POLSKIE POWSTANIA NARODOWE Cz 1 Powstanie dawniej insurekcja

POLSKIE POWSTANIA NARODOWE Część 1

Powstanie, dawniej insurekcja – zbrojne wystąpienie ludności państwa lub pewnego obszaru skierowane przeciw dotychczasowej władzy lub władzy okupacyjnej. Powstania zwykle dążyły do odzyskania niepodległości państwa.

Polskie powstania • • 1794 r. Powstanie Kościuszkowskie (przeciw Rosji i Prusom), 1806 r. Powstanie Wielkopolskie (przeciw Prusom), 1830 -31 r. Powstanie Listopadowe (przeciw Rosji), 1846 r. Powstanie Krakowskie (przeciw Rosji, Prusom i Austrii), 1863 -1864 r. Powstanie Styczniowe (przeciw Rosji), 1918 -1919 r. Powstanie Wielkopolskie (zbrojne wystąpienie polskich mieszkańców Wielkopolski przeciw Niemcom), 1919 -1921 r. Powstania Śląskie (trzy konflikty zbrojne na Górnym Śląsku , jakie miały miejsce między ludnością polską i niemiecką), 1944 r. Powstanie Warszawskie (wystąpienie zbrojne przeciwko Niemcom w czasie okupacji hitlerowskiej).

Powstanie Kościuszkowskie 1794 • Pierwsze powstanie narodowowyzwoleńcze, które trwało 8 miesięcy (od marca 1794 do listopada 1794). • Pierwsza bitwa insurekcji odbyła się pod Racławicami (4 kwietnia 1794 r. ), gdzie spotkały się oddziały Tadeusza Kościuszki zmierzające do Warszawy i oddziały carskie.

Motyw Powstania Kościuszkowskiego w Panu Tadeuszu (1834) Adama Mickiewicza. Portrety wodzów-idealizacja historii narodowej, polskości. I też same portrety na ścianach wisiały. Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma; Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów, Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzów Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacie Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie, W ręku trzyma nóż, ostrzem zwrócony do łona, A przed nim leży Fedon i Żywot Katona. Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny, Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny, Stoją na szańcach Pragi, na stosach Moskali, Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali. Adam Mickiewicz Pan Tadeusz. Księga Pierwsza . Gospodarstwo Wers 56 -78

Tadeusz Kościuszko - polski i amerykański generał, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, Najwyższy Naczelnik Narodowych Sił Zbrojnych w insurekcji 1794 roku.

Jakub Jasiński- polski szlachcic, generał wojsk litewskich, działacz polityczny, poeta. Brał udział w Insurekcji Kościuszkowskiej, organizował powstania w Wilnie.

Jan Kiliński- jeden z pułkowników Powstania Kościuszkowskiego, uczestnik spisków powstańczych, należał do Rady Miasta Warszawy od roku 1791, pamiętnikarz. Z zawodu był szewcem.

• • Kościuszko zawsze starał się ulżyć doli chłopów Oni darzyli go ogromną miłością i zaufaniem Na jego skinienie szli w najgorętszy bój Uzbrojeni tylko w kosy (stąd nazwa kosynierzy) parli na przód czyniąc spustoszenie w szeregach wroga

Uniwersał połaniecki • Nie mając wystarczających sił, by przedostać się do Warszawy, Kościuszko założył w Połańcu obóz i starał się wykorzystać czas na reorganizacje i wzmocnienie wojska • 7 maja 1794 ogłosił słynny uniwersał połaniecki • Dzięki nadzwyczajnym wysiłkom organizacyjnym udało się powstańcom wystawić 55 -tys. armię i około 50 -tys. milicję czuwającą nad porządkiem i bezpieczeństwem

Bitwa pod Maciejowicami • Rosjanie uzyskali jednak pomoc Prus • Zjednoczono wszystkie siły i doszło do ostatniej bitwy pod Maciejowicami -10 październik 1794 • Polacy w tej bitwie ponieśli dotkliwą klęskę, która przesądziła o losach powstania

Skutki • Najważniejszym skutkiem powstania kościuszkowskiego była likwidacja państwa polskiego. Polska na 123 lata zniknęła z mapy politycznej Europy. • Stanisław August Poniatowski abdykował, po czym wyjechał do Rosji, stając się de facto zakładnikiem carycy Katarzyny II. • Najwybitniejszych przywódców wywieziono do Petersburga, innych internowano więzieniach austriackich i pruskich. Żołnierzy wcielano do armii zaborczych. • Liczny udział chłopów i mieszczaństwa w powstaniu kościuszkowskim miał istotny wpływ na rozbudzenie świadomości narodowej najszerszych warstw społeczeństwa i sprzyjał przyszłemu kształtowaniu się nowoczesnego pojęcia narodu. • Przyśpieszało to przełamywaniu barier stanowych i sprzyjało dalszym przemianom społecznym.

