YALLARA SUNULAN SALK HIZMETLERI SALK HIZMETLERIN KAPSAM Kiilerin

YAŞLıLARA SUNULAN SAĞLıK HIZMETLERI

SAĞLıK HIZMETLERIN KAPSAMı Kişilerin ve toplumların sağlıklarını korumak, hastalandıklarında tedavilerini yapmak, tam olarak iyileşmeyip sakat kalanların başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilmelerini sağlamak ve toplumun sağlık düzeyini yükseltmek için yapılanan planlamaların tümüne "sağlık hizmetleri" denir. Sağlık hizmetlerinin iki; boyutu vardır: Koruma, tedavi ve rehabilitasyon

KORUYUCU SAĞLıK HIZMETLERI Bu hizmetler kişiye ve çevreye yönelik olmak üzere iki grupta ele alınır. Çevreye yönelik olan hizmetler, genellikle mühendislik hizmetlerini içeren, hekimlerin doğrudan görev almadıkları hizmetlerdir. Çevreye yönelik koruyucu hizmetlerde hekimler danışmalık ya da denetim hizmetleri ile görevlendirilebilirler.

Kişiye yönelik olan koruyucu hizmetlerin tamamı başta hekimler olmak üzere sağlık personeli tarafından yapılması gereken hizmetlerdir. Bunların başlıcaları şunlardır:

BAĞıŞıKLAMA: Bulaşıcı hastalıklardan korunmanın en etkili yollarından biri kişilerin bağışıklanmalarıdır. Aktif bağışıklama "aşılama" yoluyla, pasif bağışıklama ise hazır antikorlar içeren serumların sağlam kişilere verilmesi (seroproflaksi) ile olur.

İLAÇLA KORUMA Her hastalığın aşısı yoktur. Bu tür hastalıkların bazılarında, tehlike altındaki kişileri ilaçla korumak (kemoproflaksi) mümkündür.

ERKEN TANı: Hastalıkların erken dönemlerinde teşhis etmek güç fakat tedavileri o derece başarılıdır. Geç dönemlerinde hastalıkları teşhis etmek kolay olmakla birlikte tedavinin sonuçları her zaman başarılı olamaz. Bu ilke bütün hastalıklar için geçerli olmakla birlikle, kanser, hipertansiyon, diyabet gibi yaşlılıkta ortaya çıkan bir çok hastalıktan korunmada önemlidir.

YETERLI VE DENGELI BESLENME: Pek çok hastalığın altında yatan temel ve hazırlayıcı neden yetersiz ve dengesiz beslenmedir. Örneğin, tüberküloz yetersiz beslenen kişiler arasında daha yaygın olarak görülür; bütün enfeksiyon hastalıkları kötü beslenen kişilerde daha ağır klinik tablo gösterir. O halde, kişilerin beslenmelerinin düzeltilmeleri ve böylece bünyelerinin (vücut dirençlerinin) güçlendirilmesi, onları hastalıkların kötü sonuçlarından korumanın bir yoludur.

AILE PLANLAMASı: Araştırmalarla dünyanın her yerinde kanıtlanmıştır ki, çok ve sık doğum yapan kadınların ve bu kadınlardan doğan çocukların sağlıkları tehlike altındadır. Çok çocuklu ailelerde, özellikle aralarında iki yaştan daha az yaş fark olan kardeşler arasında ölüm hızları yüksektir. Bütün bu olumsuzlukları önlemek ve hem kadınları hem de onlardan doğacak çocukları koruyabilmek için aile planlaması hizmetleri önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.

SAĞLıK EĞITIMI: Kişilerin kendi sağlıklarını nasıl koruyabileceklerini ve sağlık hizmetlerini uygun bir biçimde nasıl kullanabilecekleri konusunda bilgilendirilmeleri ve olumlu davranışlar kazandırılabilmeleri için yapılan planlı çabalara "sağlık eğitimi" denir. Sağlık eğitimi aynı zamanda kişilere, kendi sağlıklarından sorumlu oldukları bilincini de kazandırmayı amaçlar.

İYILEŞTIRICI SAĞLıK HIZMETLERI

BIRINCI BASAMAK Hastaların tedavilerinin evde ve ayaktan yapıldığı sağlık kuruluşlarıdır Bunlar, hasta ya da sağlam olsun, bütün kişilerin ilk başvurdukları sağlık kuruluşlarıdır ve bu kuruluşlarda genellikle hasta yatağı yoktur.

Birinci basamak sağlık kuruluşlarında iyileştirici ve koruyucu sağlık hizmetleri entegre bir biçimde verilir; kişilerin yaşadıkları yerleşim yerlerine en yakın olan yerlerdeki kuruluşlardır; yataklı tedavi kuruluşlarının, yani hastanelerin önünde birer filtre görevi görürler.

