KAPSAM KURAMLARI RGTSEL DAVRANI KAPSAM KURAMLARI Tarihsel sre

KAPSAM KURAMLARI ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ

KAPSAM KURAMLARI • Tarihsel süreç kapsamında bakıldığında daha önceki kuramcılar, işgörenlerin işlerini sevmedikleri ve çalışma nedenlerinin aldıkları ücrete bağlı olduğunu savunmuşlardır. Zamanla bu düşüncenin eksik olduğunu ve gözden geçirilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Böylece yönetim kuramcıları, işgörenlerin, yöneticilerin çalışma nedenlerini yaptıkları işten elde ettikleri içsel ve dışsal etkenler olarak açıklamaya çalışmışlarıdır. • Motivasyon kuramları kapsam ve süreç kuramları olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. • Bugün kapsam kuramlarını inceliyor olacağız.

KAPSAM KURAMLARI • Amacımız, insanların güdülerini ve bunların göreceli güçleriyle birlikte insanların bu güdüleri tatmin etmek için peşine düştükleri hedefleri tanımlamayı amaçlamaktadır. Kapsam kuramlarında, İhtiyaçların doğasına ve halkın motivasyonuna büyük önem vermektir. Bu kuramlar ise kişinin içinde bulunduğu ve onu davranışa iten faktörleri anlamamızı sağlar. • Kapsam kuramlarını sıralayacak olursak; 1 -Maslow-Gereksinimler Hiyerarşisi Kuramı, 2 -Alderfer-V. I. G(Varoluş-İlişki Kurma-Gelişme) Kuramı, 3 -Herzberg-Çift Etmen Kuramı, 4 -Mc. Clelland-Başarı Gereksinimleri Kuramlarıdır.

1 -MASLOW-GEREKSINIMLER HIYERARŞISI KURAMI, • İnsan gereksinimlerini ilk kez bilimsel biçimde inceleyen ve güdüleme(motivasyon) konusunu ele alan bilimci Abraham H. MASLOW’dur. • Doğrudan çalışma yaşamındaki motivasyonu anlamaya dönük olarak geliştirilmemiş fakat MASLOW klinik gözlemleri neticesiyle insan davranışlarına yön veren temel gereksinimlerin ne veya neler olduklarını 1943 tarihli makalesinde ele almıştır. • MASLOW’un gereksinimler isimli hiyerarşisi kuramında, muhtemel olaraktan motivasyon ve gereksinimlerle ilgili dünyada tanınan en yaygın motivasyon kuramı olma özelliğini taşımaktadır. • MASLOW’un bakış açısıyla insanlar doğuştan gelen ve halihazırdaki davranışlarına şekil veren bir takım gereksinimlere sahiplerdir. Bu gereksinimler tatmin düzeyine ulaşıncaya kadar insan davranışlarını etkilemekte ve hiyerarşik bir düzende aşağıdaki grafikteki gibi aşağı ve yukarı şeklinde gösterilmektedir.

MASLOW’UN GEREKSINIMLER HIYERARŞISI FİZYOLOJİ K GÜVENLİK SEVGİ VE AİT OLMA SAYGINLIK VE DEĞER KENDİNİ GERÇEKLEŞ TİRME MASLOW insan gereksinimlerini yukarıdaki grafikte görüldüğü gibi Fizyolojik, Güvenlik, Sevgi ve ait olma, Saygınlık ve Değer, Kendini Gerçekleştirme olarak 5 farklı kategoride incelemiştir. İlk ikisi Temel(Birincil), son üç tanesi Sosyo-Psikolojik(İkincil) gereksinimler olarak değerlendirmiştir.

