MA LUGAT USTIDA ISHLASH NUQTAI NAZARIDAN MASHQ MATRIALLARINI

MAВЗУ: LUG‘AT USTIDA ISHLASH NUQTAI NAZARIDAN MASHQ MATЕRIALLARINI TAHLIL QILISH (3 -SINF)

Режа: • 1. Lug‘at ustida ishlash haqidagi talabalar bilimlarini aniqlash. • 2. Talabalarning «Ma’nodosh so‘zlar, zid ma’noli so‘zlar, ko‘p ma’noli so‘zlar ustida ishlash metodikasi» mavzusini o‘tish bo‘yicha nazariy bilimlarni aniqlash. • 3. Dars ishlanmasi muhokamasi • Dars namunalarini kuzatish va tahlil qilish • Blis-o'yini va topshiriqlar • 4. Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar : • S. Fuzailov, Yo‘ldosheva Sh. , Xudoyberganova M. 3 -sinfda ona tili darslari. -T. : O‘qituvchi, 2019. • K. Qosimova, S. Fuzailov, A. Ne’matova. 2 -sinfda ona tili darslari. -T. : O‘qituvchi, 2018. • T. G‘afforova, E. Shodmonov, X. G‘ulomova 1 -sinfda ona tili darslik -T. : O‘qituvchi, 2019. • Qosimova Q. 2 -sinflarda ona tili darslik, T. “O‘qituvchi”, 1998 - yil. • K. Qosimova, S. Matchonov, X. G’ulomova, SH. Yo‘ldosheva, SH. Sariyev “Ona tili o‘qitish metodikasi”. T. “Noshir”. 2009. George Yule. The Study of Language. CAMBRIDJE UNIVERSITY PRESS. 2010 -yil. Fo • • 3

Savollar : 1. Lug`aviy-uslubiy xatolarga qaysilar kiradi? 2. Morfologik-uslubiy xatolarga qaysilar kiradi? 3. Sintaktik-uslubiy xatolarga nimalar kiradi? 4. . Sifatni o‘rganishda lug’avish mashqlarning eng samaralisini namoyish qiling. 5. 3 -sinfda ona tili dasturida lug‘at bilan ishlashda o‘quvchilar bilimiga qanday talablar qo‘yilgan? 6. Lug‘at bilan ishlayotganda o‘quvchilarning qaysi bilimlariga asoslaniladi? 7. So‘z ma’nosini tushuntirishda qaysi usullardan foydalaniladi?

• Maktabda lug‘at ustida ishlash metodikasi to’rt asosiy yo’nalishni ko’zda tutadi: • 1. O’quvchilar lug‘atini boyitish, ya’ni yangi so’zlarni, shuningdek, bolalar lug‘atida bo’lgan ayrim so’zlarning yangi ma’nolarini o’zlashtirish. Ona tilining lug‘at boyligini bilib olish uchun o’quvchi o’z lug‘atiga har kuni 8 -10 ta yangi so’zni, shu jumladan, ona tili darslarida 4 -6 so’zni qo’shishi, ya’ni shu so’zlar ma’nosini o’zlashtirishi lozim. • 2. O’quvchilar lug‘atiga aniqlik kiritish. • 3. Lug‘atni faollashtirish, ya’ni o’quvchilar ma’nosini tushunadigan, ammo o’z nutq faoliyatida ishlatmaydigan nofaol lug‘atidagi so’zlarni faol lug‘atiga o’tkazish. • 4. Adabiy tilda ishlatilmaydigan so’zlarni o’quvchilar faol lug‘atidan nofaol lug‘atiga o’tkazish.

• 2 -sinf • Lug‘aviy mashqlar: qarama-qarshi ma’noli so‘zlar: (rohat -azob, oq-qora uyg‘otmoq-uxlatmoq, boshlamoqtamomlamoq, katta-kichik (kichkina), baland-past) va ma’nodosh so‘zlar, (orzu, istak, havas, tilak; sevinmoq, shodlanmoq; aybsiz, gunohsiz, begunoh kabi) shakldosh so‘zlar, uyadosh so‘zlar va ko‘p ma’noli so‘zlar.

3 -sinf • Lug‘aviy mashqlar va grammatik materiallarni o‘rganish bilan bog‘liq holda o‘tkaziladi. Ma’nodosh so‘zlar, shakldosh so‘zlar, qarama-qarshi ma’noli so‘zlar, ko‘p ma’noli so‘zlar.

