SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI FPN 2015 IVAN VUJAI Slika

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI FPN 2015 IVAN VUJAČIĆ

Slika 1 Dijagram kružnog toka TRŽIŠTA Prihodi Prodata dobra i usluge DOBARA I USLUGA Preduzeća prodaju Domaćinstva kupuju Kupljena dobra i usluge DOMAĆINSTVA • Kupuju i troše dobra i usluge • Poseduju i prodaju Faktore proizvodnje PREDUZEĆA • Proizvode i prodaju Dobra i usluge • Unajmljuju i koriste faktore proizvodnje Faktori proizvodnje Izdaci TRŽIŠTA Rad, zemlja, I kapital FAKTORA PROIZVODNJE Nadnice, profiti, I rente • Domaćinstva prodaju • Preduzeća kupuju Dohoci = Tokovi inputa I autputa = Tokovi novca Copyright © 2004 South-Western

KRUŽNI TOK II • Kružni tok – složenija verzija

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM 2015 Ivan Vujačić 4

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Ukupni prihodi = Neto društveni proizvod • Neto društveni proizvod = Nadnice + Profiti • Neto drušveni proizvod = • Radnička potošnja + Kapitalistička potrošnja + Investiciona tražnja • Neto drušveni proizvod = Neophodna potrošnja+ Luksuzna + Nova kapitalna sredstva • To je marsističko viđenje tržišnog procesa. 2015 Ivan Vujačić 5

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • • • Nastanak socijalističke privrede Koreni – Marksizam Centralna kategorija marksizma – eksploatacija Iz koncepta proističe teorija klasne borbe ili konflikata. Evolutivna teorija istorije – zamena niže društveno-ekonomske formacije drugom, višom formacijom. • Očekivanje da se socijalizam kao prelazni period javi u najrazvijenijim evropskim zemljama. 6

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Ko je Vera Ivanova Zasulič ? • Živela 1849 – 1919 • 1866 preselila se u Petrograd • Zaposlila se kao službenik , postala revolucionar i podučavala radnike pismenosti. Uhapšena i zatvorena 1869. godine. Posle puštanja iz zatvora nastanjuje se u Kijevu i priključila se Bakunjinovim pristalicama. • Trepov guverner Petrograda naređuje šibanje politčkog zarobljenika Bogoljubova. Suđenje 193 političkih protivnika carizma 1878 godine. 2015 Ivan Vujačić 7

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Zasuličeva i Maša Kolenkina planiraju atentat na Trepova i državnog tužioca Zelehovskog. Zasuličeva za razliku od drugarice ne promašuje već ozbiljno ranjava Trepova. • Suđenje se okreće u njenu korist i porota je oslobađa. • Odlazi u Švajcersku i postaje markista. Druži se sa Plehanovom. Kasnije osniva Rusku socijaldemokratsku radničku partije iz koje su 1903 nastali Menjševici i Boljševici. • Osniva Iskru revolucionarni list zajedno sa Lenjinom, Plehanovom, Martovom. • Prevodi Marskove tekstove • Piše Marksu. 2015 Ivan Vujačić 8

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • U pismima Veri Zasulič i predgovoru za izdanje Komunističkog manifesta, Marks dozvoljava mogućnost preskakanja kapitalizma u Rusiji uz pretpostavku pomoći razvijenih socijalističkih zemalja. • Trocki formuliše teoriju permanentne revolucije sa osnovnim postulatom da inicijalna kapisla svetske revolucije može biti revolucija u Rusiji. • Prenos revolucije iz Rusije u razvijene zemlje vodi trijumfu socijalizma u razvijenim zapadnim zemljama. 9

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Ovo sa svoje strane vodi transformaciji Rusije u socijalističku državu uz pomoć razvijenih zemalja, • 1905. dolazi do revolucije u Rusiji koja je ugušena, ali predstavlja predigru za 1917. • U Rusiji iscrpljenoj ratom dolazi do februarske revolucije u Petrogradu, a zatim i do Oktobarske revolucije. • Rusija izlazi iz rata, ali dolazi do strane intervencije i kontrarevolucije. 10

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Građanski rat se završava 1920. godine uz trijumf i izolaciju SSSR-a. • Revolucije u Mađarskoj i Nemačkoj su ugušene. • Lenjin 1921. uvodi NEP (Novu ekonomsku politiku) kojom se vraća tržište ali se zadržavaju nacionalizovane banke, teška industrija i monopol spoljne trgovine u rukama države. 11

