Persoonsvorming heilige Schrift en multiculturele school 50 jaar

Persoonsvorming, heilige Schrift en multiculturele school – 50 jaar bijbeldidactisch ‘opbouwwerk’ in Vlaanderen Univ. Prof. Dr. Bert Roebben Katholisch Theologische Fakultät der Rheinischen Friedrich Wilhelms Universität Bonn 20 augustus 2019

www. seekingsense. be

0. Vraagstelling en vooronderstellingen Vraagstelling: hoe kan persoonsvorming in het kader van een multiculturele school en aan de hand van bijbelse verhalen vandaag duurzaam plaatsvinden? • Kortste definitie van persoonsvorming is menswording. “Don’t ask what the world needs. Ask what makes you come alive and then do that. Because the world needs people who have come alive” (Roebben 2019) • Hermeneutisch irriterende confrontatie met het “semantisch potentieel” (Jürgen Habermas) van heilige Schriften: een subversieve godsdienstdidactiek! • Met het oog op de school van de toekomst in een multiculturele en geglobaliseerde wereld: de kleurrijke (farbenfrohe) school echt ernstig nemen in haar verlangen dialogisch zichzelf te worden.

1. 50 jaar bijbeldidactisch opbouwwerk • Gemeenschappelijke Vliebergh Sencie Leergangen aanvankelijk gebaseerd op het correlatieprincipe: verrijzenis (1973), wonderverhalen (1976), bevrijdingstheologie (1978) en parabels (1980) • Einde van de correlatiedidactiek, van de spontane correlatie tussen geloofservaring enerzijds en openbaring in de Schrift anderzijds (Englert 1993): “Over welke ervaring hebben gelovige mensen het eigenlijk? ” (traditiecrisis) – “Kan de ervaring van transcendentie ook niet langs andere kanalen opgedaan worden? ” (transformatie van religieuze tradities) (Roebben 2017)

Rudolf Englert 15 jaar later: “Klinkt het niet, dan botst het! Dus: heilige boeken op tafel voor iedereen”. „Die Frage ist nicht: Orientiere ich mich an einer vorge gebenen Tradition oder entscheide ich selbst? Die Frage ist: In welche Geschichte lasse ich mich ver stricken? Im Lichte welcher bedeutungsspendenden Tradition ‚lese‘ ich mein Leben? Die Reflexion darüber ist eine Bildungsaufgabe ersten Ranges“ (Englert 2008, 105) „Und müsste nach so viel – zweifellos berechtigter – Sorge um die Würde und Authentizität der Subjekte nun – unter zwischenzeitlich gewandelten Bedingungen – nicht auch für die Authentizität und Würde der Tradition etwas mehr getan werden? Und zwar durchaus um der Subjekte willen? “ (Englert 2008, 85)

Dus: jonge mensen de kans geven om op verhaal te komen – hen aan het woord laten, maar ook hen de grote verhalen niet onthouden – hen de kans even om van het ‘dikke ik’ naar het ‘diepe ik’ te groeien, van ‘autonomie’ naar ‘autografie’ (Harry Kunneman) Dus: in het kader van het ‘Nieuw Wij’ “(…) leren omgaan met ons steeds breder wordend levensbeschouwelijk erfgoed, gerepresenteerd door concrete fellows in school en samenleving, en elkaar daarin dialogisch competent maken, elkaar daarin polijsten!” (Roebben 2015, 120) Dus: de oren van kinderen en jongeren ‘ont stoppen’ door de “bronverhalen” (Bas van den Berg) of “sleutel verhalen” (Friedrich Schweitzer) te ‘ont stollen’ en op nieuw te vertellen, en dit altijd in een interreligieus perspectief – voorbij de zogenaamde “bijbelmoeheid” (Pollefeyt & Bieringer 2004)

2. “Then, now and maybe” (C. Melchert) De Bijbel is geen objectieve observatiepost uit het verleden van waaruit hedendaagse religieuze ervaringen moeten beoordeeld worden. De Bijbel is steeds opnieuw ‘te doen’. In navolging van de Amerikaanse bijbeltheologe Sandra Schneiders spreekt Reimund Bieringer over “a world projected by the biblical text” (Bieringer 1997, 65). De Nederlandse godsdienstpedagoog Bas van den Berg is van oordeel dat de opgave van een mens erin bestaat van zijn leven een Midrasj verhaal te maken. “Voor elke mens ligt er als het ware een bijbelwoord klaar om ontdekt en geleefd te worden. Kwestie van het te durven vertrouwen dat het er is en het verhalend te durven beamen” (Roebben 2015, 124).

