Operativni sistem 1 STRUKTURA OPERATIVNOG SISTEMA Operativni sistem

Operativni sistem

• 1. STRUKTURA OPERATIVNOG SISTEMA: ->Operativni sistem je kompleksan programski sistem, sastavljen od skupa programa, koji treba da obezbedi lako i efikasno korišćenje računara. ->Sastoji od sledećih komponenata: -mikrokoda(microcode) -jezgra(kernel) -ljuske(omotača, školjke-shell) MIKROKOD(microcode): ->To je skup programa specifičan za određeni hardver računara. -Da bi operativni sistem mogao da funkcioniše na različitim hardverskim platformama, skup programa je grupisan u jedan modul-BIOS(Basic Input Output Sistem). -Skup programa je upisan u ROM memoriji, na čipu. JEZGRO(kernel): ->To je skup programa operativnog sistema koji kontroliše: (pristup računaru, organizaciju memorije i datoteka, raspored rada procesa i raspodelu resursa)->>ovi programi rade u posebnom režimu rada(kernel mode, supervisor model), koji su hardverski zaštićeni od uticaja korisnika.

LJUSKA(shell): • ->To je komandni interfejs(interface), interpretira ulazne komande korisnika i njihovih programa i aktivira odgovarajuće sisteme programa koje čine JEZGRO. -Pored zvanične ljuske, postoji i više ljuski. -U centralnoj memoriji(za vreme rada) ne mora da bude ceo skup programa operativnog sistema>najčešće se nalaze skupovi programa, koji su potrebni: 1. za izvršavanje najčešćih komandi(interne komande) 2. za ostale programe koje se nalaze na disku i unose memoriju prema potrebi računara(eksterne komande).

2. ORGANIZACIJA SKLADIŠTENJA PODATAKA NA DISKU: • -Da bi operativni sistem uspešno upravljao radom sa podacima, oni moraju da budu uskladišteni na organizovan način. -Najčešći način organizacije jeste kocept-> HIJERAHIJSKOG SISTEMA KATALOGA. 2. a) IMENA PERIFERNIH JEDINICA: -Računar može imati jednu ili dve disketne jedinice i jedan ili više diskova. -U naredbama ove jedinice imaju->SIMBOLIČKA IMENA, među kojima su-> (Windows i MS-DOS-sastoje se od jednog velikog slova latinice(A-Z)iza kojeg su dve tačke(: ) -Uobičajena imena su: A: -prva disketna jedinica B: druga disketna jedinica C: -sistemski disk D: E: F: Z: -particije sistemskog diska ->SISTEMSKI disk je disk na kojem se nalazi operativni sistem. ->PARTICIJE diska su delovi diska koji se fizički nalaze na istom disku, ali ih računar logički posmatra kao različite diskove. ->>Pored ovih jedinica simbolička imena imaju i drugi uređaji: CON: -tastatura i ekran COM 1. : (AUX), COM 2: , COM 3: , COM 4: -serijski port LPT 1: (PRN), LPT 2. , LPT 3: -paralelni port

• 2. b) POJAM DATOTEKE: ->Kopija dokumenta(ili podataka)snimljena na neki spoljni nosilac informacija(disk, disketa, Cd, traka. . )naziva se DATOTEKA. -Prilikom snimanja dokumenta datoteci se mora dodeliti ime, koje se obično sastoji od dva dela međusobno razdvojena tačkom. IME-sačinjava niz znakova prema pravilima koja su odgovarajuća za operativni sistem. (broj znakova, znakovi koji ulaze u ime) EXT-nastavak koji se sastoji od niza znakova)najčešće do 3) i označava program iz kojeg je dokument nastao. ->Datoteci se prilikom formiranja dodeljuju ATRIBUTI, kojim se definišu prava pristupa i oni se mogu i naknadno promeniti. • 2. c) POJAM KATALOGA I POTKATALOGA: -Prilikom pristupanja datoteci korisniku je potrebno da zna njeno ime, a prema potrebi od računara može tražiti spisak s imenima datoteka->KATALOG. -Svaka datoteka nalazi se u jednom kraćem spisku koji se zove ->POTKATALOG.