A-FIZYOLOJIK GEREKSINIMLER • Fizyolojik gereksinimler motivasyon kuramı içerisinde açlık, susuzluk, cinsellik vb. gibi bireylerin temel gereksinimler sıralanabilinir. MASLOW’a göre bu gereksinimler giderilmez ise fizyolojik gereksinimler tarafından baskı altına alınacağını yada diğer bütün gereksinimlerini önemini kaybederek, kişinin tekrar bu dürtüyü tatmin etmeye yönelteceğini düşünmektedir. • Örnekle açıklayacak olursak kişinin aç veya susuz kaldığını varsaydığımızda bu gereksinimini gidermek isteyecektir ama bu özelliği karşıladığı takdirde kişiyi motive edici özelliğini yitirmiş olacaktır.

B-GÜVENLIK GEREKSINIMLERI • Fizyolojik gereksinimler göreceli(kişi bazlı değişkenlik )göstereceğini düşünerekten yeni bir tahmin olaraktan güvenlik gereksinimi adı altında ortaya çıkmıştır. • Bunlar kendini koruma, istikrar, güven duyma, korku, kaygıdan, karmaşadan kaçınma, kural ve koruyuculuğun devamı vb. gibi bir çok etmeni sıralayabiliriz. • Aslında kişiye kontrol altına almakta, davranışlarını yönlendirme, kişinin tüm kapasitesini kullanarak kişiyi tamamen güvenlik arayan bir mekanizmaya dönüştürmektedir. MASLOW göre toplum yapısındaki düzenlemeler ve kişiye ait olduğu güvenceler sebebiyle bu gereksinimin aktif motivatör görevi görmediğini fakat savaş, hastalık, doğal afet, beyin hasarı ve oteritenin yıkılması durumunda ise aktif hale geleceğini söylemiştir.

C-AIT OLMA VE SEVGI GEREKSINIMI • Fizyolojik ve Güvenlik gereksinimleri tatmin edilmesi durumunda sevme, sevilme, ait olma ihtiyaçları ortaya çıkacaktır. Bu nedenle kişiler arkadaş, sevgili, eş ve çocuğa ilişkin yokluğunu daha önceden daha fazla hissedecek dolayısıyla ailesi yada bir grup içerisinde duygusal ilişkinin açlığının farkında olup bu gereksinimi karşılamak için büyük çaba gösterecektir.

D-SAYGINLIK GEREKSINIMI • Toplumda yer alan tüm kişiler kalıcı ve sağlam temellere dayanan kendilerine yönelik yüksek değer biçme, öz değerleri ve başka kişilerinde takdiri için bu gereksinime sahiplerdir. Bu gereksinimleri iki şekilde sıralayabiliriz; • 1 -Dünyanın gözünde güç, başarı, yeterlilik, ustalık ve becerileri gösterme, güven sağlama isteği, bağımsızlık ve özgürlük istediği duymak şeklinde sıralandırabiliriz. • 2 -Bunda ise diğer kişilerden kazanılan güven ve saygı olarak söyleyebiliriz. Örnek verecek olursak şan, şöhret, takdir, önem vb. olarak söyleyebiliriz. • Kişilerin saygı gereksinimi, öz güven, güç, değer, yetenek ve yeterlilik yaşadığı toplumda yararlı ve gerekli olma isteğine neden olmaktadır.

E-KENDINI GELIŞTIRME GEREKSINIMI • Bir şair şiir yazalı, bir tiyatrocu oyun oynamalı, bir yazar kitap yazmalı kısacası kendiyle barışık olmak istiyorsa tüm bunları tatmin etse bile , bireyler kendilerine uygun şeyi yapmıyorlarsa kendilerini rahatsızlık ve hoşnutsuzluk duyguları içinde bulabilmektedirler. Bir kişi aslında ne ise onu yapmalı ve kendine sadık kalmalıdır bu nedenledir ki gereksinim kendini gerçekleştirme olarak adlandırılmıştır • MASLOW bu gereksinimin diğer 4 gereksinimden farklı olarak asla doyuma ulaşmayacağını ve bu gereksinimleri tanımlarken bir ayrıma gidildiğinde ilk dört gereksinimi giderme amacında olan kişilerin eksik motivasyon ve son gereksinimi tatmin etmek isteyen kişilerde gelişim arzularında devamlı motive olacakları için ‘’Gelişim Gereksinimi’’ içinde olduklarını belirtmiştir.

