunda eğitilmeli, tıbbi atık maddeleri ile temas, personel hijyeni ve çalışma alanlarında risk taşıyan diğer hususlar konusunda bilgilendirilmelidir.

• Deney hayvanlarının barındırıldığı odalarda kesinlikle yiyecek, içecek ve nikotinli maddeler tüketilmemelidir • Bazı dezenfektan ve insektisit ilaçların deney hayvanları üzerinde olumsuz etkileri göz önünde bulundurulmalı ve bu tür ilaç ve maddelerin deney hayvanlarının barındırıldıkları odalarda kullanımlarına özel bir dikkat gösterilmeli ve yüzeylerde, alet ve ekipmanların üzerinde kalmaması için çok iyi durulanmalıdır.

• Veteriner hekimin talimatları doğrultusunda tüm personelin temizlik ve sağlık, hijyen şartlarına (özel çalışma kıyafetlerinin giyilmesi, bu kıyafetlerin düzenli aralıklarla temizlenmesi, aynı kıyafetle tesis dışına çıkılmaması) uyması zorunludur. • Tesis içine tüm giriş ve çıkışların (personel, ziyaretçi, deney hayvanı, alet, ekipman, yem ve altlık materyali vb. ) çift yönlü enfeksiyon girişini önleyen bir sistemle düzenlenmesi ve kıyafet değişimi, galoş, bone, eldiven ve maske kullanılması ve ellerin yıkanması gibi önlemler alınması gereklidir.

• Personel deney hayvanları ile aynı türden hayvanları özel amaçlarla beslememelidir. • Tesis içindeki birimlerde bulunan sterilizatörler, düzenli olarak kalibre edilmeli, güvenlikleri ve etkinlikleri açısından gözlenmelidir. • Deney hayvanları zoonoz hastalıkları taşımamalıdır

• Üretim tesisi, laboratuvar ve araştırma birimlerinde çalışacak personelin sağlık durumunun çalışmaya uygun olması, olabilecek sağlık problemlerinin hayvanlarla temas neticesinde daha ciddi problemlere yol açmaması için; • Aşağıdaki sağlık problemleri olan insanların bunu ilgili birime bildirerek gerekli koruma önlemlerinin ve kontrollerin geliştirilmesi gerekmektedir.

– Hayvanlara karşı bilinen alerjik durumlar. – Diyabet gibi kronik sağlık durumları – Ciddi böbrek veya karaciğer rahatsızlıkları, – İmmün sistem yetersizliği olanlar, – Kalp kapakçığı rahatsızlıkları, – Yüksek dozda steroid tedavisi görenler veya dalak yetersizliği olanlar ile – Belirgin enfeksiyonu olanlar

• Laboratuvar ve araştırma birimlerinde çalışan tüm personelin 6 ayda bir rutin muayeneleri yapılmasının yanı sıra alerjik testlerden ve tüberkülin testinden geçirilmesi, gerekli durumlarda tavsiye edilen aşıların yapılması (tetanoz, hepatit ve kuduz aşısı vb. ) gerekmektedir.

• Standart operasyon işlemlerindeki korunma önlemleri ise laboratuvar ve araştırma birimlerindeki yönergelerde yazılı halde bulunmalıdır. • Kullanılan maddelerin özellikleri, nasıl kullanılacağı ve tehlikeleri bildirilmelidir. Tüm bu konularla ilgili sorumlu kişiler belirlenmeli kaza veya şüphe durumunda direkt bu kişilerle irtibat kurulmalıdır.

• Barınaklar, laboratuvarlar, araştırma birimleri, ekipmanlar ve düzenlenen prosedürler, personelin fiziksel yaralanma oranını düşürecek şekilde ergonomik olarak düzenlenmeli, seçilmeli ve geliştirilmelidir.

• Hayvan Laboratuvarlarında Biyogüvenlik Düzeyleri • Çalışmaya başlamadan önce hayvan biyogüvenlik düzeyine karar verilirken hayvanın kontamine edileceği ajanın risk düzeyi çok önemlidir. Laboratuvar hayvan biyogüvenlik düzeyi belirlenirken ajanın laboratuvar hayvanındaki normal bulaşma yolu, kullanılacak miktar ve konsantrasyonu, hayvana veriliş (inokulasyon) yolu, bulaşıcı olup olmaması ve hangi yolla bulaştığının göz önüne alınması gerekmektedir.

