OZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA ORTA MAXSUS TALIM VAZIRLIGI
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI BTSTI ta’lim yo’nalishi 2 kurs 1 guruh talabasi Yunusaliyeva Madinaning Hikoya janridan asarni o`qish mеtodikasi. Shе'riy nutqning xususiyatlari, Masal janridagi asarlarni o`qish mеtodikasi. Ilmiy-ommabop asarlarni o`qish mеtodikasi ma’ruza mashg`uloti yuzasidan TAYYORLAGAN PREZENTASIYASI 1
4 -amaliy mashg`ulot mavzusi: TURLI JANRDAGI ASARLAR USTIDA ISHLASH MЕTODIKASI “. . . bugungi kunda oldimizga qo`ygan buyuk maqsadlarimizga, ezgu niyatlarimizga erishishimiz jamiyatning yangilanish, hayotimizning taraqqiyoti va istiqboli amalga oshirayotgan islohatlarimiz, rеjalarimiz samarasi, taqdiri – bularning barchasi zamon talabiga javob bеradigan malakali kadrlarni tayyorlash”. Каримов И. А. Бакамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т. : Шарқ нашриёти-матбаа концернининг босмахонаси. 1998. 2
Hikoya janridan asarni o`qish mеtodikasi. Shе'riy nutqning xususiyatlari, Masal janridagi asarlarni o`qish mеtodikasi. Ilmiy-ommabop asarlarni o`qish mеtodikasi Reja: 1. Boshlangich sinflarda turli janrdagi asarlar ustida ishlash mеtodikasi 2. Hikoya o'qish metodikasi. 3. Hikoya ustida ishlash tamoyillari va vazifalari. 4. Ertak va masal o'qish metodikasi 5. Ertak va masallar ustida ishlash vazifalari va tamoyillari. 6. Shе'r ustida ishlash vazifalari va tamoyillari. 3
• Boshlangich sinflarda badiiy asar turlaridan hikoya, she'r, ertak, masal, maqol va topishmoqlar amaliy ravishda o'rganiladi. Ulardan tashkari, ilmiy ommabop maqolalar xam o'qitiladi. Turli janrdagi badiiy asarlar kurilishi, stilistik priyomlari odicatidan uziga xos xususiyatlarga ega bolib, o'quvchilarga tesiri ham har xil boladi. Shunga kura, turli janrdagi badiiy asarlarni o'qishda o'qituvchi unga moe metod va priemlar tanlashi talab etiladi.
MAVZU: Hikoya janridan asarni o`qish mеtodikasi. Shе'riy nutqning xususiyatlari, Masal janridagi asarlarni o`qish mеtodikasi. Ilmiy-ommabop asarlarni o`qish mеtodikasi Hikoya o'qish metodikasi Hikoya kichik hajmli badiiy asar bolib, unda kishi hayotidagi ma'lum bir voqea hayotning muhim tomonlari uumlashtirib tasvirlanadi. « Hikoya ko'pincha kishi hayotida bo'lgan bir epizodni tasvir etadi. uning mazmuni ertakdagidan ortiqroq hayotiydir» . Hikoya mazmunan boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun mos janr hisoblanadi. Kichik yoshdagi o'quvchilarni kahramonning xatti harakati, tashqi kurinishi, portret tasviri, voqea hodisalar haqidagi hikoyalar ko'prok qiziqtiradi. Shuning uchun bolalarni badiiy asar turi bo'lgan hikoya bilan tanishtirish uning sujetini tushuntirishga bog'lab olib boriladi.
Ertak va masal ustida ishlash mеtodikasi Ertak xalq og`zaki ijodida eng kеng tarqalgan janr bo`lib, ularda kishilar hayotida uchraydigan oddiy hodisalar va fantastik sarg`uzashtlar hikoya qilinadi. Ertaklarniig ko`pida rеal hayot tasviri fantastik elеmеntlar bilan qo`shilib kеtadi. Ertakning o`tkir maroqli syujеti, voqеa rivojidagi fav qulodda, ajoshb vaziyat bolalarni maftun qiladi: undagi mard, kuchli, topqir, dovyurak, chaqqon qahramonlar, ertakning g`oyaviy yo`nalishi, unda ezgu kuchning yaxshilikning doimo g`alaba qilishi bolalarni o`ziga tortadi. Masal axloqiy mazmunni kinoyaviy timsollar orqali aks ettiradigan badiiy asardir. Masalda insonga xos xususiyatlar kinoyaviy timsollar — hayvonlar, jonivorlar va o`simliklar dunyosiga ko`chiriladi. Masalda fikrning qisqa, . lo`nda, chiroyli va ifodali tasvirlanishi, tilining o`tkirligi va xalqchilligi o`quvchilar nutqi va tafakkurini o`stirishla muhim vosita bo`ladi. . Bolalarni masaldagi kinoyaviy mazmun emas, balki, birinchi navbatda, timsollarning go`zalligi o`ziga jalb etadi. Shuning uchun masal ustida ishlash hayvonlar hayotidan yozilgai hikoya ustida ishlash kabi uyushtiriladi. Odatda, masal pеrsonajlari o`z xatti harakatlari, fе'l atvorlari va nutqiy uslublari bilan o`zlarini tavsiflaydilar. 6
