Mavzu Oqitishda togri tanlangan ilmiy terminologiy va tushunchalarni

Mavzu: O’qitishda to’g’ri tanlangan ilmiy terminologiy va tushunchalarni o’zlashtirish metodlari va texnologiyalari. Reja: 1. Muhandislik grafikasi fanlarining terminologiyasining ilmiy o‘rganilishi. 2. Aniq fanlar va soha terminologiyasining o‘rganilishi. 3. O‘qitishda ilmiy tushunchalarni shakllantirishning ahamiyati. 4. O‘quvchilarda tushunchalarinig shakllanishida fanlararo bog‘lanishning roli. 5. Tushunchalarning o‘zlashtirilish darajalari va kriteriyalari. 6. Tushunchalarni samarali o‘zlashtirilishini ta’minlovchi shartsharoitlar. 7. O‘quvchilarda ilmiy tushunchalarni shakllantirishning usullari va ularning tahlili.

Ma’lumki har bir hodisaning mohiyatini bilishda to’g’ri tanlangan termin muhim rol o’ynaydi. Shuningdek tayanch tushunchalardan foydalanilgan holda talabalarga mustaqil o’rganiladigan mavzularini metodik jihatdan ta’minlashda ilmiy-amaliy jihatdan terminlarning shakllantirilishi katta ahamiyatga ega.

Chizmachilik tayanch tushunchalarni ifoda qiluvchi terminlarni ilmiy-metodik jihatdan tahlil qilish kun tartibidagi masaladir. Shu nuqtai nazardan yondoshilganda bu fanlarning terminologiyasi qatorida belgi va simvolikalarni ham amaliy jihatdan o’rganish, uni o’quvchilar ongiga singdirish, tartibga solish–hozirgi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir. Chizma geometriya chizmachilik uchun fizika, matematika, mehnat fanlari bilan bog’lovchi vosita bo’lib, geometrik masalalarni echishda qo’l kelmoqda. Ayniqsa, uning usullari mashinasozlik, mexanika, arxitektura, optika, geodeziya, topografiya, kartografiya va boshqa sohalarda keng foydalanilmoqda. Chizmalarsiz fanda, ishlab chiqarishda va turmushda insonni qamrab olgan mashinalar, asboblar, inshoatlar, ko’p sonli texnikani bilib olish va ularning tuzilishini modellashtirib bo’lmaydi.

Chizma geometriya fanida qo’llanilayotgan geometrik figuralar va ularning proeksiyalarini belgilash, ular o’rtasidagi munosabatni aks ettirishda, biror gapni qisqartirib yozishda, masala algoritimini tuzishda va teoremalarni isbotlashda matematikada qabul qilingan va fanning sof, o’z xususiyatiga ko’ra qabul qilingan belgi va simvolikalardan tashkil topgan “geometrik til”dan samarali foydalanib kelinmoqda.

Belgi –moddiy xususiy ravishda idrok etiladigan predmet voqea yoki harakatning sharli ifoqasi. Bu harakat ifoqasi bilishda ko’rsatmalar, ishoralar sifatida yoki boshqa predmet xususiyatlarining munosabatlarida namoyon bo’ladi. Belgi tushunchasi falsafa, mantiq, tilshunoslik, psixologiya va satsiologiyada tahlil qilinadi. Bunda inson faoliyatini tadqiq qilish bilan bog’liq bo’lgan hamma fanlarda muhim o’rin tutadi.

QABUL QILINGAN SHARTLI BELGILAR � Geometrik figura va ularning proeksiyalarini � 1. Geometrik figura f harfida. � 2. Nuqtalar lotin alfavitining bosh harflari belgilash: yoki arab raqamlarida belgilanadi: � A, V, S, D, . . L, M, N, . . � 1, 2, 3, 4, . . . 12, 13, 14, . . . � 3. To’g’ri chiziqlar: � a) proeksiyalar tekisliklariga nisbatan umumiy (ihtiyoriy) vaziyatda joylashgan to’g’ri chiziqlar, lotin alfavitining yozma hariflari: � a, b, c, d, . . . l, m, n, . . bilan belgilanadi. � b) maxsus vaziyatdagi to’g’ri chiziqlar: � h- gorizontal, f- frontal, w – profil bilan nomlanadi. � Bundan tashqari quyidagicha ham belgilanadi: � [MN] – M va N nuqtalardan o’tgan to’g’ri chiziq; � [AM) – A nuqtadan boshlangan M nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziq (nur); � [AM] – A va M nuqtalar bilan chegaralangan to’g’ri chiziq (kesma).