• Seçilen laboratuvar hayvanlarının türüne göre; doğası gereği saldırgan olup olmadığı, ısırma ve tırmalama eğilimi, doğal olarak endo ve ekto parazit taşıma olasılığı, zoonotik hastalıklara duyarlı olup olmaması, allerjen yayma olasılığı da düşünülmelidir.

• Hayvan Biyogüvenlik Düzeyi 1 (HBGD-1) • HBGD-1’de laboratuvar hayvanları yetiştiriciliğinin yapıldığı ünitelerde ya da sağlıklı insanlarda hastalık yapmayan biyolojik ajanlarla (Risk Grubu 1) kontamine edilen laboratuvar hayvanlarıyla yapılan çalışmalarda uygulanan prosedürleri içerir. Bu birimlerde tüm işlemler için barınaklara giriş, yapılan işlemler ve tüm operasyonların protokolleri oluşturmalıdır.

• Örneğin, enfeksiyöz ajanı içeren sıvının döküldüğü, kırıldığı durumlarda laboratuvarda dezenfektanlı solüsyonların, kağıt havlu ve emici pudraların, kişisel koruyucu ekipmanların, otoklava dayanıklı atık poşetini içeren ve yapılması gerekenlerin yazılı olduğu dökümanın da yer aldığı acil dekontaminasyon setinin bulunması gerekir. • HBGD-1 ‘de laboratuvar çalışanları ve çevre için potansiyel tehlike yoktur ya da en düşük düzeydedir. Bu tür laboratuvarlarda tehlikeleri uzaklaştırmak için standart uygulamalar yeterli olmakta, özel uygulamalara gerek duyulmamaktadır.

• Tesis Özellikleri: Yüzey ve zemin kolay temizlenebilir ve dezenfekte edilebilir özellikte olmalı, belli aralıklarla dezenfekte edilmeli ve kirli su gideri bulunmalıdır. Pencere ve kapılar kapalı tutulmalı, kafes yıkama ve el yıkama sistemleri bulunmalıdır.

• Laboratuvara Giriş, Koruyucu Ekipman ve Uygulamalar: • Eldiven giyilmeli, koruyucu gözlük takılmalıdır. Cerrahi işlem ya da nekropsi yapılacaksa maske de takılmalıdır. Giriş çıkışlar sınırlı olmalı ve personel eğitimli olmalıdır.

• Hayvanlarla çalışma öncesi masa dezenfekte edilmelidir. Masa üzerine alınan kafeslerdeki hayvanların ortama alışması için bir süre beklenmeli ve daha sonra türe özgü tutuş ve ilgili prosedürler uygulanmalıdır. Isırma ve tırmalama yaralanmalarından sakınmak için cerrahi eldivenin içine özel koruyucu eldivenler giyilmelidir.

• Kullanılan tek kullanımlık bistürü uçları, enjektörler uygun şekilde atılmalıdır. Makas, bıçak gibi diğer malzemeler kullanıldıktan sonra hemen dezenfektanlı solüsyonlara atılmalı, fırça ile kaba temizliği yapılmalı ve sonra tekrar dezenfekte edilmelidir. Çalışma sonrası ortaya çıkan çöpler radyasyon ve kimyasal risk taşımıyorsa otoklavlanmadan atılabilir. Çalışma ortamını terk etmeden önce kirli çalışma önlüğü, eldiven ve gözlük çıkarılmalıdır.

• Hayvan Biyogüvenlik Düzeyi 2 (HBGD-2) • Risk Grubu 2’de yer alan mikroorganizmalarla kontamine edilen laboratu-var hayvanlarıyla yapılan çalışmalarda uyulması gereken kuralları ve tesisle-rin özelliklerini içerir. HBGD -2 uygulamaları insan ve hayvanlarda hastalık oluşturabilen, deri yaraları ve kesiklerden, sindirim sisteminden, göz, ağız ve burun mukozasından bulaşabilen etkenlerle kontamine hayvanlarla yapılan çalışmalarda gerekli prosedürleri içerir.