• MOSLOW klinik gözlemleri neticesinde sağlıklı kişinin ilk dört gereksinimi tamamladığını, kendini geliştirmek amacıyla motive edeceğini ifade etmiştir. • MOSLOW’un modelini sınayan deneysel çalışmalar neticesinde 3 unsura ulaşılmaktadır. Bunun; -ilki sınıflandırmayı beş farklı kategoride hiyerarşik şekilde düzenlemiş fakat uygulama kullanıldığına dair kanıta ulaşamamıştır. -İkincisi saygı ve özgerçekleştirim diğer gereksinimlerden ayrı tutulduğu ve tatmin edilmeyen bir gereksinim sonucunda kişinin sadece ona odaklanacağı konusunda bazı araştırmalar neticesinde destek bulmuştur. -Son olaraktan bir basamaktaki gereksinimi gidermek ondan sonra gelen basamağı harekete geçireceği öngörüsünde araştırmalar neticesinde destek bulmamıştır.

2 -ALDERFER-V. I. G(VAROLUŞ-İLIŞKI KURMA-GELIŞME) KURAMI • V. I. G kuramı MASLOW’un hiyerarşi kuramını desteklemek ve eksikliklerinin giderilmesi sebebiyle ortaya çıkmıştır. MASLOW kuramında çalışma yaşamı için oluşturulmaması, ALDERFER buna karşılık olarak örgüt içerisinde yer alan insanların gereksinimlerine yönelik çalışmayla yeni bir bakış açısı kazandırmıştır. Bunları sıralayacak olursak; • A-Varoluş gereksinimleri, • B-İlişki kurma gereksinimleri, • C-Gelişme gereksinimleri, olarak incelemiştir.

A-VAROLUŞ GEREKSINIMLERI • Varoluş gereksinimi, kişilerin varlıklarını ve varoluşlarını devam ettirmesini sağlıyan MASLOW’un kuramları içindeki ilk iki basmak olan fizyolojik ve güvenlik gereksinimine karşılık ifade edilmektedir.

B-İLIŞKI KURMA GEREKSINIMLERI • Kişilerle açık şekilde iletişim, diğer kişilerle duygu ve düşüncelerin paylaşılmasıyla tatmin olunmasını ifade eder. Aynı zamanda bu gereksinim MASLOW’un kuramlarından olan sevgi ve ait olmayla birlikte toplumdaki diğer kişilerden elde ettiğimiz saygı gereksiniminide içinde barındırmaktadır. Bunun neticesinde ALDERFER ilişki kurma gereksinimini eleştirisiz samimiyetten ziyade açık, doğru ve dürüst etkileşimle tatmin edildiğini vurgulamıştır.

C-GELIŞME GEREKSINIMLERI • Gelişme gereksinimi, MASLOW’un kuramından(kişisel gelişim) farklı olarak içerisinde başarı ve sorumluluk niteliğinin yanı sıra saygınlık gereksinimini eklemiştir. ALDERFER katmış olduğu bu yeni gereksinimlerle kişilerin gelişimiyle ilişki içerisindedir.

MASLOW VE ALFERDER ARASINDAKI GEREKSINIM KURUMLARI ARASINDAKI ILIŞKI DAHA YÜKSEK GEREKSİNİMLER İÇSEL MOTİVASYON KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRM E ÖZ SAYGI GELİŞME SEVGİ VE AİTLİK İLİŞKİ KURMA GÜVENLİK VAROLUŞ FİZYOLOJİK TEMEL GEREKSİNİMLER DIŞSAL MOTİVASYON

