OPERATIVNI SISTEMI OPERATIVNI SISTEM Operativni sistem je kompleksan

OPERATIVNI SISTEMI

OPERATIVNI SISTEM • Operativni sistem je kompleksan programski sistem sastavljen od skupa programa koji treba da obezbedi lako i efikasno korišćenje računara. • Da bi ispunio svoj zadatak, operativni sistem tretira računar kao skup resursa i pokušava da dodeli ove resurse programima, tako da računar kao celina bude što efikasnije iskorišćen. Str. 68

OPERATIVNI SISTEM Resursi računarskog sistema su: procesor, memorija, datoteka na disku i ostali uređaji priključeni na računar. Neki resursi (na primer, centralna memorija i datoteke na disku) mogu da se koriste zajednički. Njih može da koristi više programa. Str. 69.

OPERATIVNI SISTEM Centralnu memoriju računara programi koriste zajednički tako što je operativni sistem podeli u blokove u kojima su uskladišteni delovi različitih programa. Poseban sistemski program brine o sinhronizovanom radu istovremeno aktivnih programa. Str. 69.

OPERATIVNI SISTEM Datoteke se zajednički koriste tako što se dozvoljava da istoj datoteci istovremeno pristupa više programa. Operativni sistem mora da kontroliše ovo zajedničko korišćenje da bi sprečio da programi ometaju jedan drugoga. Str. 69.

OPERATIVNI SISTEM Neki resursi, na primer, periferne jedinice, ne mogu da se dele među korisnicima. Štampač može da štampa u jednom trenutku samo izlaz iz jednog programa. Stoga operativni sistem dodeljuje ove resurse programu na određeno vreme za izvršavanje određenog zadatka i po završetku ih oduzima i dodeljuje drugom programu.

OPERATIVNI SISTEM Da bi zadovoljio sve ove zahteve, operativni sistem ima tri glavne funkcije: Kontrolu procesa, Upravljanje memorijom i Upravljanje jedinicama. Str. 69.

OPERATIVNI SISTEM Operativni sistem mora stalno da prati akcije programa i promene u stanju hardvera i da deluje u skladu sa tim promenama. Ovo delovanje operativnog sistema odvija se pozivanjem odgovarajućeg sistemskog programa u sastavu operativnog sistema kojim se izvršavaju različiti zadaci, a u skladu sa komandama koje mu je zadao korisnik. Str. 69.

STRUKTURA OPERATIVNOG SISTEMA Tipičan operativni sistem sastoji se od sledećih komponenata: Mikrokoda (microcode), Jezgra (kernel) i Ljuske (omotača, školjke – egl. shell). Str. 69.

MIKROKOD Mikrokod (microcode), jeste skup programa specifičan za određeni hardver; Da bi isti operativni sistem mogao da funkcioniše na različitim hardverskim platformama, ovaj skup programa grupisan je u jedan modul, koji se naziva BIOS (Basic Input Output System). Skup programa je upisan u ROM memoriju, na čipu koji se nalazi u sastavu osnovne ploče, tako da je njegovo pisanje prebačeno na proizvođača osnovne ploče. Str. 69.

JEZGRO (KERNEL) Jezgro jeste skup programa operativnog sistema koji kontroliše pristup računaru, organizaciju memorije, organizaciju datoteka, raspored rada procesa i raspodelu sistemskih resursa. Ovi programi rade u posebnom režimu rada (kernel mode, supervisor mode), hardverski zaštićenom od mogućih uticaja korisnika. Str. 69.

LJUSKA (SHELL) Ljuska jeste komandni interfejs koji interpretira ulazne komande korisnika i/ili njihovih programa i aktivira odgovarajuće sistemske programe koji čine jezgro sistema. Str. 70.

INTERFEJS Interfejs je nešto povezuje (usklađuje) dve stvari. Kod hardvera se pod ovim pojmom podrazumeva uređaj koji omogućava povezivanje dva hardverska uređaja. Kod softvera interfejs je program koji povezuje dva programa ili korisnika sa programom. Ovde se misli na izgled ekrana i način komunikacije korisnika i računara.