2. “Then, now and maybe” (C. Melchert) Daarvoor is een hermeneutisch irriterende bijbeldidactiek nodig: de bijbel is “een vreemd boek dat schuurt” (Verus 2017), dat verstandhouding of botsing veroorzaakt – wrijving die telkens weer didactisch moet opgewekt en als leerproces verwerkt moet worden (Elementarisierung) Dit impliceert dat de drie perspectieven van de herziene leerplannen moedig verder gedacht moeten worden en wel in meervouden: persoonlijke identiteiten, heterogene klasgroepen en leerprocessen, levensbeschouwelijke tradities – en Methodenvielfalt (www. bijbeldidactiek. be) Jugendtheologie (mét jongeren theologiseren): bijbel didactiek is meer dan een hermeneutische wetenschap, het is een theologische wetenschap: uitproberen etsi Deus daretur – bijv. de uittocht en de broodvermenigvuldigung

3. “Boek jij bent geleefd” (H. Oosterhuis) Barbara Strumann Psalmdidactiek 2018 Kathrin Hanneken Bibliodrama 2019 Katharina Welling Scriptural Reasoning 2019

Bibeldidaktisches Triptychon (Hanneken 2018, 127)

Vandaag ronden we de verhalen van de profeet Elia af. Wat onthoud jij? De Zonnebloem Kessel Lo 24 mei 2019

1. De profeet Elia ziet het onrecht van koning Achab en kan het niet langer aanzien dat mensen slecht behandeld worden. 2. Hij klaagt de koning aan: zijn egoïsme en zijn afgoderij (de goden van Baal). 3. Droogte komt over het land. Elia vlucht, maar blijft gespaard. De beek stroomt. Een raaf brengt hem eten. 4. Elia ontmoet de weduwe van Sarefat en ze vertrouwen elkaar. De pot meel en olie raakt niet leeg. 5. Hoe moet het nu verder? Elia zoekt naar houvast in de grot op de berg Horeb. Hij ontdekt God in een zachte bries. Nu is hij nooit meer alleen. 6. Elia gaat verder, vol vertrouwen, en ontmoet Nabot en Elisa, zijn opvolger. 7. Alles is volbracht. Hij kan nu met een gerust hart vertrekken. Hij verdwijnt in een wagen van vuur.

1. De profeet Elia ziet het onrecht van koning Achab en kan het niet langer aanzien dat mensen slecht behandeld worden. 2. Hij klaagt de koning aan: zijn egoïsme en zijn afgoderij (de goden van Baal). 3. Droogte komt over het land. Elia vlucht, maar blijft gespaard. De beek stroomt. Een raaf brengt hem eten. 4. Elia ontmoet de weduwe van Sarefat en ze vertrouwen elkaar. De pot meel en olie raakt niet leeg. 5. Hoe moet het nu verder? Elia zoekt naar houvast in de grot op de berg Horeb. Hij ontdekt God in een zachte bries. Nu is hij nooit meer alleen. 6. Elia gaat verder, vol vertrouwen, en ontmoet Nabot en Elisa, zijn opvolger. 7. Alles is volbracht. Hij kan nu met een gerust hart vertrekken. Hij verdwijnt in een wagen van vuur.