• Bacillus anthracis, Bordetella pertussis, Campylobacter, Clostridium spp. , Corynebacterium diphtheriae, Helicobacter spp. , Legionella pneumophila, Leptospira, Listeria monocytoge-nes, Mycobacterium leprae, Neisseria gonorrhoeae, Salmonella spp. , Shiga toxini ( Verocytotoxin)-üretim Escherichia coli, Shigella spp. , Treponema pallidum, Vibrio spp. gibi zoonoz bakterilerle kontamine deney hayvanları ile yapılan çalışmalarda HBGD-2 kriterlerine göre çalışılmalıdır.

• Tesis Özellikleri: Bu laboratuvarların kapısında ve uygun yerlerde mutlaka herkesin görebileceği şekilde uluslararası biyolojik tehlike işareti bulunmalıdır. Giriş çıkışlar sırasında kirli havanın laboratuvar dışına çıkışını engellemek için kapılar içe doğru açılır olmalı ve kendiliğinden kapanır özellikte olmalıdır

• Pencere varsa sıkıca kapatılmalı, kırılmaya dayanıklı hale getirilmeli ve artropodların girmesine engel olacak tellerle kapatılmalıdır. Isıtma, havalandırma ve ışıklandırma yeterli olmalıdır. • Mekanik havalandırma uygulanıyorsa hava akımı içeriye doğru olmalıdır. Kirli hava dışarı atılmalı ve binanın herhangi bir kısmına yeniden verilmemelidir. Artropod ve rodent kontrol programları uygulanmalıdır. El yıkama dezenfektanları ve otoklav bulunmalıdır.

• Laboratuvara Giriş, Koruyucu Ekipman ve Uygulamalar: Bu laboratuvarlara yalnızca görevli personel girmelidir. Karşılabilecek potansiyel zararlar, bu zararlı etkenlere maruz kalmamak için alınması gereken önlemler, kontamine materyale maruz kalındığında ve acil durumlarda yapılması gerekenler ve enfeksiyonların semptomlarıyla ilgili konularda personelin eğitimli olması gerekmektedir.

• Ayrıca personelin, tetanoz, kuduz, influenza, Q fever (primatlarla çalışanların bu aşılara ek olarak kızamık ve tüberküloz aşıları) gibi enfeksiyonlara karşı aşılanması ve gerekli testlerle sağlığının izlenmesi gerekmektedir. Personel laboratuvara girmeden önce koruyucu önlük, cerrahi maske, yüz koruyucu maske, çift eldiven ve galoş giymelidir.

• HBGD-2 de hayvana yapılacak tüm müdahele ve işlemler biyogüvenlik kabin-lerinde (sınıf I ve II) yapılmalıdır (Resim 1). Hayvanlar bireysel havalandırmanın yapıldığı izalatörlerde barındırılmalıdır. Kontamine materyallerin tümü ve hayvan altlıkları atılmadan önce otoklavlanmalıdır. Hayvanla çalışma bittikten sonra hayvan kafesleri biyogüvenlik kabinlerinden çıkarılmadan tutacak kısımları da dahil kafesin tüm dış yüzeyi dezenfekte edilmeli ve daha sonra kabindenç ıkarılmalıdır. .

• Çalışma bittik-ten sonra çalışma yüzeyleri etkili dezenfektanlarla dekontamine edilmelidir. Kesici ve delici tek kullanımlık malzemeler delinmeye ve sızdırmaya dayanıklı kap-larda ayrı ve uygun şekilde atılmalıdır. Hayvan karkasları mutlaka yakılmalı, çöpe atılma veya gömülme yoluna gidilmemelidir

• Hayvan Biyogüvenlik Düzeyi 3 (HBGD-3) • İnsanlarda ve hayvanlarda çok ciddi ölümcül hastalıklara neden olabilen, Risk Grubu 3’de yer alan, bir bölgeye özgü ya da egzotik ajanlarla kontamine edilen hayvanlarla çalışılan laboratuvarlarda uyulması gereken prosedürleri içerir. Solunum, sindirim, yıpranmış ve kesik deri ve mukoz membranlarla bulaşabilirler.