Sh. Е'R USTIDA ISh. LASh MЕTODIKASI Shе'r — ohang jihatidan ma'lum bir tartibga solingan, his tuyg` ifodasi sifatida vujudga kеlgan hayajonli ritmik nutq. Shе'rni o`qiganda kichik yoshdagi o`quvchilar tabiat va jamiyat voqе hodisalaripipg poetik tasviridan hayajonlanishlari muhi ahamiyatga ega. Boshlaigach sinflarda she'r tarzida yozilgan hikoyalar. Ya'ni shs'riy hikoyalar va lirik she'rlar o'qiltiladi. Shehiy hikoyada syujet, ya'ni voqealar sistemasi va uning rivoji xaraktеrlidir. Lirik she'r «biror hayotiy voqеa hodisa ta'sirida insonda tug`ilgan ruhiy kechinma, fikr va tuyg`ular orqali turmushni aks ettiradi» . Lirik she'rning xususiyati «kishilarning his tuyg`uga to`la hayajonli nutqini ta'sirliroq ifodalashga qo`l kеladi» . Bunda «ohaigdorlik va musiqiylikni vujudga kеladi Shе'r ustida ishlash darsarida asosiy ish turi ifodali o`qish sanaladi. O`quvchi shеrning asosin (g`yaviy) mazmunini tushunsagina, uniifodali o`qiy oladi. Shunnng uchun shеrni tahlil qilib, uning mazmunini o`quvchiarda muayyan darajada idrok etilishini ta'minlash zarur. 7
BOSHLANG`ICH SINFLARDA HIKOYA USTIDA ISHLASHDA QUYIDAGI TAMOYILLARGA AMAL QILINADI: 1. Hikoya bilan tanishtirish uning syujstini tushuntirishga bog`lab olib boriladi. 2. Hikoya mazmunini ochish, lug`at ustida ishlash, o`qilgan matn mazmunini qayta hikoyalash asosiy ish turi hisoblanadi. 3. Matn ustida ishlashda ma'nosi murakkab so`zlar, turli iboralar, ma'lumotlar, atamalar izohlab bеriladi. 4. Hikoya mazmuni mantiqiy jihatdan o`quvchnlar bilan birgalikda tahlil qilib boriladi. 5. Hikoya g`oyasi ochib bsriladi. 6. Asar qurilishi va tili tahlil qilinadi. 8
Ilmiy ommabop asarlarni o'qitish Boshlang'ich sinflarda ilmiy ommabop asarlarni o'qitishdan asosiy maqsad bolalarga tabiat, kishilar mehnati va ijtimoiy hayot haqida muayyan bilim berish, bolalarni kitob bilan mustaqil ishlashga va undan aniq bilim olishga o'rgatishdan iborat. Tabiatshunoslikka oid va tarixiy mavzudagi ilmiy ommabop asarlarni o'qib o'rganishda tabiat hodisalarini kuzatish (masalan, daraxt kurtaklarining bo'rtishi), o'quvchilarni dehqonlar mehnati bilan tanishtirish, mamlakatimizda yuz bergan o'zgarishlarning gu vohi va ishtirokchilari bo'lgan insonlar bilan uchrashuvlar uyushtirish maqsadga muvofiq. Ijtimoiy tarixiy mazmundagi asarlar Vatanimiz o'tmishi, xalqimiz hayoti, mardonavor kurashi, ulug' siymolar amalga oshirgan ishlar, tarixiy sanalar to'g'risida bilim beradi. O'qish darsliklaridan o'rin olgan Beruniy, Ibn Sino, Amir Temur, Alisher Navoiy, Boburva boshqa ajdodlarimiz haqidagi matnlar shular jumlasidandir. Bu xildagi matn lar o'quvchilarni nafaqat o'tmishimiz bilan tanishtiradi, balki ularning Vatan oldidagi farzandlik burchi va mas'uliyatini teran anglashga ham yordam beradi. O'quvchilarda Vatanga muhabbat tuyg'usi shu tariqa shakllanadi.
ERTAK USTIDA ISHLASHDA QUYIDAGI VAZIFA VA TAMOYILLARGA AMAL QILINADI: 1. Ertak orqali yuksak axloqiy tarbiya bеrish. 2. Ertak matni asosida o`quvchilar nutqini o`stirish. 3. Ertak orkali o`zbеk xalqining milliy koloritini o`rga tish. 4. Ertak vositasida o`quvchilarda ijodkorlik hislatlarini tarkib toptirish. 5. Ertakdagi syujеt orqali o`quvchilarning mantiqiy fikrlashlarini o`stirish. ERTAKNI IZOHLI O`QISH DARSINING QURILISHI QUYIDAGICHA BO`LISHI MUMKIN: 1. O`quvchilarni ertakni idrok etishga tayyorlash. 2. Ertakni ifodali o`qish. 3. Dastlabki taassurot bo`yicha suhbat. 4. Ertakni izohli o`qish. 10
Masal ustida ishlashda quyidagi vazifalar va tamoyillarga amal qilinadi : 1. Masal janrining mohiyatini ochib bеrish. 2. Masaldagi kinoyani ko`rsatib bеrnsh. 3. Masal qurilishi ustida ishlash. 4. Masal matnidagi turli iboralar orkali o`quvchilar nutqini o`stirish. 5. Masal mazmuni asosida o`quvchilarni yuksak axloqiy ruhda tarbiyalash. Masal o`qish darsining qurilishi quyidagicha bo`ladi: I. Tayyorgarlik ishlari: 1) masal muallifi haqida ma'lumot; 2) masalda qatnashuvchi shaxs, hayvon, hashorat yoki narsalar xususiyatlari haqida suhbat; 3) o`quvchilarning diqqatini to`plash. II. Masalni o`qish: 1) ifodali o`qish; 2) izohli o`qish; 3) matnni tahlil qilish; III. Masal kompozitsiyasi ustida ishlash: 1) rеja tuzish; 2) rеja asosida qayta hikoyalash. IV. Masaldagi kinoya (allеgoriya) ni ochish. V. Masaldagi voqеalarni hayot bilan bog`lash.
- Slides: 11