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Lenjin – obrazlaže ovu odluku potrebom oživljavanja privrede. • Posle Lenjinove smrti – razvija se debata o industrijalizaciji koja traje do 1928 godine. • Zastupnici radikalne industrijalizacije Trocki i Preobraženski zastupaju tezu o potrebi ubrzane industrijalizacije uz nacionalizaciju i uvodjenje centralnog planiranja. 12

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Buharin kao zastupnik balansirane industrijalizacije stavlja akcenat na poljoprivredu i laku industriju kao okosnicu razvoja. • Debata se završava tako što Staljin podržava koncept lake industrijalizacije kao i Buharin, a zatim vrši zaokret ka radikalnoj industrijalizaciji i kolektivizaciji sela. 1929. počinje era centralnog planiranja i sprovođenja radikalnije industrijalizaciji nego što je iko do tada zastupao. 13

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Formuliše se doktrina – Socijalizam u jednoj zemlji kao osnova za ovaj tip industrijalizacije. • SSSR – sprovodi surovu kolektivizaciju i industrijalizaciju. Stope rasta su visoke i predstavljaju kontrast Zapadu u doba Velike ekonomske krize. • Iz II svetskog rata SSSR izlazi kao svetska sila i širi svoj sistem centralnog planiranja. 14

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Sistem centralnog planiranja omogućuje političkoj eliti da : • 1. Podvrgne ekonomiju u velikoj meri svojim ciljevima. Na vlasti je diktatura nad potrebama. 2. Sistem je u mogućnosti da centralizovano mobiliše resurse. 3. Sistem je u mogućnosti da te resurse usmeri prema svojim potrebama. • • 15

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Sistem postiže uspehe dok god je informacioni problem mali i dok god su alternative ulaganja jednostavne. • Centralni problem sistema je kako da postigne efikasnost i pronađe mehanizme za alokaciju resursa koji nije baziran na tržištu. Koje su, međutim, osnovne karakteristike socijalizma ? • 16

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Državno ili društveno vlasništvo nad sredstvima za proizvodnju. • U slučaju državnog vlasništva imamo centralno planiranje kao metod alokacije resursa. • Proizvodna tehnologija se smatra jednostavnom i otuda mix faktora proizvodnje se smatra konstatnim za duži period (Proporcije -Kapital i Rad). • Cene faktora ne igraju, prema tome, odlučujuću ulogu.

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Državno vlasništvo ima implikacije na raspodelu dohotka. Egalitarna raspodela uz zadovoljenje osnovnih ljudskih potreba. • Okrenutost budućnosti – fokus nije na trenutnoj potrošnji, već na štednji sa idejom maksimizacije potoršnje u budućnosti. • Osnovna ideja je da se prevaziđu problemi kapitalističke privrede: nezaposlenost, nejednakost, spori rast i inflacija.

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • • Na vrhu piramide odlučivanja je Politibiro Partije. Politbiro bira Centralni Komitet. Vladu čini Savet Ministara. (Ukršteno upravljanje) Sem uobičajenih ministarstava, vladu čine i sektorska ministarstva (Industija čelika, mašinska industrija, poljoprivreda itd. ) • Savet ministara daje zadatke organima centralnog planiranja (Državni plan- Gosplan)

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Monopolska Centralna banka uzima na sebe sve bankarske funkcije – uobičajene funkcije centralne banke i davanje kredita. Distribucija kredita je uslovljena centralnim planom. • Ukoliko se radi o Federaciji (SSSR) celokupna struktura se preslikava na republički nivo. • Umesto menadžera i političara – nomenklatura koju određuje Partija.

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • • Plan je zakonski akt. Planiranje je direktivno, a ne indikativno. Tri aspekta planiranja: Neko mora da donese plan koji specificira ciljeve i sredstva koja su neophodna za njegovu realizaciju u okviru nekog roka. • Mora da postoji organizacioni mehanizam za realizaciju plana i sistem podsticaja kako bi ga agenti izvršili.

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM • Treće, mora postojati sistem evaluacije ishoda i da omogući povratnu spregu ukoliko dolazi do odstupanja kako bi se plan korigovao. • Postoje dva pogleda na planiranje – • A) Ona koja govore o sovjetskom planiranju i • B) Ona koja govore o nacionalnim planovima sa aspekta optimizacije.

SAVREMENI EKONOMSKI SISTEMI SOCIJALIZAM HVALA 2015 Ivan Vujačić 23