4. Tekisliklarning belgilanishi. Tekisliklar lotin alfavitlarining bosh harflari: P, T, M, N, S, Q, R, F, H, . . . bilan belgilanadi. 5. Sirtlar: α, β, γ, δ, . . φ, π, . . . bilan belgilanadi. 6. Burchaklarni belgilash: a) AVS – uchi V nuqtada bo’lgan burchak. Ular quyidagicha ham belgilanadi. α o , βo , γo , δ o , . . . φ o , . . . b) burchak kattaligi va burchak ustiga qo’yiladigan belgi ^ va O bilan ham belgilanadi: ABS - ABS burchakning kattaligi. φo - φo burchakning kattaligi. v/ to’g’ri burchak: kvadrat ichiga qo’yilgan nuqta – yoki aylananing to’rtdan bir bo’lagi ichiga qo’yilgan nuqta – bilan belgilanadi. 7. Fazodagi figuralar orasidagi masofa ikkita vertikal kesma - ││ bilan belgilanadi. Masalan: │AB│- A va V nuqtalar orasidagi masofa (AV kesma uzunligi); │Aa│- A nuqtadan a chiziqgacha bo’lgan masofa; │A α│- A nuqtadan α tekisligi yoki sirtgacha bo’lgan masofa; │ a b│- a va b chiziqlar orasidagi masofa; │ α β│- α va β sirtlar orasidagi masofa:

8. Proeksiyalar tekisliklarini belgilash: � V yoki П 2 – frontal proeksiyalar tekisligi, � H yoki П 1 – gorizontal proeksiyalar tekisligi, � W yoki П 3 – profil proeksiyalar tekisligi. � Almashtirilgan proeksiyalar tekisligi – П 4, П 5, П 6, . . . yoki V 1, H 1, W 1, V 2, H 2, W 2 bilan belgilanadi. � 9. Proeksiyalar o’qi x, y, z bilan belgilanadi; x – abssissa o’qi, y – ordinata o’qi, z – applikata o’qi. � 10. Nuqta, chiziq, tekislik, sirt va boshqa geometrik figuralarning proeksiyalari harf va raqamlarga qo’yiladigan - quyi /1, 2, 3/ yoki yuqori /I, III/ indekslarning quyilishi bilan belgilanadi. � Masalan: � a) AI yoki A 1 – A nuqtaning gorizontal proeksiyasi, � b) AII yoki A 2 – A nuqtaning frontal proeksiyasi, � v) AIII yoki A 3 – A nuqtaning profil proeksiyasi, � g) a, b yoki a 1, b 1 - chiziqning gorizontal proeksiyasi, � d) a I, b. I yoki a 2, b 2 - chiziqning frontal proeksiyasi, � e) a II, b. II yoki a 3, b 3 - chiziqning profil proeksiyasi, � j) αI, βI, γI yoki α 1, β 1, γ 1 – sirtlarning gorizontal proeksiyasi, � z) αII, βII, γII yoki α 2, β 2, γ 2 – sirtlarning frontal proeksiyasi, � i) αIII, βIII, γIII yoki α 3 , β 3 , γ 3 – sirtlarning profil proeksiyasi. �

11. Chiziqning izlarini belgilash: a) a. H, b. H, c. H – to’g’ri chiziqning gorizontal izi, b) a. V, b. V, c. V – to’g’ri chiziqning frontal izi, v) a. W, b. W, c. W– to’g’ri chiziqning profil izi, g) a. IH, b. IH, c. IH – to’g’ri chiziq gorizontal izining gorizontal proeksiyasi, d) a. IV, b. IV, c. IV – to’g’ri chiziqning frontal izining frontal proeksiyasi, e) a IW, b. IW, c. IW – to’g’ri chiziqning profil izining profil proeksiyasi va boshqalar. 12. Tekislikning izlarini belgilash: a) PH, TH, RH – tekislikning gorizontal izi, b) PV, TV, RV – tekislikning frontal izi, v) PW, TW, RW – tekislikning profil izi. 13. Yоrdamchi nuqtalar: A O, B O, C O, D O. . .

Nazorat uchun savollar: 1. Chizmachilik tayanch tushunchalarni ifoda qiluvchi belgi va simvollarning terminlarni ilmiy -metodik jihatdan tahlili haqida nimalarni tushindingiz? 2. Chizma geometriya belgi va simvolikalar mazmuni nimada? 3. Geometrik figura va ularning munosabatlari uchun belgi va simvolikalarni mustaqil belgilang.

ADABIYOTLAR �E. I. Ro’ziyev, G. E. Ro’ziyev Arxitektura – qurilish chizmachiligi T. Yang asr avlodi 2014 349 bet. �Sh. Murodov, L. Hakimov, A. Xolmurzayev, M. Jumayev, A. To’xtayev Cizma geometriya T. “Iqtisod-Moliya” 2006 294 bet. .

E’tiborlaringiz uchun raxmat!