OPERATIVNI SISTEM Danas se pod operativnim sistemom u užem smislu podrazumeva samo jezgro operativnog sistema, budući da je BIOS prepušten proizvođaču osnovne ploče, a da u praksi za isti operativni sistem postoji, pored zvanične ljuske, često i više ljuski koje su napisali različiti drugi autori. Str. 70.

ORGANIZACIJA SKLADIŠTENJA PODATAKA NA DISKU Jedna od važnih funkcija operativnog sistema je rad sa perifernim jedinicama i podacima koji se nalaze na njima. Da bi operativni sitem uspešno upravljao radom sa podacima, oni moraju da budu uskladišteni na određen, strogo organizovan način. Najčešći način organizovanja podataka na disku, koji podržavaju savremeni operativni sistemi jeste koncept hijerarhijskog sistema kataloga. Str. 70.

IMENA PERIFERNIH JEDINICA U naredbama operativnog sistema ili prilikom pozivanja na njih u programima, ove jedinice imaju simbolička imena, koja se kod više operativnih sistema, među kojima je Windows, sastoje od jednog velikog slova latinice (A-Z) iza kojeg su dve take (: ). Str. 70

IMENA PERIFERNIH JEDINICA Uobičajena su sledeća simbolička imena: A: - prva disketna jedinica B: - druga disketna jedinica C: - sistemski disk D: , E: , F: , …, Z: - particije sistemskog diska, ostali diskovi i/ili njihove particije i CD uređaji. Str. 70.

SISTEMSKI DISK Sistemski disk je disk na kojem se nalazi operativni sistem. Particije diska su delovi diska koji se fizički nalaze na istom disku ali ih računar logički posmatra kao različite diskove. Str. 70

POJAM DATOTEKE Kopija dokumenta ili podataka snimljena na neki spoljni nosilac informacija (disk, disketa, CD, traka, flash disk) naziva se datoteka (fajl – engl. file). Str. 71.

IME DATOTEKE • Prilikom snimanja dokumenta u datoteku na disku datoteci se mora dodeliti ime pod kojim će se voditi. • Ime datoteke se obično sastoji od dva dela međusobno razdvojena tačkom: imena i nastavka (ime. ext). Str. 71.

IME DATOTEKE • ime – sačinjava ga niz znakova formiran prema pravilima koja su različita za različite operativne sisteme (broj znakova, znakovi koji ulaze u ime itd. ); ext – nastavka koji se sastoji od niza znakova (najčešće do tri) i trebalo bi da označava tip podataka u datoteci, odnosno program iz kojeg je dokument nastao. Kod nekih operativnih sistema ovaj nastavak je obavezan, a kod nekih nije. Str. 71.

IME DATOTEKE • Kod nekih operativnih sistema pored imena i nastavka postoji i treći deo, koji se sastoji od generacijskog broja koji je od nastavka odvojen tačkom. • Ovaj broj se povećava za jedan prilikom svakog ponovnog snimanja datoteke posle rada sa njom. Str. 71.

IME DATOTEKE • Imena datoteka koje imaju isti prvi deo – ime, a različite nastavke smatraju se različitim imenima. • Na primer, imena datoteka test. for i test. dat su različita. Str. 71

ATRIBUTI DATOTEKE • Datoteci se prilikom formiranja dodeljuju atributi kojima se definišu prava pristupa. • Na taj način se može dozvoliti pravljenje promena u datoteci, njeno brisanje, ograničiti pristup samo na njeno čitanje, sakriti da se ne prikazuje u spisku datoteka itd. • Atributi dodeljeni datoteci prilikom njenog formiranja mogu se naknadno menjati. Str. 71. određeni

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA • Dokumentima snimljenim u datoteke na disku korisnik može ponovo pristupati tako što će ih, kada su mu potrebni, ponovo učitati u memoriju računara. • Spisak datoteka naziva se katalog (directory). Str. 71

