Samenvatting klas 1 en 2 5 periodes Prehistorie

Samenvatting klas 1 en 2

5 periodes Prehistorie Oudheid Middeleeuwen Nieuwe/vroegmoderne geschiedenis Nieuwste/moderne geschiedenis tot 3000 v. c. -500 500 -1500 -1800 -heden

10 tijdvakken 1 -Tijd van jagers en verzamelaars(tot 3000 v. c. ) 2 -Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v. c-500) 3 -Tijd van monniken en ridders (500 -1000) (vroege Middeleeuwen) 4 -Tijd van steden en staten (1000 -1500) (late Middeleeuwen) 5 -Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 -1600) 6 -Tijd van regenten en vorsten (1600 -1700) 7 -Tijd van pruiken en revoluties (1700 -1800) 8 -Tijd van burgers en stoommachines (1800 -1900) 9 -Tijd van wereldoorlogen (1900 -1950) 10 -Tijd van televisie en computer (1950 -2000)

1 -Tijd van jagers en boeren Eerste mensen waren nomaden en leefden van jagen, vissen en verzamelen. (econ) Ze geloofden in geesten(cult) Ze woonden in primitieve hutjes. (cult) Ze leefden in stamverband o. l. v. een stamhoofd. (pol) Iedereen was gelijk. (soc)

Toen vond de landbouwrevolutie plaats. Men ging -zelf voedsel verbouwen (akkerbouw) -dieren houden (veeteelt) -men bleef jagen en vissen(econ) Irrigatielandbouw Daardoor kreeg men meer tijd en kon de cultuur zich ontwikkelen(rivierdalbeschavingen) Er ontstonden polytheïstische natuurgodsdiensten. (cult) Men ging uitvindingen doen (wiel, schrift) en daardoor ontstond de wetenschap(cult)

Er ontstond arbeidsdeling (voedseloverschot)→ ontstaan handel en handwerk/ambacht en geld. (econ) Mensen gingen in steden wonen. (cult) Er ontstond een gelaagde samenleving (ongelijkheid)(soc) Er ontstond een bestuur met koningen, ambtenaren en wetten en staten(pol) Met het ontstaan van het schrift eindigt de Prehistorie.

2 -Tijd van Grieken en Romeinen Grieken Pol Econ Soc Cult stadstaten monarchie aristocratie democratie agrarisch stedelijke samenleving gelaagde samenleving bouw-en beeldhouwkunst wetenschappelijk denken

filosofie polytheistische natuurgodsdienst goden lijken op mensen (mythologie) Olympische Spelen

Romeinen Pol Econ Soc Cult monarchie republiek(senaat en consuls) keizerrijk imperialisme Pax Romana agrarisch-stedelijk gelaagde samenleving polytheistische natuurgodsdienst ontstaan christendom (monotheisme)

grote invloed Griekse cultuur Romaniseren wegen, viaducten, aquaducten Romeins recht (Romeins burger) 1 taal (Latijn)

3 -Tijd van monniken en ridders Pol zwakke, Germaanse koninkrijkjes ontstaan leenstelsel(feodale stelsel) (leenheer, leenman, hulp in de oorlog trouw, land uitlenen) Karel de Grote (800) verenigt Europa invallen van de Noormannen Econ Europa weer puur agrarisch ontstaan van het domaniale stelsel (lijfeigenen, horigen, herediensten) weinig vrije boeren geen handel, handwerk en geld

Soc Cult Pol Cult standenstaat 1 -geestelijkheid 2 -adel 3 -derde stand (boeren) grote invloed christendom kerstening van Europa via kloosters(centra van cultuur) door monniken(missionarissen) Grote macht van de paus (strijd met de vorsten) Opkomst Islam→kruistochten

4 -Tijd van steden en staten Econ Pol verbeteringen in de landbouw herstel van handel, handwerk, steden en geld gildes stadsrechten (privileges): eigen bestuur(burgemeesters, vroedschap) eigen rechtspraak(schout, schepenen) muur om de stad

Soc Pol derde stand: rijke kooplieden middenstand van handwerkers armen boeren (4 de stand? ) Ontstaan van nationale staten koningen vergroten hun macht tov adel en geestelijkheid (huurlegers, bedes aan burgerij) invloed van burgers via Staten Generaal

Cult cultureel herstel verval in katholieke kerk (ketterij en heksenvervolging)

5 -Tijd van ontdekkers en hervormers Renaissance kunst en denken Oudheid ↓ Humanisme→mens in het centrum wetenschappelijke revolutie Ontdekkingstochten -nieuwsgierig naar de wereld -verspreiden van het geloof -handel mogelijk door betere schepen, kaarten en instrumenten

