Rimski carski mauzoleji Funerarne graevine koje su sluile

Rimski carski mauzoleji Funerarne građevine, koje su služile sahranjivanju članova jedne porodice, postojale su i u republikanskom Rimu. Sa uspostavljanjem Carstva nastala je potreba da porodični mauzoleji namenjeni carskoj porodici poprime odgovarajući ornat, dostojan carske titule i dostojanstva. Naravno, zadržali su se brojni elementi ranijeg razdoblja: *sahranjivanje članova iste porodice, uz to što se često događa da se i carevi iz drugih porodica sahranjuju pored svojih prethodnika; *sahranjivanje se vrši inhumacijom i kremacijom; *sahranjivanje se vrši izvan svetih granica Rima – tj. izvan pomerijuma. Naravno, prvi u nizu carskih mauzoleja bio je Avgustov mauzolej. U njemu su, osim Avgusta i članova njegove najbliže porodice, sahranjeni i brojni naslednici i članovi njihovih porodica. Najkasnija sahrana, koja se pominje u izvorima i vezuje za Avgustov mauzolej, je sahrana Julije Domne, žene cara Septimija Severa. Avgustov mauzolej je građevina centralne osnove, u čijoj se sredini nalazila takođe kružna grobna odaja (dakle, ima plan sličan planu mauzoleja Cecilie Metele). Nad mauzolejom je nasuta zemlja u formi tumula, veoma nalik starijim etrurskim tumulima. Da se zemlja ne bi urušila, oko grobne odaje je podignuto ukupno 5 zidova kružne osnove, čija se visina smanjivala od centra mauzoleja ka spoljašnjosti. U središte grobne odaje postavljen je masivan zidani stubac kružnog preseka, na kome je stajala careva statua, koja se videla na vrhu tumula.

Avgustov mauzolej, Rim, današnji izgled Sačuvani deo stupca u središtu Prstenasto raspoređeni zidovi koji su nosili tumul

Položaj Avgustovog mauzoleja na Marsovom polju

Predložene mogućnosti rekonstrukcije prvobitnog izgleda Avgustovog mauzoleja Avgust je tendenciozno želeo da njegov mauzolej ima formu tumula, budući da je insistirao na ideji primus inter pares, odnosno da je prvi među jednakima. Stoga je oblik etrurskog tumula, stare tradicije utkane u srž rimskog društva, smatrao pogodnim za sopstveni mauzolej. Naravno, iako je po spoljašnjosti bio nalik etrurskim, unutrašnji prstor mauzoleja je bio sličan ranijim republikanskim rimskim mauzolejima centralne osnove. Konačno, statua cara na vrhu tumula bila je potpuna novina, zasnovana na tradiciji prikazivanja preminulog pretka, ali sa potpuno novim značenjem – Avgust možda u teoriji jeste bio prvi među jednakima, ali je ipak bio car, jedini vladar u državi. Osim toga, već u vreme njegove vladavine bio je uspostavljen princip po kome će preminuli car biti divinizovan i, samim tim, svrstan među božanstva rimskog panteona. To znači da se po automatizmu morao i za života razlikovati od običnih Rimljana.

HADRIJANOV MAUZOLEJ Po uzoru na Avgustov mauzolej, u prvoj četvrtini II veka svoj mauzolej sagradio je Hadrijan. Njegov mauzolej podignut je na samom obodu vatikanske nekropole. Često smo pominjali da je Hadrijan bio veliki helenofil, međutim kada je njegov mauzolej u pitanju on se ipak okrenuo uzoru Avgustovog mauzoleja, a ne, na primer, uzoru svog slavnog prethodnika Trajana, koji je sahranjen u bazi trijumfalnog stuba na svom forumu. Avgust jeste bio uzor svim kasnijim carevima. Između ostalog, Avgustova sahrana, izgled mauzoleja i obredi koji su bili posvećeni divinizovanom Avgustu postali su paradigma za sve kasnije carske sahrane sve do Konstantina I Velikog. Upravo stoga se i Hadrijan opredelio za to da podigne mauzolej centralne osnove, nad kojim je bio nasut tumul sa skulpturom cara na vrhu. Pouzdano se zna da je bila u pitanju skulptura cara u četvoropregu, načinjena od bronze. Ipak, ova dva mauzoleja se razlikuju po brojnim detaljima. Na prvom mestu, grobna odaja kod ove dve građevine se razlikuje. Naime, iako je i u Hadrijanovom mauzoleju grobna prostorija kružne osnove, ona je za razliku od one u Avgustovom mauzoleju višespratna: zapravo tri prostorije kružne osnove podignute su jedna nad drugom. Uprkos ovim razlikama, sličnosti su upečatljive, pa se s pravom može reći da je Hadrijanov mauzolej sagrađen po uzoru na Avgustov.