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA • Katalog mora da se kreira pre nego što se u njemu mogu voditi podaci o datotekama. • Za potrebe korisnika računar vodi podatke o: imenu datoteke, njenim atributima, vremenu kreiranja, korisniku koji je kreirao, vremenu poslednje modifikacije i korisniku koji je modifikovao i eventualno neke druge podatke. Str. 71. •

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA Pored ovih podataka značajnih za korisnika, računar vodi i podatke o mestu na disku gde je snimljena datoteka. Ovi podaci nisu važni za korisnika i ne prikazuju se u spisku datoteka, ali su važni za operativni sistem kako bi mogao da pristupa datoteci. Str. 71

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA Kada se neka datoteka prenosi iz jednog kataloga u drugi na istoj jedinici, ona se ne preseljava fizički sa jednog mesta na drugo, nego se podaci o njoj samo prenose iz jednog spiska u drugi. Str. 71

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA • Poželjno je da se svaka datoteka nalazi samo u jednom kraćem spisku. • Ovakav kraći spisak naziva se potkatalog (subdirectory). • Na taj način se dobija jedan spisak (katalog) u kojem se nalaze imena kraćih spiskova (potkataloga) i više kraćih spiskova u kojima se nalaze imena datoteka. Str. 72

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA • Imena datoteka snimljenih na disk organizaciono su grupisana u kataloge i potkataloge. • Na potpuno praznom disku nalazi se samo osnovni katalog – koren (root), koji se sastoji samo od imena jedinice (na primer, C: ). Str. 72

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA • U osnovnom katalogu kreiraju se njegovi potkatalozi (katalozi prvog nivoa). • Podelom kataloga prvog nivoa na njihove potkataloge dobija se skup kataloga drugog nivoa itd. • Na taj način dobija se hijerarhijska struktura organizacije podataka na disku. • Str. 72

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA • U jednom katalogu ne smeju da se nalaze potkatalozi ili datoteke sa istim imenima. • Potkatalozi i datoteke sa istim imenima smeju da se nalaze u različitim katalozima. Str. 73

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA • Put – staza (path) do datoteke određen je nazivom čvorova (kataloga i potkataloga) preko kojih se dolazi do datoteke. • Kod komandnih operativnih sistema ovaj put se zadaje u sastavu komande, navođenjem imena kataloga preko kojih se prelazi međusobno razdvojenih kosom crtom unazad (). • Str. 73.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA • Puno ime datoteke sastoji se od imena jedinice na kojoj se datoteka nalazi, puta do nje i njenog imena. • Datoteka je jednoznačno definisana svojim punim imenom. Str. 73

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA • Radni katalog (aktivni katalog) jeste katalog ili potkatalog na koji je korisnik trenutno povezan. • Korisnik u jednom trenutku može biti povezan samo sa jednim katalogom. • Prilokom zadavanja komandi, ako nije zadato puno ime datoteke, operativni sistem smatra da se ona nalazi u radnom katalogu. • Str. 73

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA • Za hijerarhijsku strukturu podataka kaže se da ima oblik drveta sa korenom nagore. • Kompletan deo strukture ispod jednog čvora (potkataloga) naziva se poddrvo. Str. 74

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA Za organizaciju podataka na disku operativni sistemi imaju odgovarajuće komande, i to: Komande za rad sa katalozima i Komande za rad sa datotekama Str. 74

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA Komande za rad sa katalozima obuhvataju: Kreiranje i brisanje kataloga Promenu kataloga Prikazivanje sadržaja kataloga Prikazivanje i brisanje drveta Str. 74

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA PODATAKA Komande za rad sa datotekama obuhvataju: Promenu imena ili atributa datoteke Kopiranje ili premeštanje datoteke iz jednog kataloga u drugi Brisanje i obnovu izbrisane datoteke Listanje datoteke na ekranu i njeno štampanje. Str. 74.

