GJIMNAZI VASIL KAMAMI ELBASAN LENDA BIOLOGJI KLASA XI
GJIMNAZI: “VASIL KAMAMI” ELBASAN LENDA: BIOLOGJI KLASA: XI M. LENDE: ANJEZA ÇERRI
TEMA: “MARRËDHËNIET USHQIMORE: PIRAMIDAT E NUMRAVE, BIOMASËS DHE ENERGJISË”
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore: Nxënësi: 1. AFTËSOHET NË PËRSHKRIMIN E PIRAMIDËS SË NUMRAVE. 2. GRUMBULLON TË DHËNA PËR NDËRTIMIN E NJË PIRAMIDE EKOLOGJIKE. 3. DALLON MES PIRAMIDËS SË NUMRAVE, BIOMASËS DHE ENERGJISË. Fjalë kyçe: nivel trofik, specie, ekosistem, piramida ekologjike (numrave, biomasës, energjisë)
Situatë rasti: Piramida ekologjike përfaqëson një marrëdhënie numerike të njëpasnjëshme të niveleve trofike. Përse janë të nevojshme piramidat e numrave, biomasës dhe energjisë? Ku dallojnë këto piramida nga njëra – tjetra? Piramida e biomases Piramida e energise
ENERGJIA Një piramidë ekologjike është një paraqitje grafike e marrëdhënieve midis organizmave të ndryshëm në një ekosistem. Secili prej drejtkendeshave që përbëjnë piramidën, paraqet një nivel të ndryshëm trofik, si dhe rendin e tyre, i cili bazohet në atë se kush ha kë, dhe këto piramida përfaqësojnë rrjedhën e energjisë. Energjia lëviz lart në piramidë, duke filluar nga prodhuesit kryesorë, ose autotrofet siç janë bimët dhe algat në fund të piramidës, duke u pasuar nga konsumatorët parësor, të cilët ushqehen me këto bimë, pastaj konsumatorët sekondarë, të cilët ushqehen me konsumatorët parësor, e kështu me radhë deritek dekompozuesit në majë të piramidës. Lartësia e drejtkëndëshave duhet të jetë e njëjtë, por gjerësia e secilit shirit bazohet në sasinë e aspektit që matet (numra, biomasë apo energji)
TIPET E PIRAMIDAVE * PIRAMIDAT E NUMRAVE * PIRAMIDAT E BIOMASËS * PIRAMIDAT E ENERGJISË
* Piramidat e numrave Kjo lloj piramide tregon numrin e organizmave në çdo nivel trofik pa marrë parasysh përmasat e tyre. Ky lloj i piramidës mund të jetë i përshtatshëm, pasi numërimi është shpesh një detyrë e thjeshtë, dhe mund të bëhet ndër vite duke mbajtur shënime, për të vëzhguar më pas në kohë, ndryshimet që kanë ndodhur në një ekosistem të caktuar. Sidoqoftë, disa lloje të organizmave janë të vështira për t’u llogaritur, veçanërisht kur bëhet fjalë për disa forma të organizmave te vegjël.
* PIRAMIDAT E BIOMASËS Kjo lloj piramide tregon masën totale të organizmave në çdo nivel trofik. Zakonisht, kjo lloj piramide është më e madhe në fund dhe zvogëlohet drejt majës, por ka edhe përjashtime. Biomasa e një niveli trofik llogaritet duke shumëzuar numrin e individëve në nivelin trofik me masën mesatare të një individi në një zonë të caktuar. Ky lloj i piramidës ekologjike zgjidh disa probleme të piramidës së numrave, pasi ky lloj tregon një, por edhe ajo ka kufizimet e veta. paraqitje më të saktë të sasisë së energjisë që përmbahet në secilin nivel trofik Për shembull, koha e vitit kur të dhënat janë mbledhur, është shumë e rëndësishme, pasi speciet e ndryshme kanë sezone të ndryshme të mbarështimit. Gjithashtu, meqenëse zakonisht është e pamundur të matet masa e çdo organizmi të vetëm, merret vetëm një mostër, dhe kjo mund të çojë në kufizime ose pasaktësi. Njësia: g m 2 ose Kg m 2.
