ZVA Elbasan GJIMNAZI Vasil Kamami Fusha Shkenca natyrore

ZVA - Elbasan GJIMNAZI “Vasil Kamami “ Fusha : Shkenca natyrore Lenda : KIMI XII B Shkalla : VI Pergatiti : Mesuesja Violeta Avllazagaj

Tema mesimore 1 - Nafta bruto dhe perberjet e naftes. 2 -Emertimi i alkaneve. Vetite fizike te alkaneve.

Situata e te nxenit per temen 1 Nafta bruto dhe perberesit e saj. Rendesia e I ndustrise se rafinerise se naftes Klasifikimi I franksioneve te distilimit vetite dhe eprdorimet e tyre. Emertimet e lojeve te hidrokarbureve qe gjenden te nafta bruto Krahasimi I vetive te franksionimeve te ndryshme Te distilimit nga nafta e paperpunuar.

Rezultate te te nxenit per temen 2 Kuptimi I termit te ngopur. Krahasimi I hidrokarbureve me varg te drejte , te degezuar dhe atyre ciklike. Emertimi I alkaneve dhe paraqitja e formulave te tyre duke perdorur sistemin IUPAC. Alkanet seri homologe Paraqitja grafike e raportit ndermjet nr te atomeve te karbonit ne molekula dhe pikave te tyre te vlimit. Prirja e vetive te alkaneve pergjat serise homologe.

• Lidhja me fusha te tjera : Gjuha dhe komunikimi, TIK, • Burime dhe mjete mesimore : Teksti kimi 12 Pegi, fletore, stilolaps, tabela e emërtimeve dhe grupeve funksionore, smartphone, tel , androide, laptop, internet.

Fjale kyce Perberje te ngopura , perberje te pangopur, alkane ciklike , alkane jociklike, aromatike, formule e pergjithshme, formule molekulare, formula strukturore, formula skeletore. seri homologe,

Kujtoni keto koncepte. Nafta bruto Rafinimi I kryer me ane Distilimi I naftes Krekingu ( nga kimi 11) Grupe funksionore Lidhje kovalente Hibridizimi I karbonit. Lidhje njefishe , dyfishe , trefishe Alkane , alkene, alkine. Perberje organike, perberje te karbonit dhe hidrogjenit. Izomeri vargu,

Nafta bruto Ø - Lende e djegshme fosile Ø me ere te rende Ø perbehet nga qindra perberje organike. Ø Furnizuesi kryesor me energji Ø Burimi I shumices se perberjeve organike Ø Se bashku me gazin natyror eshte nje nder lendet me te rendesishme

Distilimi primar • . Per te perdorur perberesit e saj fillimisht ata duhet te ndahen dhe nese eshte e nevojshme te modifikohen. Kjo realizohet me distilim Fig. I pari eshte gazi I rafinerise 1 -2% me 2 -3 atome carboni. I dyta Benzina 15 -30 % me 5 -10 atome carboni E treta vajguri 10 -15% me 11 -12 karbone Nafta 15 -20% me 13 -25 atome karboni e kuptohet nga figura me mase molare ne rritje dhe ne tep me te larta per shkak te pikes se vlimit. Mbetjet perbejne 40 -50% per vajra lubrifikante dhe graso behet bme vakum ajo qe mbetet perdoret per asfalt e quhet bitum.

Nafta bruto nuk eshte njesoj ne te gjitha vendburimet por vendburime te ndryshme kane nafte bruto me permbajtje te ndryshme dhe kjo sjell edhe fraksione te ndryshme

• Distilimi mund te kryhet edhe ne laborator. dhe sic vihet re nga figura serish me fraksionime ne pika vlimi te ndryshme peeberje te naftes te ndryshme qe nuk kane ndryshim nga distilimi primar. • Perberesit e naftes jane kryesisht hidrokarbure dhe behet fjale per tre seri homologe te hidrokarbureve. • 1 - alkanet • 2 - Cikloalkanet • 3 - Hidrokarburet aromatike / arenet.