• HBGD-2 laboratuvarlarındaki önlemlerin yanı sıra ilave zorunlu uygulamalar vardır. Brucella spp. (yüksek konsantrasyonda organizma ile çalışılacaksa), Burkholderia mallei, Burkholderia pseudomallei, Chlamydia psittaci, Francisella tularensis, Yersinia pestis gibi zoonozlarla kontamine edilen deney hayvanlarıyla yapılan çalışmalarda HBGD -3 kriterleri göz önünde tutulmalıdır.

• Tesis Özellikleri: Hayvanlar bireysel olarak havalandırılmaların yapıldığı özel izalatörlerde veya bireysel havalandırmalı kafeslerde bulundurulur. • Laboratuvar alanı ile diğer alanlar arasında çift kapı sistemi olmalıdır. Temiz alandan hayvanların bulunduğu laboratuvara direk giriş olmamalı, arada ikinci bir alan bulunmalıdır

• Bu çift kapı aynı anda açılmamalıdır. Laboratuvarın havası dışarıya çıkmadan HEPA filtreden geçen özel havalandırma sistemleri ile temizlenmelidir. Bütün girişler kapalı olmalıdır. • El yıkama ve duş sitemleri bulunmalıdır. Laboratuvarın iç yüzeyi kolay temizlenebilir özellikte olmalıdır. Bu laboratuvarlarda el yıkama lavaboları sensörlü olmalıdır. Giderler dezenfekte edilmelidir

• Çıkış koridorunda ya da hayvanların bulunduğu odaların yakınında otoklav olmalıdır. Hayvanların kafeslerinde biyolojik tehlike işaretleri olmalıdır.

• Tüm işlemlerin yapılacağı Sınıf-III biyogüvenlik kabinleri bulunmalıdır (Resim 2).

• Hayvan Biyogüvenlik Düzeyi 4 (HBGD-4) • Aerosol yolu ile geçtiği bilinen ya da diğer geçiş yolları henüz bilinmeyen, çok tehlikeli ve egzotik ajanlar ile çalışan laboratuvarlar bu grupta yer almaktadır. Bu laboratuvarlarda çalışılan ajanlar ciddi ve ölümcül hastalıklara neden olurlar. Bu laboratuvarlar diğer tüm çalışma alanlarından tamamen ayrı bir binada yapılandırılmalıdır. .

• HBGD-3 uygulamalarına ek olarak uyulması gereken kurallar vardır. Girişler son derece kısıtlıdır. Sadece laboratuvar sorumlusunun girmesine izin verdiği kişiler girebilirler. Tüm uygulamalar Sınıf III biyogüvenlik kabini içinde gerçekleştirilmelidir. Bu tür laboratuvarlarda bireysel çalışılmaz. Mutlaka iki kişi, kurallara uygun olarak çalışmalıdır. Personele çalışılacak etkenlerle ilgili en yüksek seviyede eğitim verilmelidir

• Hayvanlar Risk Grubu 4’de yer alan etkenlerle kontamine edildiklerinden BGS- 4’deki gibi maksimum koruma sağlayan önlemler alınmalıdır. Tesise mutlaka hava kilidi bulunan holden girilmelidir. Temiz havanın olduğu yer kıyafet değiştirilen ve duş alınan yerden ayrı olmalıdır.

• Çalışanlar girerken kıyafetlerini çıkarmalı ve özel koruyucu elbiseler giymeli; çıkışta bu kıyafetleri otoklava atmalı ve duş almalıdır. Tesisin tüm havası HEPA filtreden geçirilmelidir.

• Havalandırma sistemi uygun basınçlarla kontaminasyona engel olacak şekilde ayarlanmalıdır. Bütün hayvanlar izalatörlerde bakılmalıdır. Hayvanların atlıkları ve tüm malzemeler otoklavlanmalıdır. Çalışanların sağlık durumları izlenmeli ve koruyucu aşıları yapılmalıdır.

