Wat werkt en hoe Psychotherapien in vogelvlucht 1

Wat werkt en hoe? Psychotherapieën in vogelvlucht 1 STIJN JANNES SOCIETY FOR PSYCHOSOMATIC MEDICINE SYMPOSIUM 23 MAART 2018

Wat werkt en hoe 2 Het kerngegeven: de mens Zelfregulerend organisme in Beïnvloedende omgeving

Wat werkt? 3 Bronnen �Zelf observatie �Observatie van anderen �Geschreven bronnen

Wat werkt? 4 Geschreven bronnen vanaf de tijden dat er geschreven bronnen bestaan ziet men de beschrijving van godsdiensten Bij alle godsdiensten worden merkwaardige genezingen beschreven - bieden zekerheid : zekerheid veroorzaakt rust in o. a. angst, vecht, alert systemen - bieden veiligheid: omringd (religie) door anderen, geloof is ‘bescherming’ mits respecteren van geboden en verboden - bieden inzicht modellen (uitleg) en oorzaak en gevolg modellen (verklaring) - geven richting aan actie en rust - bieden rituelen: acties die er op gericht zijn zelf de krachten van goden te beïnvloeden

Wat werkt? 5 Geschreven bronnen Vanaf het begin van de geschreven bronnen zien we beschrijvingen van pogingen van de mens om gezondheid te vrijwaren en te bevorderen, ziekten te bestrijden en zieke mensen te behandelen. Geschreven bronnen bestaan steeds uit selecties die de schrijver zelf, zijn/haar volgelingen of zijn/haar opdrachtgevers gemaakt hebben uit hetgeen ze deden, dachten of vonden dat anderen moesten geloven of aanvaarden. De huidige geschreven bronnen zijn ‘wetenschappelijke artikels’, beschrijvingen in media, en reglementen, procedures, handleidingen, enz. opgesteld door gezagsdragers.

Wat werkt? 6 Geschreven bronnen de zoektocht van personen die ‘proberen’. Proberen vanuit een vooropgesteld(e) idee, constructie, of proberen vanuit een (al of niet) toevallige ervaring (door sommigen dan vondst genoemd). Zij zoeken naar de krachten � de kracht van de mededeling (het vertellen aan een andere al of niet binnen een vertrouwensrelatie, de biecht, de bekentenis, enz. ) � de kracht van de actie (iets doen zet een aantal systemen in gang die een al dan niet positieve invloed hebben op evenwicht, herstel, verdediging) � de kracht van de overtuiging � de kracht van het voorbeeld � de kracht van de chemische beïnvloeding (roesmiddelen, kruiden, mineralen, synthetische producten, andere) � de kracht van het opheffen van bepaalde bewustzijnsfuncties (trance, hypnose, waardoor opheffen van het eigen sturend of bepalend vermogen , geheel of gedeeltelijk mogelijk wordt en externe beïnvloeding groter) Beschrijvingen van priesters, magiërs, guru’s, sjamanen, tovenaars, genezers, later gestudeerde ‘professionals’ tonen de invloeden aan van deze krachten. Beschrijvingen van de oudheid, de middeleeuwen, de verlichting tot nu tonen dit ten overvloede.

geschiedenis 7 Bekende figuren Franz Anton Messmer (1734 -1815) Ging uit van de veronderstelling dat in het lichaam duizenden kanalen bestonden en gezondheid bepaald werd door een vrij stromen van dierlijk magnetisme en ziekte bestond uit hindernissen in die stroom. Messmer behandelde patiënten zowel individueel als in groep. Bij individuele behandeling ging hij voor de patiënt zitten, drukte zijn knieën tegen die van de patiënt en de duimen van de patiënt in zijn handen, terwijl hij hem gefixeerd in de ogen keek. Louis XVI stelde een commissie aan (Lavoisier, Guillotin, Bailly, Benjamin Franklin) die besloot dat de resultaten bekomen werden door autosugestie. Jean Martin Charcot (1825 -1893) Neuroloog met bijzondere belangstelling voor psychologische processen. Bestudeerde o. a. epileptische aanvallen van ‘hysterische’ oorsprong. Gebruikte technieken van de hypnose om een veranderde bewustzijnstoestand op te wekken waarbij de ‘aanvallen’ plaatsgrepen. Deed dit tijdens demonstraties (collega’s, studenten, ) waarbij het theatrale sterk aan bod kwam. L’école de Nancy Auguste Ambroise Liébault (1823 -1904) Hyppolite Bernheim (1840 -1919) Hypnose ontstaat door suggestie die een soort slaaptoestand verwekt waarbij contact met de therapeut blijft bestaan en therapeutische effecten kunnen worden gerealiseerd (Liébault) Men beïnvloedt een meer automatisch gedeelte van de hersenactiviteit die anders gedomineerd wordt door ‘l’activité psychique superieure qui existe sur un fond d’automatisme qu’elle domine et intègre en l’inhibant’. (Bernheim)

