DENEYSEL ARATIRMALAR Dr r yesi Nilden ARSLAN Halk

DENEYSEL ARAŞTIRMALAR Dr. Öğr. Üyesi Nilden ARSLAN Halk Sağlığı Anabilim Dalı

I- GÖZLEMSEL ARAŞTIRMALAR 1 - Tanımlayıcı Araştırmalar 2 - Analitik Araştırmalar a. Kesitsel Araştırmalar b. Vaka-Kontrol Araştırmaları c. Kohort Araştırmaları II- DENEYSEL ARAŞTIRMALAR 1 - Hayvan Deneyleri 2 - Müdahale Araştırmaları III- METODOLOJİK ARAŞTIRMALAR 1 - Geçerlilik Araştırmaları 2 - Güvenilirlik-Tutarlılık Araştırmaları

MÜDAHALE ARAŞTIRMALARI DENEYSEL ARAŞTIRMALAR

�Neden-Sonuç ilişkisi test edilir �Sorunların çözümlenmesi �Analiz ve izlem �Kohort’tan farkı araştırıcının konumu

MÜDAHALE ARAŞTIRMALARI Amaçlarına göre; Primer Korunma Önlemlerine Yönelik Klinik Deneyler Sağlık Hizmet Araştırmaları

MÜDAHALE ARAŞTIRMALARI Uygulandığı yer ve topluluklara göre; Randomize Kontrollü Deneysel Çalışmalar Saha Deneyleri Topluma Yönelik Deneyler

REFERANS POPÜLASYON � DENEY POPÜLASYONU � RANDOMİZASYON � � MÜDAHALE GRUBU KONTROL GRUBU � � İZLEM � SONUÇLARIN KARŞILAŞTIRILMASI

• Referans Populasyon • Deney Populasyonu 1. Deney populasyonu yeterli örneklem büyüklüğüne sahip olmalıdır. 2. Uygun bir deney populasyonu seçilmelidir. 3. Tam ve doğru bilgi elde edilmelidir. 4. Çalışma için uygun ve istekli olanlar asıl deney grubunu oluştururlar.

Randomizasyon; • Rastgele…… • Taraf tutmadan…. .

Müdahale araştırmalarında izlem sonrası; Hastalık çıkma oranı Komplikasyon oranı İyileşme oranı Nüks oranı Mortalite oranı

• Uygulama nasıl olacak? ? ? • Farkına vardırmama? ? ? Çift kör - Tek kör Üçlü kör Taraf tutma

Müdahale Araştırmalarında Ölçütler �Etkenin muhtemel olumlu etkisi ölçülür �Koruyucu tip çalışma İnsidanslar

Müdahale Araştırmalarında Ölçütler Müdahale Grubu İnsidans Hızı = Müdahale Grubunda Hastalığa Yakalananlar x k Müdahale Grubunun Toplam Sayısı Kontrol Grubu İnsidans Hızı = Kontrol Grubunda Hastalığa Yakalananlar Kontrol Grubunun Toplam Sayısı x k

Müdahale Araştırmalarında Ölçütler Rölatif Etkinlik = Kontrol Grubu İnsidans Hızı Müdahale Grubu İnsidans Hızı Atfedilen Etkinlik = Kontrol Grubu İ. H. - Müdahale Grubu İ. H.

Müdahale Araştırmalarında Ölçütler Fatalite Hızı Tedaviye Yönelik Çalışma Müdahale Grubu Fatalite veya Komplikasyon Görülme Hızı Kontrol Grubu Fatalite veya Komplikasyon Görülme Hızı Komplikasyon Hızı = Müdahale Grubunda Ölenler veya Komp. Gelişenler x k Müdahale Grubunun Toplam Sayısı Kontrol Grubunda Ölenler veya Komp. Gelişenler = Kontrol Grubunun Toplam Sayısı x k

Müdahale Araştırmalarında Ölçütler Rölatif Etkinlik = Kontrol Grubu Fatalite veya Komplikasyon Görülme Hızı Müdahale Grubu Fatalite veya Komplikasyon Görülme Hızı Rölatif Etkinlik; 1’den Ne Kadar Büyük Müdahale O Kadar Etkili

Ö RNEK Aspirinin akut myokard enfarktüsü geçirenlerde ölüm oranını azaltmadaki etkisini saptamak için planlanan bir klinik deneyde şu sonuçlar elde ediliyor:

DENEY GRUBU ASPİRİN ALAN KONTROL GRUBU PLASEBO ALAN HASTA SAYISI 566 560 ÖLÜM SAYISI 47 61 ÖLÜM HIZI(%) 8, 3 (b) 10, 9 (a) 91, 7 89, 1 YAŞAMA HIZI(%)

a 10, 9 Aspirine Bağlı Relatif Etkinlik=------=1, 3 b 8, 3 Aspirine Atfedilen Etkinlik= a – b =10, 9 -8, 3=2, 6 a – b 10, 9 – 8, 3 Aspirine Bağlı Etkilik=---------x 100=23, 8 a 10, 9

Müdahale Araştırmalarının Olumlu Yönleri Etken-sonuç ilişkisini net açıklar Kesin ölçütler elde edilir Tedavi protokollerine ve halk sağlığı politikalarına yön verir