Tablo 1. Doğal veya deneysel enfekte laboratuvar hayvanları ile çalışmalarda seçilen laboratuvar hayvanları biyogüvenlik düzeylerinin genel özellikleri Hayvan Enfeksiyöz Etkenler Uygulamalar Biyogüvenlik Güvenlik Ekipmanları Tesis Özellikleri (primer bariyerler) (sekonder bariyerler) Düzeyi (HBGD) 1 Sağlıklı bireylerde Uygun sağlık izleme Her hayvan türü için gereken -Standart hayvan barınağı enfeksiyona neden programının uygulandığı normal prosedür uygulanır. -Kirli (atık) hava tekrar sirküle olmazlar. standart hayvan bakımı ve - Personel Koruyucu edilmez, hava akımının tek yönetimi uygulanır. Ekipmanlar (PKE): laboratuvar önlükleri, yönlü olması tavsiye edilir. -El yıkama lavobaları eldivenler ve ihtiyaç olduğu olmalıdır. kadar göz ve yüz koruyucu malzemeler. 2 İnsanlara bulaşarak HBGD-1 uygulamalarına HBGD-1 ekipmanlarına HBGD-1‘e ek olarak; enfeksiyon oluşturabilirler. ek olarak: -Otoklav olmalı, Deri yaralanmaları ile, sindirim -Biyogüvenlik el kitabı -Hayvan türleri için uygun her -El yıkama lavobaları ve mukoz bulunmalıdır. türlü zararlıyı kontrol altında olmalı, membranlarla insanlara -Sınırlı giriş, tutan, sınırlayan ekipmanlar -Kafes yıkama makineleri bu- bulaşabilirler. -Biyolojik tehlike uyarı işareti olmalı, lunmalı, bulunmalı, -PKE: laboratuvar önlüğü, -Hayvanların bulunduğu ve -Kesici maddelere karşı dikkat eldiven, göz ve yüz maskesi, çalışmanın yapıldığı edilmeli, ihtiyaç duyulduğunda yerlerde negatif hava basıncı -Enfeksiyon atıkların tümü ile koruyucu ağız maskesi olmalıdır. hayvan kafesleri yıkama öncesi dekontamine edilmeli, gereklidir.

3 4 Solunum yolu ile bulaşarak HBGD-2 uygulamalarına HBGD-2 ekipmanlarına insanlarda ciddi ve ölümcül ek olarak: ek olarak; enfeksiyonlara neden -Kontrollü giriş, -Hayvanın bakımında -Giriş koridorları fiziksel olabilen, bölgelere özgü ya da -Yıkama öncesi önlüklerin kullanılan tüm malzemeler olarak ayrılmalı; kendiliğinden ekzotik ajanlar. dekontaminasyonu kontrol altına tutulmalı, kapanan iki kapı ile girilebilecek yapılmalı, -Hayvanların kafesleri -Hayvanlara yapılacak her türlü şekilde yapılmalı müdahale için -Tüm girişler, delikler altlıkları uzaklaştırılmadan (inokulasyon, nekropsi) kapalı tutulmalı, önce dekontaminasyonu BGS 2 -3 -Otoklav bulunmalı, yapılmalı, biyogüvenlik kabinleri -Hayvanların bulunduğu ve -Dezenfektanlı ayak kullanılmalı, çalışmanın yapıldığı yerlerde banyoları bulunmalıdır. -Kişisel koruyucu kıyafetler negatif hava basıncı olmalı, özellikle solunum maskesi kullanılmalıdır. -Hayvanların olduğu ve çalışmaların yapıldığı yerlerde el yıkama lavaboları olmalıdır. HBGD-3 ekipmanlarına ek olarak: HBGD-3 ekipmanlarına ek olarak; Hayatı tehdit eden, aşısı olmayan veya tedavi HBGD-3 uygulamalarına ek olarak: edilemeyen, aerosol olarak -Personel giriş çıkışında kıyafet -Tüm çalışmalarda -İzole bir ortamda ayrı bir bina bulaşan veya bulaşma yolu değişikliği yapılmalı, maksimum kontrol olmalı, bilinmeyen tehlikeli/egzotik çıkışlarda duş alınmalı, uygulanmalı, -Özel bir besleme ve ajanlar. -Bütün atıklar çalışma -Çalışma ve müdahalelerin havalandırmanın yapıldığı ortamından uzaklaştırılmadan tümü BGS 3 biyogüvenlik bireysel kafes sistemleri, vakum önce dekontamine edilmelidir. kabinlerinde yapılmalıdır. ve dekontaminasyon sistemleri bulunmalıdır.