Darslik materiallari ustida ishlang. Berilgan so‘zga sinonim tanlang: Osmon – ko‘k, samo, falak: Mazali – lazzatli, laziz, totli, xushxo‘r: Ko‘nikmoq – o‘rganmoq, odatlanmoq, odat qilmoq. Quyidagi tekstda mos bo‘lgan sinonimlarni tanlab gapni ko‘chiring: Daryo suvini (bahor, ko‘klam) toshirar, Odam qadrini (mehnat, ish) oshirar. Oltin (o‘t, olov, alanga) da, odam mehnatda bilinidi. Berilgan so‘zga antonim tanlang: Azob -. . . , do‘stlik. . . , yoshlik -. . . , ahil. . . , kasal -. . . , yondi -. . .

“Qofiyadosh so‘zni top” mashqi Bu mashqda o‘quvchilar she’r matnida berilgan so‘zlarga qofiyadosh so‘zlarni aniqlaydilar. ko‘y to‘lmoqda guzar rasta ish o‘chog‘i yoqqa ko‘rkam uy bo‘lmoqda go‘zal guldasta o‘zgarish dargohi soqqa o‘lkam

• . Dars ishlanmasi muhokamasi • Dars namunalarini kuzatish va tahlil qilish 3 -sinf O ‘qish Mavzu: “Sohibqiron Temur bobo”. (Hikoya) • Hikoya mazmuni tushuntiriladi. O‘quvchilardan biri hikoyani ifodali o‘qiydi. • Qolgan o‘quvchilar kuzatib boradilar. • – Bolajonlar, qanday notanish so‘zlarga duch keldingiz? • Lug‘at ishi: • Jo`shib – qattiq to’lqinlanmoq , mavj urmoq • qalandar – dunyo tashvishlaridan kechgan , darvesh • tayin qildi –aniqladi , tayinladi belgiladi • padari buzrukvori-otasi • zulm- jabr-sitam , adolatsizlik| , shafqatsizlik • aytqonlarini- aytganlarini • bosh ustida- bajonidil, jonudil bilan.

Blis-o'yini № Savollar Yak ka javob To'g' 'ri ja vob Sizning harakatingiz 1. Boshlang‘ich sinf ona tili darslarida darsning qaysi turlaridan foydalaniladi? A) 2. So`z yasalishi asoslari bilan tanishish o`quvchilarda nimani boyitishga imkon beradi? B) so’zda albatta qatnashadigan va leksik ma'no anglatadigan morfema 3. O`’zak morfemaga to`g`iri ta`rif berilgan qatorni toping ? G )yangi materialni o‘rganish darsi, bilimni mustahkamlash darsi, umumlashtiruvchitakrorlash darsi, tekshiruv darsi 4. Affiksal morfemaga to`g`iri ta`rif berilgan qatorni toping ? V) harfni ko’ramiz, o’qiymiz va yozamiz; harf — tovushning yozuvda ifodalanadigan belgisi 5. So’z yasovchi qo’shimchalarga to`g`iri ta`rif berilgan qatorni toping ? D) o`quvchilar lug`atini atrof-muhit haqidagi bilimlar bilan boyitishga imkon beradi 6 Harfga to`g`iri ta`rif berilgan qatorni toping E) mustaqil holda leksik ma'no anglatmay, so’zning leksik va grammatik ma'nolari shakllanishi uchun xizmat qiladigan morfema. Ular so’zning leksik ma'nosini shakllantirish uchun xizmat qiladi

Blis-o'yini № Savollar 1. Boshlang‘ich sinf ona tili darslarida darsning qaysi turlaridan foydalaniladi? 2. So`z yasalishi asoslari bilan tanishish o`quvchilarda nimani boyitishga imkon beradi? 3. O`’zak morfemaga to`g`iri ta`rif berilgan qatorni toping ? Yak ka javob To'g' 'ri ja vob G D B) 4. Affiksal morfemaga to`g`iri ta`rif berilgan qatorni toping ? E 5. So’z yasovchi qo’shimchalarga to`g`iri ta`rif berilgan qatorni toping ? 6 Harfga to`g`iri ta`rif berilgan qatorni toping A V Sizning harakatingiz Ular so’zning leksik ma'nosini shakllantirish uchun xizmat qiladi B) so’zda albatta qatnashadigan va leksik ma'no anglatadigan morfema G )yangi materialni o‘rganish darsi, bilimni mustahkamlash darsi, umumlashtiruvchitakrorlash darsi, tekshiruv darsi V) harfni ko’ramiz, o’qiymiz va yozamiz; harf — tovushning yozuvda ifodalanadigan belgisi D) o`quvchilar lug`atini atrof-muhit haqidagi bilimlar bilan boyitishga imkon beradi E) mustaqil holda leksik ma'no anglatmay, so’zning leksik va grammatik ma'nolari shakllanishi uchun xizmat qiladigan morfema. A)