* Piramidat e energjisë Piramida e energjisë tregon sasinë totale të energjisë së pranishme në secilin nivel trofik, si dhe humbjen e energjisë midis niveleve trofike. Meqenëse kjo lloj piramide merr parasysh faktin se pjesa më e madhe e energjisë e pranishme në një nivel trofik nuk do të jetë në dispozicion për një tjetër, është më e saktë se dy piramidat e tjera. Kjo ide bazohet në ligjin e Lindeman (Ligji i 10 %), i cili thotë se vetëm rreth 10% e energjisë në një nivel trofik do të shkojë drejt krijimit të biomasës. Me fjalë të tjera, vetëm rreth 10% e energjisë do të shkojë në bërjen e indeve, muskuj, gjethe, etj në nivelin e ardhshëm trofik, pjesa tjetër është përdorur për frymëmarrje, gjueti dhe aktivitete të tjera, ose ka humbur në atmosferë si nxehtësi. Sidoqoftë, ajo që është interesante është fakti që toksinat kalojnë në piramidë në mënyrë shumë efikase, që do të thotë se, ndërsa shikojmë në piramidën ekologjike, sasia e kimikateve të dëmshme vjen gjithmonë dhe më e përqëndruar në trupat e organizmave. Kjo është ajo që ne e quajmë “biomagnifikim”.
* Piramidat e energjisë Piramida e energjise është lloji më i përdorur i piramidës ekologjike, dhe, ndryshe nga dy llojet e tjera, kurrë nuk mund të jetë më e madhe në majë dhe më e vogël në fund. është një lloj i rëndësishëm i piramidës ekologjike sepse ekzaminon rrjedhën e energjisë në një ekosistem me kalimin e kohës. Njësia: xhaul është njësia për energjinë, e cila mund të ndërrohet nga njësitë e tjera të energjisë si Kiloxhaul (k. J), Kilokalori (k. Kal) dhe kalori. Ndërsa një piramidë e energjisë merr gjithmonë një formë piramidale të drejtë, piramidat e numrave ndonjëherë përmbysen, ose nuk marrin formën e një piramide aktuale. Për të demonstruar, le të marrim një pemë lisi, e cila mund të ushqejë miliona lisa. Nëse e konsiderojmë këtë ekosistem si fokusin tonë, atëherë niveli i prodhuesve (një pemë) do të përfundojë shumë më i vogël se niveli i konsumatorëve parësor (miliona insekte). Kjo ka më pak të ngjarë të ndodhë në piramidat e biomasës, por nuk është e pamundur. Piramidat më poshtë tregojnë llojet e ndryshme të piramidave dhe format që ato mund të kenë në ekosisteme të ndryshme.
Video piramidat
FUNKSIONET E PIRAMIDAVE EKOLOGJIKE
Një piramidë ekologjike jo vetëm që na tregon mënyrën e të ushqyerit të organizmave në ekosisteme të ndryshme, por gjithashtu mund të na japë edhe një pasqyrë se si bëhet transferimi joefikas i energjisë, si dhe, na tregon ndikimin që sjell ndryshimi në numra të një niveli trofik të caktuar në nivelet trofike më lart apo poshtë tij. Gjithashtu, kur të dhënat mblidhen me kalimin e viteve, efektet e ndryshimeve që ndodhin në mjedis mbi organizmat mund të studiohen duke I krahasuar të dhënat. Nëse kushtet e një ekosistemi konstatohen se po përkeqësohen me kalimin e viteve, për shkak të ndotjes ose mbinxehjes nga njerëzit, ne mund të ndërmarrim veprime, për të parandaluar dëme të mëtejshme.
Pyetje per diskutim: 1. Pse është e pazakontë që, në majë të një piramide ekologjike, të jenë të pranishëm një numër i madh organizmash? A. Kafshët në majë të piramidës janë më të mëdhatë. B. Kafshët në krye kanë jetë më të shkurtër. C. Sasia e energjisë në dispozicion për kohën kur arrihet maja e piramidës nuk është e mjaftueshme për të mbajtur shumë individë. D. Njerëzit janë më të interesuar në gjuetinë e kafshëve që pushtojnë nivelin e lartë të piramidës ekologjike. 2. Biomasa e një ekosistemi është: A. Energjia totale e përbërësve të gjallë dhe jo të gjallë të ekosistemit. B. Energjia totale vetem organizmave të gjallë në një ekosistem. C. Masa e përgjithshme e përbërësve të gjallë dhe jo të gjallë të ekosistemit. D. Masa e përgjithshme vetem e organizmave të gjallë në një ekosistem. 3. Shpjego pse shkencëtarët besojnë se shumica e kafshëve do të zhdukëshin nëse bimët vdesin?
Detyre shtepie 1. Ploteso diagramin e Venit duke krahasuar piramidën e numrave me atë të energjisë dhe të biomasës. Piramida e numrave Piramida e energjise Piramida e biomases
FALEMINDERIT! MOS HARRO TE NA NDJEKESH NË: www. gjimnazi-vasil-kamami. org
- Slides: 16