• Laboratuvar hayvanları yetiştiriciliği ve bu hayvanlarla yapılan çalışmalarda karşılan riskler ısırma ve tırmalar, alerjenler, protokol ile ilgili tehlikeler, zoonozlar ve doğal tehlikeler olarak gruplandırılmaktadır

• Isırma ve tırmalar: Hayvanlar ısırarak veya tırmalayarak zoonoz etkenlerini personele bulaştırabilir. Ayrıca ısırma ve tırmalama sonucu bütünlüğü bozulan deri kontamine materyaller ile temas edebilmektedir. Bunun için çalışan personel hayvan biyogüvenlik düzeyine uygun şekilde giyinmeli ve gerekli önlemleri almalıdır.

• Uygun olmayan tutuş nedeniyle oluşan hayvan ısırıkları ve sıyrıkları ihmal edilmeden hemen tedavi uygulanmalıdır. Yara hemen antiseptikli sabunlarla (klorheksidin ve betadinli) yıkanmalı, kanama varsa steril gazlı bezle kapatılıp bu personel kayıtlara geçilmeli ve hastaneye sevk edilmelidir.

• Alerjenler: Laboratuvar hayvanları ile çalışanlarını en sık karşılaştığı sağlık problemlerinden birisi de alerjenlerdir. Bu riskin gelişmesinde laboratuvar hayvanının türünün yanı sıra yapılan işin niteliği ve kişinin atopik bir bünyesinin olup olmaması etkilidir. • Ayrıca laboratuvarın fiziksel olanakları, havalandırma sistemleri de etkileyen diğer faktörler arasındadır. Laboratuvar hayvanlarının tüy ve postlarının yanı sıra kafes altlıklarındaki materyal, idrar, salya vb. sekresyonları da alerjen olabilmektedir.

• Protokol ile ilgili tehlikeler: Özellikle rutin işlemlerdeki ya da deneye özgü tehlikeleri içerir. Deneysel çalışmalar, radyoaktif maddeler, enfeksiyöz ajanlar, toksinler veya toksik kimyasalların kullanımı gibi çok sayıda tehlike içerebilir. • Protokol ile ilgili tehlikelerin azaltılması için, deneye başlamadan önce tehlikelerin tanımlanması ve bilinmesi gerekir. Eğer personel herhangi bir biyolojik, kimyasal, radyoaktif maddeyle karşılaşacaksa deneye başlamadan önce bu tehlikelerle ilgili eğitim programına katılmalıdır.

• Zoonoz hastalıklar: Hayvanlardan insanlara bulaşabilen bakteriyel, viral, ve parazitik hastalıklara zoonoz hastalıklar adı verilmektedir. DSÖ, hayvanlardan insanlara direkt ya da dolaylı olarak bulaşabilen 150 -200 zoonoz hastalık bildirmiştir. • Bunlar arasında en yaygın olanları, tuberküloz, bruselloz, antraks, pseudotüberküloz, salmonelloz, erizipel, pastörelloz, listeriyoz, kuduz, psittakoz, trikofitozis, toksoplazmoz, ekinokokkoz, teniaz, tularemi ve botilismus enfeksiyonlarıdır

• Ülkemizde laboratuvar hayvanı olarak çalışmalarda sıklıkla fare, sıçan ve tavşan ve kobay kullanılmaktadır. Laboratuvar hayvanlarından insanlara bulaşabilen zoonotik hastalıklar, etkenleri, insanlara hastalığın geçiş yolları Tablo 3’de verilmiştir