geschiedenis 8 Sigmund Freud (1856 -1939) � Het verhaal (ononderbroken gedurende lange tijdcomponenten, af en toe beïnvloed door therapeut, opheffen van verhinderende ‘maatschappelijke’ regels: zoals taboewenselijkheid-vormelijkheid) � De bepalende invloed van ervaringen: bij Freud vooral kindertijd en seksualiteit � De bepalende invloed van ouders en dichte familieleden � De verdergaande processen buiten de bewustzijns zones: het onbewuste � Het energie concept: beperkt en daardoor voorbehouden voor bepaalde activiteiten, (nu uitgedrukt in neurotransmitters, hormonen, eiwitten, immuniteit, enz. ). � Gedrag en symptoom zijn uitingen van (onzichtbare) drijfveren/drijvende krachten (driften) en conflicten � De magische kracht van de therapeut (strikt in opstelling, positie, verhouding, tijdsduur, soort interventies) (naast een door hem aangeduide kracht: de overdracht). � De menselijke ontwikkeling doorloopt rijpingsmomenten (voor Freud fasen) die telkens door nieuwe structuren worden verrijkt en gedomineerd maar die blijvend invloed uitoefenen (o. a. op gebied van seksualiteit, karaktervorming, andere) � Het brein bestaat uit systemen van werking (ego, es, uber-ich)

geschiedenis 9 Carl Rogers ( 1902 -1987) en de betekenis van de houding van de therapeut � De fundamentele aanvaarding van de andere tijdens de therapie (client -centered) � Het is belangrijker hoe de mens iets ervaart dan hoe het in werkelijkheid is � Het organisme heeft een fundamenteel streven: zichzelf realiseren, in stand houden, vervolmaken � Het belang van waarden en van een consistente ik-structuur

geschiedenis 10 De Gedragstherapieën � John Watson (1878 -1958) gedrag is enige wetenschappelijk observeerbare gedrag wordt bepaald door conditionering: stimulus (ongeconditioneerde stimulus vervangen door geconditioneerde stimulus) � Burrhus Skinner (1904 -1990) toegepaste gedragsanalyse operante conditionering: gedrag wordt bekrachtigd door beloning. Dooft uit door negeren. Straf wordt ook gebruikt maar heeft minder effect. � Joseph Wolpe (1915 -1997) stimulus-response reciproke inhibitie operante conditionering: systematische desensitisatie, exposure, relaxatie

Wat werkt? 11 Even op een rijtje � Een mens zoals alle levende organismen reageert op de omgeving � In de loop van de evolutie ontwikkelden zich steeds meer reactievormen die zich plaatsten bovenop en/of integreerden met vroegere systemen � Enkele belangrijke systemen/circuits v v v v De belangrijke eerste controle: ga – sta stil –trek terug (bij gevaar fight-freeze-flight Opbouw van patronen en pathways (oervorm , slak van Kandel ) De nagespeelde werkelijkheid of het bewustzijn De integrerende werking van circuits De versterkende of verzwakkende loops Het fundamentele streven naar zekerheid De zelfbeschouwing

wat werkt? 12 Even op een rijtje Sterke beïnvloeders v gevaar (ervaren= trauma, dreiging, scenario, imaginatie) v voorbeeld (succes, falen, anderen) v gezag (ouders, machthebbers, peer-groep, wetenschappers) v waarden (tot de groep behoren, beter zijn dan anderen/narcistische waarden) v routine (gewoonte, gemak) v inzicht

Wat werkt? 13 Enkele Complexe gehelen � Het verhaal. Alles wat we meemaken, horen, imagineren zit vervat in verhalen, die zelf als complexe gehelen opgestapeld zijn in ons organisme. Wanneer nodig of gevraagd worden verhalen opgediept, in het bewustzijn gebracht en soms geuit. Met het verhaal brengen we feiten die invloed hebben gehad op ga-stop-vermijd, die inzichten verschaffen, die aanduiden wie of wat belang had op gedrag of oplossing, die oorzaak-gevolg denken blootleggen, die succes en falen beschrijven, die emoties doen (her)beleven bij zichzelf of bij anderen � De scenario’s. Bij alles wat we beleven, maken we scenario’s om te voorspellen wat nadien zal komen, als…. Scenario’s zijn talrijk, ingewikkeld, en sterk emotie geladen � De alertheid. (arousal). Het organisme stelt zich als geheel in op het scenario dat als het meest plausibel wordt geselecteerd. Soms bevat de selectie meerdere scenario’s en in dat geval stelt het organisme zich dikwijls in op het ergste scenario. De instelling van het organisme gebeurt op alle niveaus van functioneren: zenuwstelsel, hormonaal, hersen-organisme loops, breincircuits, concentratie, focusering, enz. � De continue interactie van gans het organisme, maar in verschillende vormen van intensiteit.