Grupe funksionore • Eshte ajo pjese e molekules e cila percakton sjelljen pra vetite e saj. Perbehet nga nje atom ose grupo atomesh.

Hidrokarburet si perberje organi ndahen ne te ngopura e te pangopura. Ne te ngoporat futen alkane dhe cikloalkane. Te pangopurat futen alkene , alkine dhe aromatike. • Hidrokarburet e ngopura ndryshe quhen Alkanët dhe kanë karakteristikë lidhjen njëfishe ( C-C ) të cilat gjatë emërtimit marrin prapashtesën AN dhe kanë formulë të përgjithshme Cn. H₂n+₂. • Hidrokarburet e pangopura ndahen në Alkenët dhe Alkinët. Alkenët si karakteristikë e kanë lidhjen dyfishe ( C=C ) dhe gjatë emërtimit marrin papashtesën EN dhe kanë formulë të përgjithshme Cn. H₂n. Alkinët kanë karakteristikë lidhjen trefishe ( C≡C ) gjatë emërtimit marrin prapashtesën IN kanë formulë të përgjithshme Cn. H₂n-₂.

Seria homologe • Alkanet formojne nje seri homologe. • Kane formule te pergjithshme te njejte Cn. H₂n+₂. • Mund te jene me varg te drejte ose te degezuar. Pra japim izomere vargu. • Ndryshojne nga njeri tjetri me nje grup –CH 2 • Kane veti te ngjashme qe ndryshojne me ndryshimin e mases molekulare.

Emertimi –nomenklatura Emërtimi bëhet në bazë të numrave greko-latin duke u shtuar prapashtesën AN për alkanet dhe IL për alkanët Radikal. Nr Emri grekolatin Alkanët n= Formula Cn. H 2 n +2 Radikalët e Alkanëve n= Formula Cn. H 2 n +1 1 Metan n=1 CH 4 Metil Radikal n=1 CH 3 2 Etan n=2 C 2 H 6 Etil - Radikal n=2 C 2 H 5 3 Propan n=3 C 3 H 8 Propil Radikal n=3 C 3 H 7 4 Butan n=4 C 4 H 10 Butil - Radikal n = 4 C 4 H 9 4 Pentan n=5 C 5 H 12 Pentil Radikal n=5 C 5 H 11 6 Heksan n=6 C 6 H 14 Heksil Radikal n=6 C 6 H 13 7 Heptan n=7 C 7 H 16 Heptil Radikal n=7 C 7 H 15 8 Oktan n=8 C 8 H 18 Oktil - Radikal n = 8 C 8 H 17 9 Nonan n=9 C 9 H 20 Nonil Radikal n=9 C 9 H 19 10 Dekan n = 10 C 10 H 22 Dekil Radikal n = 10 C 10 H 21

• Emertimi I alkaneve , emri I tyre perbehet nga dy pjese , pjesa e pare tregon nr e atomeve karbon dhe pjesa e dyte prapashtesen – an qe tregon se jane alkane. Tek alkanet atomi I karbonit 4 valent lidhet ne varg sa nr I atomeve karbon shto ketu dhe hidrogjen. Pra alkanet kane ne strukure H dhe C. • Met( 4 C) + -an => metan • Etan (2 C) + -an => etan • Prop (3 C) + -an => propan e keshtu me radhe si tek tabela e nomenklatures. • Alkanet me varg te degezuar emertohen si ato me varg te drejte duke shtuar emrin e radikalit alkilik me nje hidrogjen me pak (Cn. H 2 n+ 1 )ne fillim • Si psh ; metil- 2 - butani - Rregulla 1 - percaktohet vargu me I gjate I padegezuar 2 - percaktohen grupet e lidhura ne vargun karbonik dhe vendin /nr e atomit karbon ku jane lidhur. 3 - emrtoni radikalin alkilik andej nga skaji qe eshte me afer karbonit te pare pastaj shtojme emrin e vargut te gjate.