• 2. d) HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA: -Na praznom disku nalaze se samo osnovni katalog-KOREN-> (sastoji se samo od imena jedinice) -U osnovnom katalagu kreiraju se njegovi potkatalozi(katalozi prvog nivoa). Podelom kataloga prvog nivoa na njihove potkataloge dobija se skup potkataloga drugog nivoa i na taj način dobija se: ->HIJERAHIJSKA STRUKTURA ORGANIZACIJE PODATAKA. -Da bi se izbeglo dodavanje prefiksa POT(npr. potpot. . . potkatalog)u praksi se naziv za kataloge koristi i za potkataloge. ->PUT-staza (path) do datoteke određen je nazivima čvorova(kataloga i potkataloga)preko kojih se dolazi do datoteke. ->PUNO IME DATOTEKE-sastoji se od imena jedinice na kojoj se datoteka nalazi. ->RADNI KATALOG-(aktivan katalog)-jeste katalog ili potkatalog na koji je korisnik trenutno povezan, a ako nije zadato puno ime datoteke, operativni sistem smatra da se ona nalazi u RADNOM KATALOGU. • ->>Za hijerahijsku strukturu kaže se da ima oblik DRVETA(tree) sa korenom nagore. Kompletni deo strukture ispod jednog čvora(potkataloga)naziva se poddrvo(subtree). -Za organizaciju podataka na disku operativni sistemi imaju odgovarajuće podatke: 1. KOMANDE ZA RAD SA KATALOZIMA 2. KOMANDE ZA RAD SA DATOTEKAMA

• ->Komande za rad sa katalozima obuhvataju: 1. KREIRANJE I BRISANJE KATALOGA 2. PROMENU KATALOGA 3. PRIKAZIVANJE SADRŽAJA KATALOGA 4. PRIKAZIVANJE I BRISANJE DRVETA • ->Komande za rad sa datotekama obuhvataju: 1. PROMENU IMENA ILI ATRIBUTA DATOTEKE 2. KOPIRANJE ILI PREMEŠTANJE DATOTEKE IZ JEDNOG KATALOGA U DRUGI 3. BRISANJE I OBNOVU IZBRISANE DATOTEKE 4. LISTANJE DATOTEKE NA EKRANU I NJENO ŠTAMPANJE 3. RAD SA OPERATIVNIM SISTEMOM: ->Operativni sistem je poseban program koji upravlja radom računara i nadzire rad svih drugih programa, pa je rad sa njim drugačiji nego rad sa drugim programima.

3. a)UNOŠENJE OPERATIVNOG SISTEMA U MEMORIJU RAČUNARA: • Operativni sistem se unosi u memoriju računara najčešće prilikom njegovog uključivanja-tzv. ->HLADNI START(započinje se uključivanjem prekidača, koji se nalazai sa prednje strane kućišta). ->TOPLI START(nastaje samo ako računar više ne reaguje na komande). -Posle testiranja hardvera računar ispituje da li se u disketnoj jedinici nalazi -> SISTEMSKA DISKETA(disketa na kojoj se nalazi operativni sistem), ako je ona tu računar izvršava program sa diskete i učitava operativni sistem u memoriji. Ako se ona tu ne nalazi, računar traži operativni sistem na disku C- i učitava ga sa diska u memoriji računara, a on tu ostaje dokle god je računar uključen. Dobra strana ovog postupka je i ta što se na ovaj način u slučaju oštećenja operativnog sistema na disku ili zaraženosti virusima, računar se može pokrenuti sa diskete i presnimiti podatake sa diska ili ukloniti viruse antivirus programima. -Ako se prilikom unošenja operativnog sistema u disketnoj jedinici nađe ->NESISTEMATSKA JEDINICA(disketa na kojoj se ne nalazi operativni sistem), računar korisnika upozorava da ukloni tu disketu. Posle toga računar nastavlja postupak učitavanja operativnog sistema sa diska.

• 3. b) ZADAVANJE KOMANDI OPERATIVNOM SISTEMU: -Posle učitavanja operativnog sistema na ekranu , u zavisnosti od toga da li je operativni sistem KOMANDNOG ILI GRAFIČKOG tipa pojavi: (SISTEMSKI PROMPT ILI GRAFIČKO RADNO UKRUŽENJE) ->SISTEMSKI PROMPT je znak koji operativni sistem ispisuje na ekranu, kada je spreman da prihvati komandu. ->KOMANDA operativnom sistemu ima strukturu: (KLJUČNA REČ/PARAMETRI/OPCIJE) -KLJUČNA REČ je obična reč od nekoliko slova, koja označava šta treba da uradi operativni ssitem. -PARAMETRI-pokazuju nad čime se komanda izvršava. -OPCIJE dodatno ukazuju na način izvršenja komande. Elementi komande su obično razdvojeni najmanje jednim praznim mestom. ->LJUSKE ZA KOMANDNE OPERATIVNE SISTEME: -To su komandni interpreteri, koji imaju neke elemente grafičkog okruženja. -Pokreću se zadavanje određene komande na prompt ili izborom iz menija. -Izvršavaju komande neposrednim pozivom sistemskih programa ili prevodom u linije komandi. ->GRAFIČKA OKRUŽENJA: -Nastala su masovnom proizvodnjom personalnih računara i širenjem baze njihovih korisnika(koji nemaju računarsko obrazovanje). -Komande se zadaju po principu pokazivanja. -Osnovni element multiprogramskih grafičkih okruženje je PROZOR. -Operativni sistem deli ekran u uokvirene prozore i u svakom prozoru može da se izvršava neki program