Bir başka deyişle, hastalar öncelikle birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvurmalı, buradaki hekimin uygun gördüğü hastalar hastanelere sevk edilmelidirler

İKINCI BASAMAK: Hastaların yatırılarak teşhis ve tedavi hizmetlerinin verildiği genel hastanelerdir. Hastanelerin temel özelliği yataklı tedavi kuruluşları olmalarıdır. Poliklinik hizmetleri hastanelerin esas hizmetlerinden değildir.

ÜÇÜNCÜ BASAMAK: Özel dal hastaneleridir. Bu hastaneler, en yüksek tıp teknolojilerinin uygulandığı gelişmiş tedavi merkezleridir. Üçüncü basamak sağIık kuruluşları genellikle ya belli bir hastalığın tedavisi ile ilgilenirler ya da belli yaş gruplarına hizmet verirler. Üçüncü basamak hastaneler arasında onkoloji hastaneleri, verem sanatoryumları, çocuk hastaneleri, doğumevleri sayılabilir.

REHABILITASYON Rehabilitasyon (esenlendirme) bedence ya da ruhça sakat kalmış olanları başkalarına bağımlı (muhtaç) olmaksızın yaşayabilmelerini sağlayabilmek için yapılan bütün çalışmaları kapsar.

İki türlü rehabilitasyon hizmeti vardır: (a) Tıbbi rehabilitasyon, bedensel sakatlıkların mümkün olduğu kadar düzeltilmesidir. Ekstremite protezleri, spastisitelerin yumuşatılması, işitme kusurlarının en aza indirilmesi gibi çalışmalar bu tür rehabilitasyona örneklerdir. (b) Sosyal rehabilitasyon: Sakatlıklar nedeniyle eski işlerini yapamayanlara ya da belirli bir işte çalışamayanlara iş öğretme, iş bulma ve işe uyum sağlamalarına yönelik her türlü hizmeti kapsar.

YAŞLILARA SAĞLIK HİZMETİ Genel İlkeler Bir çok ülkede, özellikle gelişmiş ülkelerde yaşlı nüfus arttığı için bu gruba verilen hizmetlerin planlanması ve sunulmasına da özel bir önem verilmektedir. Yaşlılara verilen sağlık hizmetlerinin temel amacı, hastalıklardan korunma, yeti yitimini önleme ve geciktirme, bağımlı olmadan yaşama, tedavi edici hizmetlerin verilmesi yanında yeti yetersizliği olan yaşlılara üretken ve kaliteli bir yaşam sağlanması olmalıdır. Bunu sağlamanın yöntemi, erken tam ve müdahale hizmetlerine önem verilmesidir.

YAŞLıLARA VERILEN SAĞLıK HIZMETLERININ TEMEL ILKELERI ŞUNLARDıR: 1. Yaşlılara götürülen sağlık hizmetleri tümelci bir yaklaşım ve perspektif içinde ele alınmakla birlikte koruyucu hizmetlere önem ve öncelik verilmelidir, 2. Gereksinmesi olan bütün yaşlılar sağlık hizmetlerine erişebilmelidir, 3. Sağlık hizmetleri ile sosyal hizmetler bir arada ele alınmalıdır, 4. Yaşlılara verilen sağlık hizmetleri, genel sağlık hizmetlerinin bir parçası olarak planlanmalıdır,

5. Sağlık hizmetleri sürekli olmalıdır, 6. Sağlık hizmetlerinin temel amacı, yaşlıların kendi evlerinde, olabildiğince uzun, başkalarına bağımlı olmadan, rahat ve huzurlu yaşamalarını sağlamak olmalıdır, 7. Bakım gereksinmesi olan yaşlılara alternatif yerleşim olanakları sağlanmalıdır, 8. Fiziksel ya da mental hastalık nedeniyle gereksinmesi olanlara uygun hastane koşulları sağlanmalıdır.

RISKLI GRUPLAR Koruyucu hizmetlerin planlanmasında riskli grupların bilinmesi gerekir. Böylece, sağlık hizmetlerine asıl ve en çok ihtiyacı olanlara erişilebilir.