Cikloalkanet • Jane vargje te mbyllura te alkaneve. Cikloalkani me I voget eshte ciklopropanipastaj ciklobutani e keshtu me radhe. Edhe ne vargjet e mbyllura te cikloalkaneve mund te futen radikale alkilike. Karakteristike e cikloalkane eshte carbon me lidhje njefishe kovalente. • Cikloalkanet jane te paqendrueshme dhe shume aktive me rritjen e vargut.

Hidrokarbure aciklike dhe ciklike Numrat e atomeve të karbonit 1 2 Alkanët Alkenët Alkinët Cikloalkanët Alkadienët Metani Etani — Eteni — Etini — — 3 Propani Propeni Propini Ciklopropani Aleni 4 Butan Izobutani Buteni Butini Cyclobutani Metilciklopropani Butadieni 5 Pentani Izopentane Neopentani Pentini Ciklopentani Metilciklobutani Etilciklopentani Pentadieni Izopreni Heksadieni Penteni 6 Heksani Hekseni Heksini Cyclohexane Metilciklopentani Ethylcyclobutane Propilciklopropani 7 Heptani Hepteni Heptini Cikloheptani Metilcikloheksani Heptadieni 8 9 10 Octani Nonani Decani Octeni Noneni Deceni Octini Nonini Decini Ciklooctani Cyclononane Ciklodecani Octadieni Nonadieni Dekadieni

Veti fizike • • • Alkanet gjenden ne perberje te naftes dhe bte gazit natyror. Nafta permban alkane te cilat kane deri ne 70 atome karbon. Perberesi kryesor I gazit natyror eshte metani por pjese e gazit jane edhe etani, propani dhe butani etj Ne kushte standarte kater alkanet e para jane ne gjendje te gazte, 12 te tjeret nga C 5 –C 16 jane te lenget, ndersa nga C 17 e siper jane te ngurta. Alkanet dhe cikloalkanet janë gaze dhe lëngje, me rritjen e masës molekulare të tyre ( rritja e gjatesise se vargut)temperatura e vlimit rriten sepse rriten forcat terheqese midis molekulave dhe nevojitet me shume energji per te prishur lidhjet mes tyre. Te gjitha lidhjet e tyre C-C jane kovalente njefishe alkanet quhen te ngopura. Hidrokarburet e ngopura (Alkanet)nuk kanë grup funksionor, pra skanë ato apo grupime atomike të cilat do ti përcaktojnë vetit fizike e kimike të tyre. Ato janë substanca pak aktive ose te plogeta sepse jane te ngopura, dhe për këtë arsye janë quajtur në fillim parafina, e cila është marrë nga fjala latinisht parum affinis që do të thotë pak të afta. Alkanet e pastra jane pa ngjyre Viskoziteti rritet me rritjen e mases molekulare.

Vini re ndryshimin mes tyre te pikes se shkrirjes dhe temperatures se vlimit MRI Formula B. P. /o. C M. P. /o C Dendësia/g cm − 3(20 o. C) Metan CH 4 -162 -183 gas Etan C 2 H 6 -89 -172 gas Propan C 3 H 8 -42 -188 gas Butan C 4 H 10 -0. 5 -135 gas Pentan C 5 H 12 36 -130 0. 626 Heksan C 6 H 14 69 -95 0. 659 Heptan C 7 H 16 98 -91 0. 684 Octan C 8 H 18 126 -57 0. 703 Nonan C 9 H 20 151 -54 0. 718 Decan C 10 H 22 174 -30 0. 730 Undecane C 11 H 24 196 -26 0. 740 Dodecane C 12 H 26 216 -10 0. 749 Triacontane C 30 H 62 343 37 solid

Detyre shtepie • Shpjegoni pse fraksionet behen gjithon e me viskoze me rritjen e tmperatures se ture te vili 9 m? • Pse ciklobutani eshte me aktiv se ciklopropani dhe me aktiv se alkanet me te njejtin nr karbori pra se butani? • Ushtrimi 1 , 2 , 3, 4, aqe 290.

• Ju faleminderit per vemendjen dhe qendroni ne shtepi !!! • Pergatiti per ju mesuese : Violeta Avllazagaj