4. TASTATAURA • ->To je osnovna ulazna jedinica PS računara, preko koje se zadaju komande u DOSu i ukucavaju tekst i podaci u drugim programima. ->KURSOR je pokazivač na ekranu i prilikom kucanja on pokazuje mesto gde će biti otkucan sledeći znak. • 5. a) UČITAVANJE OPERATIVNOG SISTEMA U MEMORIJI RAČUNARA • -Uključivanjem računara započinje se i unošenje operativnog sistema u njegovu memoriju. -Najveći deo zauzima RADNA POVRŠINA(desktop), na kojoj se nalaze SLIČICE/IKONE, koje simbolički predstavljaju elemente okruženja ovog operativnog sistema. -Kada se pokazivač miša dovede na sličicu, obično se(ako nije isključen ili ga nema)pojavi i jednom pravugaoniku-SKRINTIP(screentip)->namene sličice. -Na donjem delu ekrana, ispod radne površine, nalazi se LINIJIA POSLOVA(taskbar). Ona može(po želji korisnika), povlačenjem da se premesti uz bilo koju ivicu ekrana, ili da se zada da bude sakrivena dok se pokazivač ne dovede na ivicu uz koju se nalazi.

5. b) RAD SA MIŠEM • -Najrašireniji uređaj za pokazivanje po površini ekrana je-MIŠ -> Sa donje strane ima kuglicu(ili izvor svetlosti i fotosenzor), a sa gornje 2( ili 3) tastera. Pomeranje miša po radnoj površini prati i pomeranje POKAZIVAČA na ekranu. ->POKAZIVAČ(kursor-engl. cursor)-može imati različite oblike u zavisnosti od trenutne primene u programu koji se koristi. -(npr. strelica, veliko latinično slovo I, peščani sat, ruka sa uparenim kaži prstom). ->Miš se najčešće koristi za sledeće operacije: KLIK(jednostruk)-brzi pritisak i otpuštanje levog tastera na mišu. DESNI KLIK-brzi pritisak i otpuštanje desnog tastera na mišu. DVOSTRUKI KLIK-brzi pritisak i otpuštanje tastera na mišu, dva puta uzastopce, u kratkom vremenskom razmaku. POVLAČENJE(dragging)-kada pokazivač miša pokazuje neki objekat, pritisak tastera na mišu i pomeranje miša po ravnoj površini sa pritisnutim tasterom(bez otpuštanja od trenutka pritiska tastera), pri čemu se i objekat pomera.

• 5. c) ZADAVANJE KOMANDI: -U Windows-u svaka komanda može da se zada na najmanje 2 načina. -Korisnik zadaje komandu na način koji njemu, u tom trenutku, najviše odgovara. -Komande se zadaju pomoću miša, preko tastature ili kombinovano. ->U grafičkom radnim okruženjima komande se prikazuju na 3 načina: 1. Napisane rečima i grupisane u menije, koji mogu imati više nivoa. 2. Predstavljene sličicama, koje mogu biti pojedinačne ili u nizu grupisane u trake. 3. Dugmadima, koja su obično u sastavu posebnih prozora namenjenih za komunikaciju sa korisnikom. • ->ZADAVANJE KOMANDI IZ MENIJA: -Sve komande nekog programa, koji može biti i više od stotinu, podeljenu su, prema nekim zajedničkim odlikama, u grupe. -Svaka grupa komandi ima svoje IME-MENI. -Imena grupa pojavljuju se napisana u jednoj liniji i obrazuju LINIJU MENIJA. -Aktiviranjem menija koji pripada nekoj grupi dobija se-PADAJUĆI MENI. -Niz padajućeg menija i podmenija komandi naziva se KASKADNI MENI. -Pored padajućeg menija, postoje i SKAČUĆI MENIJI, koji se aktiviraju na sličan način. -POMOĆNI MENIJI aktiviraju se klikom na desni taster miša i pojavljuju se na ekran pored mesta gde je napravljen klik kao niz komandi u pravugaoniku koje mogu u tom trenutku da se primene.

• ->ZADAVANJE KOMANDI PREDSTAVLJENIH SLIČICAMA: -U većini programa u WINDOWS okruženju najčešće se kao komande koriste sličice, koje se nazivaju ALATKE->grupisane su u niz nalik na traku i ta grupa sličica naziva se linija sa alatkama(toolbar) ili kutija s alatkama(toolbox). • ->ZADAVANJE KOMANDI PREČICAMA: -Za pojedine komande postoje i prečice kojima se komande neposredno zadaju sa tastature. PREČICA je kombinacija jednog ili dva specijalna tastera na tastaturi(Ctrl, Shift, Alt, Win) i jednog slova. Ines Banovački