RAD SA OPERATIVNIM SISTEMOM • Operativni sistem se unosi u memoriju računara najčešće prilikom njegovog uključivanja – tzv. hladni start. • Hladni start se započinje uključivanjem prekidača koji se najčešće nalazi sa prednje strane kućišta računara. Str. 74

RAD SA OPERATIVNIM SISTEMOM • Potreba za ponovnim unošenjem operativnog sistema u memoriju, ako je računar već uključen – topli start, nastaje samo ako računar više ne reaguje na komande. • Topli start se započinje pritiskom na odgovarajući kombinaciju tastera na tastaturi računara (Ctrl+Alt+Del) ili na dugme na kućištu računara označeno sa Reset. Str. 74

UNOŠENJE OPERATIVNOG SISTEMA U MEMORIJU Računar prvo izvršava mali program uskladišten u ROM memoriji na osnovnoj ploči. Ovaj program naređuje računaru da izvrši dijagnostičke testove koji uključuju proveru ispravnosti memorije i perifernih jedinica i ostalog hardvera računara da bi se osigurao ispravan rad operativnog sistema. Učitani operativni sistem ostaje u memoriji dok je računar uključen. Str. 74

ZADAVANJE KOMANDI OPERATIVNOG SISTEMA Po završetku učitavanja operativnog sistema na ekranu se, u zavisnosti od toga da li je operativni sistem komandnog ili grafičkog tipa, pojavi sistemski promt ili grafičko radno okruženje. Sistemski promt je znak koji operativni sistem ispisuje na na ekranu kada je spreman da prihvati komandu. Str. 75

ZADAVANJE KOMANDI OPERATIVNOG SISTEMA Komanda operativnog sistema ima strukturu: Ključna reč / parametri / opcije Ključna reč je obično reč od nekoliko slova koja označava šta treba da uradi operativni sistem. Str. 75

ZADAVANJE KOMANDI OPERATIVNOG SISTEMA • Parametri (najčešće jedno ili više imena datoteka, ime jedinice itd. ) pokazuje nad čime se komanda izvršava. • Opcije dodatno ukazuju na način izvršavanja komande. Str. 75.

ZADAVANJE KOMANDI OPERATIVNOG SISTEMA • Ljuske za komandne operativne sisteme su komandni interpreteri koji imaju neke elemente grafičkog okruženja (najčešće samo menije – spiskove komandi). • U zavisnosti od operativnog sistema, pokreće se zadavanjem odgovarajuće komande na prompt ili izborom iz menija koji sepojavi pri unošenju operativnog sistema. Str. 75

ZADAVANJE KOMANDI OPERATIVNOG SISTEMA Ove ljuske izvršavaju komande zadate iz grafičkog okruženja, neposrednim pozivom sistemskog programa ili prevodom u linije komandi, koje zatim izvršava standardni komandni interpreter. Str. 75

ZADAVANJE KOMANDI OPERATIVNOG SISTEMA • U grafičkom okruženju komande se zadaju po principu pokazivanja. • Obično se prvo označi parametar komande, a zatim se zada komanda (izborom iz nekog spiska ili pokazivanjem na njenu sličicu). Str. 75

ZADAVANJE KOMANDI OPERATIVNOG SISTEMA • Eventualni dodatni podaci mogu biti zadati i na drugi način (na primer, ukucavanjem). • Osnovni element multiprogramskih grafičkih okruženja je prozor. • Operativni sistem deli ekran u uokvirene prozore. • U svakom prozoru može da se izvršava neki program. Str. 75

MS WINDOWS

KOMANDE U GRAFIČKOM RADNOM OKRUŽENJU U grafičkim radnim okruženjima komande se prikazuju na tri načina: Napisane rečima i grupisane u menije, koji mogu imati više nivoa; Predstavljene sličicama, koje mogu biti pojedinačne ili u nizu grupisane u trake (linije s alatkama – toolbars i kutije s alatkama-toolbox); Dugmadima, koja su obično u sastavu posebnih prozora namenjenih za komunikaciju sa korisnikom. Str. 88.