• Grafikte görüldüğü üzere ALDERFER, MASLOW’un kuramını tekrar kendi düşünceleriyle ele alarak geliştirip farklı düşünceler kazandırdığını görmekteyiz. Varoluş ve ilişki gereksinimleri tatmin düzeylerine ulaştıktan sonra gelen gelişme gereksinimine yerini bırakacaktır fakat burada ise zamanla karşılandığı kadar kişilerin isteklerinde daha da artış gösterecektir. MASLOW’un kuramından bir diğer farkı ise gereksinimlerim somut durumlarca sıralanmış olmalarıdır. Bir üstteki gereksinimi gerçekleştirmek isteyen bir kişi karşılaması zor olduğundan gerçekleştirdiği gereksinimde kalmayı tercih edecektir bunu bir örnekle açıklayacak olursak kişi kendini geliştirmek için bir şeyler yapmasına karşılık istediği sonucu elde edemeyip lakin daha başarıya ulaştığı ilişki kurmaya geri dönecektir. • Anımsatma yapacak olursak MASLOW’un düşüncesinden yola çıkarak tatmin edilen gereksinimler motivasyon özelliğini yitirmekle birlikte sevgi ve aitlik karşılanmadığı zaman ise bir alttaki güvenlik düşüncesine dönmeyecek çünkü onu karşılandı olarak kabul etmektedir.

3 -HERZBERG’IN ÇIFT ETMEN KURAMI • Diğer kuramcılar gibi HERZBERG’de motivasyonun temelinde gereksinimler olduğunu savunmuştur. • HERZBERG ve arkadaşlarından oluşan bir grup, Pittburgh’da bulunan yaklaşık 200 mühendis ve muhasebeciden oluşan grupla geçmişte çalıştıkları işlerde ve zamanlarda kendilerini doyumlu ve motive olmuş hissettikleri zamanları ve tam tersi durumları anımsamalarını istemişler. Kişilerden iyi ve kötü duygularını anlatmalarını istemişler. Almış oldukları cevapları kaydederek içerik analizinde incelendikten sonra kişilerin iş tatmini veya iş tatminsizliğini iki farklı şekilde ele almıştır. • A-Koruyucu(hijyen) etmenler, B-Motive edici faktörler.

A-KORUYUCU(HIJYEN) ETMENLER • Çalışan kişilerin doyumsuzluk ve motivasyon eksiklerinin nedenleri araştırılırken sorulardan elde edilen cevaplar neticesinde ortaya çıkmıştır. Bunları sıralayacak olursak ücret, kişilerarası ilişkiler, iş güvenliği, çalışma koşulları, şirket politikası ve yönetimi, denetimin düzeyi ve niteliği şeklinde sıralanabilinir. • Koruyucu(hijyen) etmenler, çalışma ortamlarında bulunmuyorsa kişilerde doyumsuzluk yaratmaktadır. Bunların sağlanması doyumsuzları azaltacaktır lakin kişinin doyumunu arttırmamaktadır. İş bağlamında ilişkilendirilmiştir.

B-MOTIVE EDICI FAKTÖRLER • Bir önceki etmenden farklı olaraktan burada çalışan kişilerin doyum sağlama ve motive olma nedenleri araştırılırken sorulardan elde edilen cevaplar neticesinde ortaya çıkmıştır. Bunları sıralayacak olursak sorumluluk, başarı duygusu, işin kendisi, kişisel gelişim ve yükselme şeklinde sıralanabilinir. • Çalışma ortamlarında bu faktörleri açıkça görmeleri ve hissetmeleri sonucunda doyum sağlamakla birlikte motive olmaktadırlar. • HERZBERG diğer kuramcıların aksine bir sıralı düzende göstermeyerek iki farklı faktör olarak gruplandırmıştır. Buna göre koruyucu(hijyen) faktörleri içinde bulunan gereksinimler karşılanması doyum duygusu yaratmaz iken karşılanmaması doyumsuzluk duygusu yaratmaktadır. Diğer faktör olan motive edici faktörler giderilmediğinde kişi doyumlu olmayacaktır ancak doyumsuzda olmayacaktır.