YAŞLıLıK DÖNEMINDEKI RISKLI GRUPLAR ŞUNLARDıR 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Çok yaşlı grup (80 yaş ve üzerindekiler) Yalnız yaşayanlar Huzurevlerinde yaşayanlar İzole edilmiş olanlar (tek başına ya da çift olarak) Çocuksuz yaşayanlar Kronik bir hastalığı olanlar Günlük aktivitesini yerine getirmede güçlük yaşayanlar Sosyal kurumlardan destek almayan ya da çok az destek alanlar

YAŞLıLAR IÇIN SAĞLıK PROGRAMLARı Yaşlıların gereksinim duyduğu sağlık hizmetleri genç nüfustan oldukça farklıdır. Geriatrik yaş grubu ile ilgili merkezlerde yürütülmesi gereken programlar şunlar olabilir :

1. YAŞLıLARıN YALNıZLıKTAN KORUNMASı: Sağlıklı bile görünseler, yaşlı kişilerde beklenmedik zamanlarda hastalıklar ve kazalar gibi acil olarak müdahale gerektiren sorunlar ortaya çıkabilir. Böyle durumlarda, yalnız yaşayan yaşlılar yüksek risk altındadırlar. Yaşlıların çevresinde onları koruyup kollayacak kişilerin var olması, yaşlıları yalnızca fiziksel sorunlardan değil psikolojik sorunlardan da koruyacaktır. Çünkü, yalnızlık duygusu içindeki yaşlılarda karamsarlık ve depresyon belirtileri de sık görülmektedir.

2. FIZIK AKTIVITE VE EGZERSIZ PROGRAMLARı: Hareketsiz ve sedanter yaşam yaşlılarda bazı ortopedik, kardiyovasküler ve nörolojik sorunların ortaya çıkmasına yol açabilir. O nedenle, yaşlıların, kendi yaşlarına uygun aktiviteler yapmaları onları bu sorunlardan koruyacaktır.

3. BESLENMENIN DÜZELTILMESI: Yaşlıların gençlerle aynı, fakat farklı miktarlarda besin öğelerine gereksinmeleri vardır. Yaşlılık döneminde malnütrisyon görülme hızı da yüksektir. Ayrıca, yaşlılık döneminde görülen, osteoporoz, kanser, diyabet gibi sağlık sorunlarının tedavileri açısından da yeterli ve dengeli beslenme önemli bir faktördür.

4. AĞıZ VE DIŞ SAĞLıĞı Yaşlılıktaki diş sağlığı ve çiğneme fonksiyonlarındaki sorunlar beslenmeyi olumsuz etkileyebilir. O nedenle, ağız bakımı ve diş tedavisi de yaşlılıktaki önemli konulardandır.

5. KIŞISEL BAKıM VE TEMIZLIK: Kişisel temizlik her yaş ve dönemde hastalıklardan korunmada önemli olmakla birlikte yaşlılık döneminde daha da önem kazanmaktadır. Özellikle kendi bakımını sağlayamayan, yatağa bağlı, inkontinansı (idrar tutamama) olan, bilinci yerinde olmayan yaşlılara açısından temizlik koruyucu sağlık önlemlerinin başta gelenlerindendir.

6. AŞıLAMA PROGRAMLARı: İnfluenza, pnomokok infeksiyonu ve hepatit B gibi aşıyla korunabilir hastalıklara bağlı olarak dünyada her yıl 60. 000 yaşlı kişi ölmektedir. Bu nedenlerle, bütün yaşlılar influenza ve pnomokok aşısı olmalı, ayrıca risk altındakilere de hepatit B aşısı yapılmalıdır.

7. KAZALARDAN KORUNMA: Yaşlılıkta oluşan görme ve işitmede azalma, reflekslerin azalması, kas -iskelet sistemindeki zayıflama gibi bazal fizyolojik değişiklikler yaşlıların kazalara gençlerden daha fazla maruz kalmalarının nedenidir. Bu konuda yapılması gereken asıl şey, kazaların önlenmesidir.

8. ERKEN TANı: Yaşlılıkta hipertansiyon, koroner hastalıklar, kronik akciğer hastalıkları, diyabet, kanser, osteoporoz ve iç organlarda oluşan kronik hastalıkların görülme sıklığı artar. Bu hastalıkların tedavilerinde temel ilke erken tanı ve tedavidir. O nedenle, yaşlıların periyodik sağlık kontrollerinden geçmeleri ve toplum içinde yapılacak hastalık taramaları sağlık hizmetlerinin öncelikli işlerindendir.

9. NÖROLOJIK SORUNLARLA MÜCADELE: Yaşlılıkta, felçler, inkontinans, bellek zayıflaması, Alzheimer gibi nörolojik sorunlar sık görülür. Bu sorunların bazıları önlenebilir nitelikte olmakla birlikte, çoğunda yalnızca tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri ile yetinilmesi gerekir.

10. RUHSAL SORUNLARLA MÜCADELE: Yaşlı erişkinlerin yüzde 12'sinde bir ruhsal bozukluk saptanmaktadır. Bir hastanede ya da bakım yurdunda kalan yaşlılarda bu sıklık yüzde 70'lere kadar yükselebilmektedir. Bunlar arasında en sık görüleni depresyondur. Bazı depresif vakalar intihara ya da otanaziye kadar varabilecek davranışlar sergileyebilir.