VRSTE PROZORA U operativnom sistemu MS Windows prozor predstavlja jedan od osnovnih elemenata okruženja. U Windowsu postoje četiri vrste prozora: Prozor foldera (grupni prozor); Prozor aplikacije; Prozor dokumenta; Prozor za dijalog. Str. 91

VRSTE PROZORA Prozor foldera (grupni prozor) je prozor u kojem su prikazani programi, folder ili datoteke koji pripadaju jednoj grupi. Prozor aplikacije - je prozor u kojem se izvršava neki program (aplikacija); S obzirom na to da jedan program može da radi istovremeno sa više dokumenata, svaki dokument se kreira u svom prozoru – prozoru dokumenta; Prozor za dijalog – ovaj prozor služi za komunikaciju korisnika i operativnog sistema. Str. 88.

ORGANIZACIJA PODATAKA U WINDOWS-U Organizacija podataka u Windows-u je hijerarhijska. Dokumenti generisani aplikacionim programima snimaju se u datoteke. Datoteke se organizuju u foldere i podfoldere, što odgovara katalozima i potkatalozima. Str. 98.

ORGANIZACIJA PODATAKA U WINDOWS-U Imena foldera su iz jednog dela i mogu da imaju do 255 znakova uključujući i prazna mesta. Imena datoteka su iz dva dela međusobno razdvojena tačkama i mogu biti ukupne dužine do 255 znakova. Str. 98

KONCEPT CLIPBOARD-A Clipboard predstavlja mehanizam zajedničkog područja za programe koje služi za olakšavanje razmene podataka. Str. 99

ELEMENTI PROZORA ZA DIJALOG Posle zadavanja komandi čija su imena napisana sa tri tačke na kraju, ili kada program posle zadavanja neke komande treba da upozori korisnika na posledice njenog izvršavanja, javljaju se prozori za dijalog, i to: Prosti; Složeni; Prozori roletne (Roll Up). Str. 102

ELEMENTI PROZORA ZA DIJALOG Prost prozor – kada se na ekranu nalazi samo jedan prozor. Složeni prozori – kada se unutar prozora nalazi niz kartica od kojih svaka ima na vrhu jezičak sa nazivom. Prozori roletne (Roll Up) – predstavljaju posebnu vrstu prozora koji imaju mogućnost da ostanu i posle korišćenja na ekranu. Str. 107

ELEMENTI PROZORA ZA DIJALOG DUGMAD Postoje tri vrste dugmadi: obična dugmad, opciona dugmad i opcioni kvadrat. Obično dugme (Push button) predstavljeno je stilizovanom slikom dugmeta sa nekim tekstom ili sličicom na sebi. Opcino dugme (Option button, Radio button) predstavljeno je obično krugom pored kojeg je ispisan tekst opcije. Klikom na dugme ili tekst pored njega bira se opcija. Koristi se kada od više ponuđenih opcija može da se izabere samo jedna. Str. 103.

ELEMENTI PROZORA ZA DIJALOG Opcioni kvadrat (Check box) predstavljen kvadratom pored kojeg je ispisan tekst opcije. Koristi se kada je ponuđeno i dozvoljeno da se izabere više opcija. Str. 103

ELEMENTI PROZORA ZA DIJALOG POLJA SA LISTAMA Obično polje sa listom (Standard list box) sadrži elemente od kojih je moguće izabrati jedan (u nekim situacijama i više). Kombinovana lista (Combo box), pored liste ima i polje (obično iznad liste) u koje je mogućno direktno ukucati tekst. Polje sa padajućom listom (Drop-down list box) predstavljeno je samo jednim poljem pored kojeg se nalazi dugme sa strelicom nadole. Str. 104

PROGRAMI NOTEPAD I WORDPAD Služe za formiranje tekstualnih datoteka. Notepad je program za rad sa malim tekstualnim (ASCII) datotekama (do 40 k). Tekstualne datoteka mogu da sadrže samo znakove (slova, cifre i specijalne znake) iz tabele ASCII koda. Str. 110. Wordpad je program koji, pored mogućnosti rada kao editor teksta, ima i neke osnovne mogućnosti programa za obradu teksta (tekst procesora). Str. 111.