Müdahale Araştırmalarının Olumsuz Yönleri Zor ve külfetli Çok dikkatli planlanmalı, uygulanmalı ve değerlendirilmeli Araştırma etiği İstekli katılımcı bulma güçlüğü Az görülen hastalıklarda uzun süreli çalışma Uygulama standardizasyonu Araştırmayı terk sorunu Maliyeti yüksek

Etik Sorunların Aşılması SÜREKLİ ANALİZ ÖNCE-SONRA TİPİ ARAŞTIRMALAR

METODOLOJİK ARAŞTIRMALAR

I- GÖZLEMSEL ARAŞTIRMALAR 1 - Tanımlayıcı Araştırmalar 2 - Analitik Araştırmalar a. Kesitsel Araştırmalar b. Vaka-Kontrol Araştırmaları c. Kohort Araştırmaları II- DENEYSEL ARAŞTIRMALAR 1 - Hayvan Deneyleri 2 - Müdahale Araştırmaları III- METODOLOJİK ARAŞTIRMALAR 1 - Geçerlilik Araştırmaları 2 - Güvenilirlik-Tutarlılık Araştırmaları

• Fizik muayene (gözlem, palpasyon, perküsyon…. ) • Laboratuvar (hematolojik, mikrobiyolojik, radyolojik ve nükleer teknikler…. )

• Doğru tanı koymada ne kadar geçerli oldukları…. • Kişilerden kaynaklanan gözlem-ölçüm hatalarının boyutunun ne olduğunu…. Yani gözlem ve ölçümlerin kalitesini belirlemek amacıyla yapılan çalışmalardır.

Validite Tanı yönteminin ne kadar doğru tanı koyduğunu belirleme Güvenilirlik-tutarlılık Gözlem ve ölçümü yapan kişilerin, gözlemcilerin kendileri veya birbirleriyle ne kadar tutarlı gözlem ve ölçüm yaptıklarını belirleme

VALİDİTE (GEÇERLİLİK) • Kim gerçekten hasta? ? ? • Kim gerçekten sağlam? ? ? “Ölçümde kullandığımız yöntemin geçerliliği, doğruluğu nedir? ” Sensitivite ve Spesifite

Hassasiyet, duyarlılık Sensitivite Doğru pozitifler Kim gerçekten hasta? ? ?

Seçicilik Spesifite Doğru negatifler Kim gerçekten sağlam? ? ?

Genellikle bir testin, duyarlılığı yükseldikçe seçiciliği, seçiciliği yükseldikçe duyarlılığı azalmaktadır.

Sensitivitenin yüksek olması istenen durumlar: • Toplumda taranan hastalık erken teşhis edildiğinde yeterli tedavisi varsa veya ilerlemesi durdurulabiliyor, komplikasyonları önlenebiliyorsa, • Yanlış olarak hasta tanısı konulanların (yalancı pozitifler) kesin tanıları için gerekli ileri tetkikleri sağlık kuruluşları için bir yük değilse, onların işlerini aksatmıyorsa ve tetkikler çok pahalı değilse, • Toplumda sık tarama yapma olanakları yok veya çok sınırlı ise. .

Spesifitenin yüksek olması istenen durumlar: • Taranan hastalığın tedavi olanakları sınırlı veya tedavisi yoksa, • Şüpheli vakaların ileri tetkikleri için uygun yöntemler yok ve ayrıntılı tetkikleri sağlık kuruluşları için büyük olacak, onların işlerini aksatacaksa veya bu testler çok pahalı ise, • Yanlış olarak hasta tanısı konulması (yalancı pozitif) kişiyi ve çevresini sosyal yönden rahatsız, huzursuz edecekse (örneğin, sifiliz, tüberküloz, lepra, AİDS gibi sosyal hastalıklarda bu nokta çok önemlidir), • Hastalığa erken tanı konulmasının, tedavi ve prognoz üzerinde olumlu bir etkisi yoksa, • Tanı ve tedavi izlemelerini yapacak yeterli sayıda/nitelikte personel ve kuruluşlar yoksa taramada kullanılan testin seçiciliğinin yüksek olması istenir.

GÜVENİLİRLİK – TUTARLILIK Aynı kişiler üzerinde Aynı koşullarda Aynı gözlemciler Aynı sonuç

• Ölçme için kullanılan araç-gereçlerin doğruluğu • Gözlenen/ölçülen değişkenin biyolojik olarak veya fizik koşullara göre varyasyon gösterip göstermemesi • Aynı hastalığın farklı şekillerde klinik seyir göstermesi • Bilgi veren kişilerden kaynaklanan hatalar • Gözlemciden kaynaklanan varyasyon

Biyolojik varyasyon; • Ölçülen değişkenin değerleri yemeklerle, dinlenme durumu ile, kişinin pozisyonu veya gece-gündüz arasında farklılık gösterebilir. • Anketle bilgi toplanması gereken durumlarda ise anket formundaki bazı soruları kişi anlamayabilir veya bazı hassas konularda bilinçli olarak yanıltıcı, gerçek olmayan bilgiler verebilir.

Gözlemciler arası tutarlılık: Aynı kişiler, aynı koşullar, farklı gözlemciler …… **birbirlerinden habersiz Gözlemci içi tutarlılık: Aynı kişiler, aynı koşullar, aynı gözlemciler…. . **farkında değil

TEŞEKKÜRLER…