HERZBERG’IN ÇIFT ETMEN KURAMI Hijyen Faktörler Ücret İş güvenliği Çalışma koşulları Denetimin düzeyi ve niteliği Şirket politikası ve yönetimi Kişilerarası ilişkiler Doyumsuzluk Motivasyon Ve İş Doyumu Doyum Sağlayıcı Başarı duygusu Tanınma Sorumluluk İşin kendisi Kişisel gelişim ve yükselme Motive Edici Faktörler

• HERZBERG farklı kültürlere sahip olmalarına karşın, motive edici ve hijyen faktörlerini dünya genelindeki işgörenleri benzer şekilde etkilediğine inanmıştır. ABD, Japonya, Finlandiya, İtalya gibi gelişmiş ülkelerde yapılmış bir takım araştırmalar bu görüşü doğrulamıştır. • Araştırmalar yapıldığı sırada ilginç bir bulgu olarak ortaya çıkan, motive edici gereksinimler çalışanların bir kısmında(%60 -90) arası doyum sağlarken olmaması durumunda ise bu oran (%18 -40) arası doyumsuzluk yaratmaktadır. Fakat hijyen faktörünün olmaması çalışanlar üzerinde büyük bir doyumsuzluk yaratmakla birlikte (%65 -80) arası, olmasında ise çalışanlarda bu oran (%1030) arasındadır.

4 -MCCLELLAND’IN BAŞARI GEREKSINIMI KURAMI • Mc. Clelland başarı gereksinimi kuramı, Henry A. MURRAY’ın 1938 yılında ortaya attığı insan davranışlarının nedenini oluşturduğu 20’nin üzerindeki gereksinimlerden yalnızca 3 tanesini ele almış bunları sıralayacak olursak; güç, başarı ve yakın ilişkidir. Genel olarak başarı gereksinimi üzerinde durmuş fakat yapmış olduğu birçok araştırmasında üç gereksinimi birden test etmiştir. • Mc. Clelland’e göre davranışa yön veren bu gereksinimlerin önemi, kişilerarası ilişkilerde, akademik başarıda, hayat tarzının seçiminde ve iş performansı üzerinde etkileri görülebileceğini belirtmiştir.

A-BAŞARI GEREKSINIMI • MURRAY’a göre başarı zorlukların üstesinden gelme, gücü kullanma, zor olan şeyleri iyi ve hızlı bir şekilde yapma çabasına duyulan eğilim olarak tanımlamıştır. Mc. Clelland ise bir işi iyi yapma yada kusursuzluk standardıyla rekabet etmenin önemli olduğu eğilimlere yönelme olarak tanımlamıştır. Bu yaklaşıma göre başarı güdüsü zor bir işin üstlenilmesi ve kişinin performansının sonuçları için kişisel sorumluluk alması gibi davranışlarıyla dışa vurmaktadır.

B-GÜÇ GEREKSINIMI • Güç gereksinimi başkalarını etkileme araçlarını denetleme yoluyla kişinin doyuma ulaşma eğilimi olarak tanımlanır. Yüksek güç gereksinimi içerisindeki bireyler kendi çevresini, finansal ve maddi kaynakları, bilgiyi ve diğer insanları kontrol altına alma arzusu göstermektedir.

C-YAKIN ILIŞKI GEREKSINIMI • Yüksek başarı gereksinimi içerisindeki kişi, sosyal ilişkilerinde devam ettirerek daha fazla zaman harcamakla birlikte , gruplara katılarak sevilmeyi ve benimsenmeyi tercih ederek bu gereksinimi karşılar.

KAPSAM KURAMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI • GEREKSİNİMLER HİYERARŞİSİ GEREKSİNİMLERİ KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME V. I. G. ÇİFT ETMEN BAŞARI GEREKSİNİMİ GELİŞME GEREKSİNİMİ MOTİVE EDİCİLER GÜÇ GEREKSİNİMİ SAYGI SEVGİ VE AİTLİK İLİŞKİ KURMA GEREKSİNİMİ HİJYEN ETMENLER GÜVENLİK VAROLUŞ GEREKSİNİMİ FİZYOLOJİK MCCLELLAND’IN YAKIN İLİŞKİ GEREKSİNİMİ

DINLEDIĞINIZ IÇIN TEŞEKKÜR EDERIM…