RAD SA FOLDERIMA I DATOTEKAMA Osnovni program za rad sa datotekama i folderima je Windows Explorer (ili njegove verzije My Computer i My Documents). Str. 119

DŽOKER ZNACI Kod naredbi koje mogu da se koriste za operacije sa više datoteka, umesto navođenja svih imena datoteka može se koristiti samo deo imena koji je kod svih datoteka isti, a umesto dela imena u kojem se razlikuju koriste se đžoker znaci: znak pitanja (? ) i zvezdica (*). Str. 128.

DŽOKER ZNACI Znak pitanja (? ) zamenjuje bilo koji, ali samo jedan znak. Zvezdica (*) zamenjuje skup susednih znakova, pri čemu skup može biti i prazan, tj. zamenjuje nula, jedan, dva ili više znakova. Str. 128.

MS WORD

PROGRAMI ZA OBRADU TEKSTA Programi za obradu teksta (tekst procesori) jesu programi za pisanje, modifikaciju, oblikovanje, čuvanje i štampanje dokumenta. Dokument je svaki tekst koji se može uneti u računar. Str. 135

PROGRAMI ZA OBRADU TEKSTA • Font jeste skup znakova (slova, brojeva, simbola) koji imaju iste vizuelne karakteristike. • Paragraf je deo teksta otkucan između dva pritiska na tipku Enter. • Margine jesu beline na stranici između ruba teksta i odgovarajuće ivice papira, koje ograničavaju pravougaoni prostor na papiru unutar kojeg se piše tekst. Str. 136.

FORMATIZOVANJE ZNAKOVA I BLOKOVA Označeni deo dokumenta naziva se blok. Str. 175. Znak (pojedinačno slovo, broj, interpunkcija i simbol) najmanja je jedinica teksta u dokumentu koja može biti formatizovana. Opcije za formatizovanje znaka uključuju vrstu fonta, veličinu znakova, stil fonta, način prikaza teksta (precrtan, skriven), boju, poziciju slova na ostala slova u redu, velika ili mala slova i rastojanje između znakova. Str. 187.

FORMATIZOVANJE PARAGRAFA Pod formatizovanjem paragrafa podrazumeva se njegovo isticanje u tekstu zbog važnosti njegovog sadržaja. Paragraf nastaje svakim pritiskom na taster Enter na tastaturi i može da ima jedan ili više redova ili da bude bez teksta. Str. 190

FORMATIZOVANJE PARAGRAFA Paragraf može da se istakne u tekstu vrstom i stilom fonta, uvlačenjem jedne ili obe ivice u odnosu na tekst, promenom načina poravnanja, povlačenjem linija ili pravljenjem okvira oko njega i/ili senčenjem. Str. 190. Svaki paragraf ima na kraju znak paragrafa koji u sebi sadrži sve informacije o formatu paragrafa. Str. 191.

PROMENA STILA Da bi se olakšao postupak oblikovanja u velikim dokumentima i postigla ujednačenost karakteristika pojedinih istovrsnih delova tekstova koristi se stil. Stil je skup pravila o tome kako mora izgledati neki odlomak teksta i taj skup pravila ima svoje ime. Str. 195.

PROMENA STILA Svaki stil ima svoje ime i parametre. Promenom parametra u jednom stilu menjaju se svi paragrafi u dokumentu koji su napisani u tom stilu. Str. 195.

RAD SA SLIKAMA Slika se može uneti u tekst na tri načina: Prenošenjem preko Clipboard-a, direktnim unošenjem iz datoteke ili indirektnim povezivanjem sa izvornom datotekom. Str. 215