Etkenler Yaptığı hastalık Bulaşabilen laboratuvar hayvanı Bulaşma yolları Entamoeba histolytica Amebiyaz Habeş maymunu, kediler, köpekler, Fekal-oral bulaşma. Etkenin kist makaklar, sincap maymunlar formu sinekler ve hamam böcekleri aracılığı ile de taşınabilir. Makaklar Kontamine ısırık ve tırmalar, Cercopithecine herpesvirus 1, B virüs Herpesvirus simiae, yüzün mukozalarına sıçrama, Herpes B; alphaherpesvirus kontamine enjektörün deriye batması, kontamine materyalle bütünlüğü bozulmuş derinin teması. Balantidium coli Balantidiyaz Habeş maymunu, kobaylar, makaklar, Fekal-oral domuzlar, sincap maymunlar Brucella abortus, Bruselloz B. canis, Köpekler, keçiler, domuzlar, Aborte fetüs, genital akıntılar, fötal koyunlar. sıvılar, hayvanların idrarı ile direkt B. melitensis, B. ovis, B. suis Campylobacter coli, temas, dokulardan aerosol olarak. Kampilobakteriyoz Habeş maymunu, kediler, kuşlar, C. fetus, köpekler, gelincikler, hamsterler, C. hyointestinalis, C. jejuni; makaklar, domuzlar, koyunlar, sincap maymunlar Capnocytophaga canimorsus, C. cynodegmi Capnocytophagosis Köpekler, kediler, rodentler Fekal-oral Isırma ve tırmalar ile ağız sekresyonları ile kontaminasyon.

Bartonella henselae Kedi tırmığı hastalığı Kediler Isırma ve tırmalar daha nadir olarak da köpekler Chlamydophila abortus, Klamidiyoz C. pecorum, C. pneumoniae Cryptococcus neoformans Kriptokokkoz Hayvanlarla ve dokularıyla, Afrika pençeli kurbağası, kediler, özellikle köpekler, keçiler, kobaylar, doğum sırasında temas koyunlar. Papağanlar, güvercinler Kurumuş papağan, güvercin dışkılarındaki ve sindirim sistemi içeriklerindeki etkenlerin solunum yolu ile alınması Cryptosporidium parvum, Kriptosporidiyoz Afrika pençeli kurbağası, Habeş C. canis, maymunu, kediler, köpekler, kuşlar, C. felis gelincikler, makaklar, domuzlar, Fekal-oral koyunlar, sincap maymunlar. Hayvanların derileri ile direkt temas, T. verrucosum, Habeş maymunu, kediler, köpekler, keçiler, koyunlar, kobaylar, makaklar, Microsporum canis tavşanlar, sincap maymunlar. dayanıklıdır. Köpekler, kediler (son konaklar), Son konakların dışkı ile etkeni rodentler, makaklar, koyunlar (ara konaklar) saçması Trichophyton mentagrophytes, Echinococcus granulosus, E. multilocularis E. oligarthrus E. vogeli Dermatofitoz Ekinokokkoz sporlar çevre şartlarına oldukça

Etkenler Yaptığı hastalık Bulaşabilen laboratuvar hayvanı Bulaşma yolları Akarlar: Ektoparazitizm Kediler, köpekler, tavşanlar, Direk ve indirekt olarak bu Cheyletiella parasitovorax, rodentler ve diğer laboratuvar parazitlerle temas Liponyssoides sanguineus, Notoedres cati, Ornithonyssus bacoti, hayvanlarında Sarcoptes scabiei, ve diğerleri Pireler: Ctenocephalides canis, C. felis, ve diğerleri Keneler: Dermacentor variabilis, Rhipicephalus sanguineus, ve diğerleri. Hayvanların dışkı ve dokuları ile direkt temas ve insekt vektörler aracılığı ile Erysipelothrix rhusiopathiae Erysipelas Domuzlar ve kanatlılar Giardia duodenalis, Giardiyazis Habeş maymunu, kediler, köpekler, Fekal-oral G. intestinalis, keçiler, makaklar, domuzlar, G. lamblia koyunlar, sincap maymunlar Hanta virüs, Seoul virüs; Bunyavirus Hanta virüs enfeksiyonları Fareler, ratlar ve diğer Enfekte rodentlerin idrar, dışkı ve vahşi rodentler. tükrükleri ile virüs saçılmaktadır. İnhalasyon, yara kontaminasyonu, konjunktiva aracılığı ile, sindirim yolu ile bu virüslerin alınması ve Rat hücre hatları ile insanlara bulaşır