Hadrijanov mauzolej, Rim (Castel San’Angelo), današnji izgled

Tetrarhijski mazoleji Do prvih značajnih promena u izgledu carskih mauzoleja i konceptu carskih sahrana dolazi u vreme tetrarhije. To je razumljivo kada se ima na umu kolike su promene za Carstvo nastupile sa uspostavljanjem tetrarhijskog sistema vladavine. Najvažnija razlika u odnosu na prethodno razdoblje leži u činjenici da je svaki tetrarh gradio sopstveni mauzolej, odnosno da se više nisu čitave generacije careva sahranjivale u istim mauzolejima – Avgustovom i Hadrijanovom (naravno, uz pojedine izuzetke). Upravo stoga iz tetrarhijskog razdoblja raspolažemo najvećim brojem mauzoleja. Prvi u nizu ovih mauzoleja je Dioklecijanov mauzolej u Splitu. Split – antički Aspalatos, bio je velika memorijalna palata cara Dioklecijana (284 -305), koji se u nju povukao nakon proslave dvadesetogodišnjice vlasti (lat. vicennalia). O samoj palati će biti reči u prezentaciji posvećenoj kasnorimskoj umetnosti, ali je važno da znate da se u okviru tog velikog kompleksa palate našao i Dioklecijanov mauzolej. U pitanju je građevina centralne osnove (poligonalne osnove), na visokom podijumu, zasvedena kupolom, sa nišama usečenim u unutrašnji zid. Dakle, u pitanju je osnova koja veoma nalik osnovi hrama Panteona. Naravno, u pitanju su, strogo uzev arhitektonski uzori, ali treba imati na umu i to da je u vreme tetrarhije došlo i do izrazite sakralizacije carske funkcije. Smatralo se da su Dioklecijan i Galerije sinovi vrhovnog boga – Jupitera, a Maksimijan i Konstancije Hlor sinovi Herkula. Stoga je i ovakva forma mauzoleja, nastala kombinacijom elemenata hrama i starijih mauzoleja centralne osnove, smatrana adekvatnom.

Položaj Dioklecijanovog mauzoleja u odnosu na osnovu utvrđenja

Dioklecijanov mauzolej: levo današnji izgled (danas je to katedrala sv. Dujma), ispod – osnova mauzoleja

Uporedne osnove Panteona u Rimu (levo) i Dioklecijanovog mauzoleja u Splitu (desno)

Dioklecijanov mauzolej - presek

Unutrašnjost Dioklecijanovog mauzoleja bila je bogato ukrašena. Zidovi su bili oživljeni prislonjenim stubovima u dve zone, a u najvišoj zoni je bio reljef sa putima. Među predstavama na reljefu su i dva tonda – kružna medaljona sa portretima cara i njegove žene.

Palata sa hipodromom i mauzolej, Solun Kako su tetrarsi imali nekoliko prestonica, svako od njih se trudio da sopstvenu prestonicu opremi svim važnim javnim građevinama, dakle i palatama. Na slici je Galerijeva palata u Solunu, u sklopu koje se nalazio hipodrom. Nedaleko od same palate nalazi se i građevina za koju se pretpostavlja da je bila namenjena da bude Galerijev mauzolej, ali on nikada tu nije bio sahranjen. Danas je to crkva sv. Đorđa.

Zapravo, tetrarh Galerije je sahranjen nedaleko od sopstvene memorijalne palate, Felix Romuliana, u Gamzigradu nedaleko od Zaječara. Na brdu Magura, iznad samog utvrđenja, otkrivena su 2 mauzoleja i 2 tumula. Tumuli su označavali mesto na kome je izvršena carska apoteoza – odnosno gde su spaljeni carevi zemni ostaci njegove majke Romule. Analogno tome, dva mauzoleja služila su za sahranu cara i njegove majke. Tumul 1 Mauzolej 1 Tumul 2 Mauzolej 2

Magura, Gamzigrad Mauzolej 1 (Romulin mauzolej) i Mauzolej 2 (Galerijev mauzolej) Manji mauzolej namenjen carevoj majci Romuli bio je oktagonalne osnove, dok je veći bio namenjen Galeriju i imao je kružnu osnovu i bio postavljen na dvanaestostrani podijum. Oko same cele mauzoleja bilo je postavljeno 12 stubova. Zna se na osnovu arheoloških ostataka, da su oba mauzoleja bila bogato dekorisana kamenom, mozaicima i freskama, ali ništa od toga danas nije sačuvano osim u tragovima.

Forma tetrarhijskih mauzoleja zadržala se i nakon tetrarhije: uporedite Konstantinov mauzolej u okviru crkve sv. Apostola u Carigradu, koji je sagrađen u vreme njegovog naslednika Konstancija II. Sličnu formu ima i mauzolej Konstantinovih ćerki Konstantine i Helene, danas crkva Santa Constanza u Rimu.