1. De profeet Elia ziet het onrecht van koning Achab en kan het niet langer aanzien dat mensen slecht behandeld worden. 2. Hij klaagt de koning aan: zijn egoïsme en zijn afgoderij (de goden van Baal). 3. Droogte komt over het land. Elia vlucht, maar blijft gespaard. De beek stroomt. Een raaf brengt hem eten. 4. Elia ontmoet de weduwe van Sarefat en ze vertrouwen elkaar. De pot meel en olie raakt niet leeg. 5. Hoe moet het nu verder? Elia zoekt naar houvast in de grot op de berg Horeb. Hij ontdekt God in een zachte bries. Nu is hij nooit meer alleen. 6. Elia gaat verder, vol vertrouwen, en ontmoet Nabot en Elisa, zijn opvolger. 7. Alles is volbracht. Hij kan nu met een gerust hart vertrekken. Hij verdwijnt in een wagen van vuur.

1. De profeet Elia ziet het onrecht van koning Achab en kan het niet langer aanzien dat mensen slecht behandeld worden. 2. Hij klaagt de koning aan: zijn egoïsme en zijn afgoderij (de goden van Baal). 3. Droogte komt over het land. Elia vlucht, maar blijft gespaard. De beek stroomt. Een raaf brengt hem eten. 4. Elia ontmoet de weduwe van Sarefat en ze vertrouwen elkaar. De pot meel en olie raakt niet leeg. 5. Hoe moet het nu verder? Elia zoekt naar houvast in de grot op de berg Horeb. Hij ontdekt God in een zachte bries. Nu is hij nooit meer alleen. 6. Elia gaat verder, vol vertrouwen, en ontmoet Nabot en Elisa, zijn opvolger. 7. Alles is volbracht. Hij kan nu met een gerust hart vertrekken. Hij verdwijnt in een wagen van vuur.

Hoe word je een profeet? 1. Onrecht zien en aanklagen (Greta Thunberg) 2. Vertrouwen geven en krijgen (Weduwe van Sarefat) 3. Houvast zoeken en vinden (God in de grot op de berg Horeb)

Waar is jouw grotje, kleine profeet? 1. Onrecht zien en aanklagen (Greta Thunberg) 2. Vertrouwen geven en krijgen (Weduwe van Sarefat) 3. Houvast zoeken en vinden (God in de grot op de berg Horeb)

Ervaring Interpretatie van ervaring Theologische toelichting van de interpretaties On stage Back stage Post stage Performance Verdichting door story telling Meta reflectie Drie stappen in het kindertheologisch leerproces (Roebben 2015, 104)

De bijbelse traditie biedt niet alleen deze herme neu tiek aan, zij is ook deze hermeneu tiek. En wat bijzon der is, zijis deze her me neutiek verhalenderwijs. De Neder land se syste mati sche theo loog Erik Borg man brengt in dit verband de visie van de La tijns Ameri kaanse bevrijdingsthe o loog Juan Luis Segundo ter sprake: “Uit de traditie, en met name uit de bijbel se verhalen, leer je waar God in de werke lijkheid te vinden is, leer jehoe je van de werke lijk heid moet leren om God te leren ken nen” (Borgman 1992, 73). M. a. w. men verneemt er zowel de tradi tie als de worste ling met de tradi tie, dit is het leerpro ces van concre te mensen die met de tradi tie omgang zoeken. “Die Tradition liefert eine Grammatik zur Generierung immer wieder neuer Lesarten von Welt” (Englert 2008, 82).

Theologische inhouden (of zo men wil de ingrediënten van de leerplannen) zijn van groot belang, maar mogen niet “gereïficeerd” worden (John Hull). Ze dienen geëlementariseerd te worden, “ontstopt en ontstold” te worden in omvattende sleutelverhalen en sleutelinzichten, die tot de verbeelding spreken en een taalveld aanreiken om het eigen kleine verhaal (in meervoud!) te leren verstaan en te vertellen. Het komt er op aan ruimte te scheppen voor de werking van de Geest in de taal van mensen – voor kleine en kwetsbare ontwerpen van nieuw theologisch discours, nieuwe uitingen van het “wat altijd is geweest, het waaien van de geest” (Huub Oosterhuis)