Wat helpt? 14 Het organisme is een ondeelbaar geheel dat continu inwerkt op alle functies en waar deze functies inwerken op alle andere. Het ‘wetenschappelijk’ discours heeft scheidingen aangebracht die niet meer houdbaar zijn. De omgeving werkt in op het organisme via ontvangstkanalen die duidelijk aanwezig zijn in de zintuigen (geluidsgolven, lichtgolven, chemische bestanddelen op smaakpapillen, druk en warmte op tast en pijnreceptoren, , maar ook op elke cel en deelstructuren van deze cellen. Alle ervaringen worden blijvend (onder verschillende vormen en in verschillende organen of circuits) opgestapeld (proteïne aanmaak). Ze blijven invloed uitoefenen in verschillende intensiteit. Ze zijn niet steeds toegankelijk voor de herbelevingsfuncties van het bewustzijn, maar wel voor nieuwe ervaringen die de impact, intensiteit en invloed op alle systemen veranderen.

15 � Complexe zelffuncties die ook een grote impact hebben masterplan doelstelling verwachting zelfwaardering jezelf in context

Wat werkt? 16 Wat kan men bereiken met therapie rust brengen in bepaalde systemen/circuits (bv. Stress-systeem, concentratie, integratie, arousal, enz. ) (rust is een verandering in intensiteit, niet een wegnemen van…) verandering van gedrag, emoties, perceptie efficiënter omgaan met ‘challenges’, life-style, bio-ritmes, afwisseling actie-rust, enz. interactie met anderen optimaliseren vul zelf aan

Wat werkt? 17 Alle therapieën die ontwikkeld werden na de werken van de grondleggers gebruiken meerdere aspecten van hun werk � zorgvuldige beschrijving � � � � herinnering herbeleving betekenisgeving (door hulpzoekende) duiding (plaatsen in een andere ‘frame’) (door therapeut) toetsing ritueel en nog meer

geschiedenis 18 Terug wat geschiedenis Psychoanalyse en Psychodynamische therapieën Betekenis van de kinderjaren Melanie Klein, Winnicot, Bowlby, enz. Betekenis van de drijvende krachten Carl Gustav Jung, Alfred Adler, Wilhelm Reich, enz. Betekenis van de cultuur Sigmund Freud, Erich Fromm, enz. Betekenis van de familie Ivan Boszormenyi-Nagy, Carl Whitaker, Virginia Satir, enz. Betekenis van de psychische structuren: ego, superego, self Anna Freud, Heinz Hartmann, Otto Kernberg, Heinz Kohut, enz.

geschiedenis 19 Het aanleren, afleren en de cognities cognitieve therapieën betekenis, toeschrijven, waarden, functieanalyse Aaron Beck, Albert Ellis mindfulness gericht focusseren op beleving, attitude veranderen Jon Kabat-Zinn, Mark Williams attitude therapieën veranderen van ingesteldheid

geschiedenis 20 De omgeving: inzicht, beïnvloeden, betrekken Systeemtherapie Het principe is dat men door het veranderen van een systeem zichzelf en de andere ook beïnvloedt Minuchin (structuur) Haley (strategie, effecten van gedragingen) Watzlavick (stellingen) Selvini-Palazolli (circulariteit) Boszormenyi-Nagy (transgenerationeel, geven en nemen) de groepstherapieën De resultaten die men bereikt door therapieën in groep of door de groep te laten doen zijn zeer duidelijk waarneembaar. Joseph Hershey Pratt (internist die groepstherapie deed met patiënten met tuberculose (vanaf 1905) volgens principes van Jules Déjerine (die vertrouwensrelatie en verhalen essentieel achtte). Cody Marsh (vroege herinneringen, minderwaardigheidsgevoelens, dromen, dagdromen) Jacob Moreno, Balint, Perls

geschiedenis 21 Het lichaam als ingangspoort De relaxatietherapieën en lichaamsbeïnvloedende therapieën Johannes Shulz autogene training Edmund Jacobson progressieve relaxatie Meditatie Zelf instructie biofeedback De aanraking , lichaamsmanipulatie en lichaamshouding therapieën kine, massage , fasciatherapie De bonding therapieën Daniel Casriel (emotionele openheid en lichamelijke nabijheid)

Geschiedenis 22 De expressie/uitbeelding therapieën Psychodrama Jacob Levy Moreno Oerschreeuw /Primal therapy Janov (uitdrukken van oudste gevoelservaringen) Deel van de gestalt therapie Fritz Perls

Geschiedenis 23 Werken op onvermoede deelaspecten Oogbewegingen EMDR (Eye movement desensitisation and reprogramming)

Wat werkt? 24 Ook duidelijke invloed! Creativiteit Muziek Productief Werk