Portugal via Afrika naar Indië(specerijen) Brazilië factorijen langs de kust Spanje M en Z Amerika(conquistadores) plantages en mijnen trans Atlantische slavenhandel Verdrag van Tordesillas→paus verdeelt de wereld tussen Spanje en Portugal Handelskapitalisme→wereldeconomie

Reformatie ontstaan protestantisme (Luther, Calvijn) (ketters) ↓ godsdienstoorlogen bv 80 jarige oorlog (De Opstand) -verzet tegen kettervervolgingen(inquisitie) -verzet tegen centralisatie (adel en burgers verliezen macht) Beeldenstorm (aanleiding)

Alva (landvoogd) vervolgt tegenstanders Philips II Willem van Oranje (stadhouder) verzet zich samen met de watergeuzen Zuiden (Unie van Atrecht) blijft bij Spanje Noorden(Unie van Utrecht) verzet zich→ Acte van Verlatinghe (Philips afgezworen) →onstaan van De Republiek (Willem van Oranje vermoord)

6 -Tijd van regenten en vorsten De Republiek statenbond→ weinig macht bij Staten Generaal, veel bij gewesten en steden. Macht ligt bij de regenten = groep rijke burgers en paar edelen. Stadhouder (familie Willem van Oranje) alleen legeraanvoerder (wil koning worden) Raadpensionaris (vertegenwoordiger regenten)veel meer macht Stadhouderloos tijdperk

Gouden eeuw -bloei van kunst en wetenschap -bloei van de economie Europese handel (mn Oostzeehandel)→ Amsterdam stapelmarkt Buiten Europese handel (VOC en WIC) -moderne handelscompagnieën -NV’s met monopolie -nemen Portugese kolonies over Nijverheid bv laken Visserij (haring) Meer vrijheid/tolerantie dan elders in Europa

Ontstaan absolutisme (mn Frankrijk) elders in Europa -Droit Divin theorie -Centralisatie van het bestuur -Staatskerk→vervolging Hugenoten -staatscultuur -Mercantilisme (staatseconomie) -kolonies overnemen van Spanje/Port. (ook Engeland doet dat)

7 -Tijd van pruiken en revoluties Verlichting (rationalisme) -alle mensen vrij/gelijk -rechtsstaat -volkssoevereiniteit -verdraagzaamheid Leidt tot de democratische revoluties bv Amerikaanse vrijheidsoorlog(1776 -1783) -grondwet -bondsstaat -trias politica -bill of rights

Patriotse revolutie(1785 -1787) Patriotten grijpen tijdelijk de macht Stadhouder herstelt zijn macht mbv de koning van Pruisen Franse Revolutie(1789 -1799) -Vrijheid, gelijkheid, broederschap -Grondwet met grondrechten -Verklaring van de rechten van de mens en burger -Parlement met verkiezingen Exporteren van de revolutie naar de rest van Europa

Terreur onder Robespierre (1792 -1795) Napoleon pleegt in 1799 een staatsgreep en maakt een einde aan de revolutie -gaat heel Europa veroveren -maakt nieuwe wetboeken Bataafse revolutie (1795 -1798) -met behulp van de Fransen stadhouder verdreven -verklaring van de mensenrechten -grondwet -gekozen volksvertegenwoordiging -Nederland eenheidsstaat

In 1806 stuurt Napoleon zijn broer Lodewijk→koninkrijk Holland Van 1810 -1815 Nederland een provincie van Frankrijk

8 -Tijd van Burgers en stoommachines In 1815 Congres van Wenen -Europese vorsten terug op de troon (terugkeer Oranjes→Nederland koninkrijk) -herstel Ancien Regime -Frankrijk omgeven met sterke staten (België bij Nederland) Revolutiegolven in 1830 en 1848 maken eind aan absolutisme (macht naar bourgeoisie)

Industriële Revolutie(eerst Engeland) -eerst landbouwrevolutie (boeren worden arbeiders) -initiatief bij rijke handelaren/grootgrondbezitters -technische kennis (stoommachine, krukas) -voldoende grondstoffen en afzetmogelijkheden (bevolkingsgroei) Textielindustrie gaat voorop Industriële samenleving -massaproductie -urbanisatie

-industrieel kapitalisme -standenstaat →klassensamenleving -ontstaan sociale kwestie -ontstaan moderne infrastructuur -ontstaan modern imperialisme (kolonies voor grondstoffen, afzetgebied en investeringen) -fabrikanten (nieuwe rijken) aan de macht