Powstanie listopadowe 29 XI 1830 -21 X 1831

Przyczyny wybuchu • • łamanie konstytucji działalność opozycji legalnej i tajnej obawa przed wykryciem spisku informacje o zwycięstwie rewolucji lipcowej w Paryżu • obawa, że car Mikołaj I może użyć armii polskiej do interwencji Świętego Przymierza w Belgii, gdzie wybuchło powstanie przeciw Holendrom • rozwój ideologii romantyzmu

gen. Józef Chłopicki – uczestnik Insurekcji Kościuszkowskiej, wojen napoleońskich, Powstania Listopadowego. Jego nazwisko zostało wyryte na Łuku Tryumfalnym w Paryżu. Stary jakby, ojciec dzieci, Nie do boju, nie do trudu; Dajmy mu na pośmiewisko, Sprzeczne z naturą nazwisko, Nazwijmy od słowa ludu, Kmieciów, czyli nędznych chłopów. Juliusz Słowacki Kordian - Przygotowanie

Książę Adam Czartoryski- senator, wojewoda Królestwa Polskiego, prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego, mecenas sztuki i kultury. Został odznaczony Orderem Orła Białego. Jest to stara twarz Rzymiana Na pieniądzu wpół zatarta Dajmy mu na pośmiewisko Sprzeczne z naturą nazwisko; Ochrzcijmy imieniem Czarta. Juliusz Słowacki Kordian - Przygotowanie

Jan Skrzynecki - oficer napoleoński, generał armii polskiej, wódz naczelny Powstania Listopadowego. Jerzy Łojek określa go , , żałosnym, indywiduum, który miał zniweczyć cały wysiłek narodowy”. Wódz! Chodem raka przewini, Jak ślimak rogiem uderzy, Sprobuje – i do skorupy Schowa rogi, i do skrzyni Miejskiej zniesie planów trupy, Czekając, aż kur zapieje. Juliusz Słowacki Kordian- Przygotowanie

Jan Krukowiecki - hrabia, generał, uczestnik Powstania Listopadowego. Podczas powstania dowodził 1 i 2 Dywizją Piechoty. Witajcie go ! Oto twór Niszczyciel, jakby horda Nogajca On w stolicy owłada dział mur, On z krwi na wierszach wypłynie – to zdrajca! A gdy zabrzmi nad miastem dział huk, On rycerzy ginących porzuci; Z arki kraju wyleci jak kruk. Juliusz Słowacki Kordian - Przygotowanie

Juliusz Konstanty Ordon - oficer wojska polskiego, powstaniec listopadowy. Podczas obrony Warszawy dowodził baterią artylerii w reducie nr 54. Jego prochy pochowano na Cmentarzu Łyczakowskim, w Alei Zasłużonych.

Reduta Ordona (1832) Adama Mickiewicza. Opowieść o bohaterskiej obronie fortu na Woli. Dusze gdzie? nie wiem; lecz wiem, gdzie dusza Ordona. On będzie Patron szańców! - Bo dzieło zniszczenia W dobrej sprawie jest święte, Jak dzieło tworzenia; Bóg wyrzekł słowo ”stań się”, Bóg i ”zgiń” wyrzecze. Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze, Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona Obleją, jak Moskale redutę Ordona Karząc plemię zwycięzców zbrodniami zatrute, Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę. Adam Mickiewicz Reduta Ordona

Przebieg powstania 29 XI 1830 r. - Noc Listopadowa atak podchorążych na koszary, Belweder, Arsenał; poparcie biedoty, rzemieślników, Rada Administracyjna i dowódca armii gen. Józef Chłopicki przystąpili do rozbrajania powstańców 1 XII powstanie Towarzystwa Patriotycznego z Joachimem Lelewelem na czele, które opowiedziało się za powstaniem narodowych

Przebieg powstania • 4 XII powstanie Rządu Tymczasowego, który powierzył 5 XII dyktaturę gen. Józefowi Chłopickiemu • generał zawiesił działalność Towarzystwa Patriotycznego i rozpoczął rokowania z carem • obrady sejmu- ogłosił powstanie za narodowe, zdetronizował Mikołaja I (25 I 1831 r. ), powstał Rząd Narodowy z Adamem Czartoryskim i Joachimem Lelewelem, na dowódcę armii wyznaczył gen Michała Radziwiłła • Wojna z Rosją 1831 r.

Przebieg powstania • 15 VIII –manifestacja Towarzystwa Patriotycznego w Warszawie- samosąd tłumów na generałach podejrzanych o zdradę dyktatura gen. Jana Krukowieckiego • obrona Woli przez gen. Józefa Sowińskiego; reduta Juliana Ordona • Powstanie objęło Litwę, Żmudź (Emilia Plater), na pomoc przybyli ochotnicy z Prus (Dezydery Chłapowski)

Skutki • car Mikołaj I zlikwidował konstytucję Królestwa Polskiego na rzecz Statutu Organicznego znoszącego odrębność Kongresówki • represje wobec powstańców-aresztowania, konfiskaty majątków, zsyłki • obciążenie skarbu polskiego budową twierdz Modlin i Dęblin oraz utrzymanie armii rosyjskiej, zasilanej przez polskich rekrutów

Skutki • rosyjski system monetarny, kodeks karny • podporządkowano Rosji administrację, oświatę, kościół • ostrzejsze represje dotknęły ziemie polskie bezpośrednio włączone do Rosji (represja generała gubernatora Murawiewa „Wieszatiela”)

Znaczenie • przez 10 miesięcy Polacy stawiali czoła największej potędze militarnej Europy • była lekcją polityczną-szlachta zrozumiała znaczenie sprawy chłopskiej • car nie wysłał wojsk do Belgii, która uzyskała niepodległość • działalność Wielkiej Emigracji • wpływ na literaturę XIX wieku i kształtowanie świadomości narodowej