KARAKTER VE DEERLER ETM Deer retimi ile ilgili

KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ Değer Öğretimi ile ilgili sınıf içi örnek Uygulama 14. Hafta 1. ve 2. ders Dr. Öğrt Üye. Nursel GÜLCÜ

Vatanseverlik Değerinin Öğretilmesinde Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu

Sosyal bilgiler dersinde öğretmen değerleri öğrencilere aktarırken birçok yaklaşım, strateji, yöntem ve materyal kullanabilir. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir: Örnek olay inceleme, öğretmenin model olması, problem çözme, öğrencilerle birlikte kural geliştirme, işbirliğine dayalı öğrenme, drama, demokratik sınıf toplantıları, karakter eğitimi, aile toplantıları, değeri açıklama, ahlaki muhakeme, değer analizi, çatışma yönetimi, geleneksel telkin yöntemi gibi.

Bu yöntemler aracılığı ile verilen değerlerin duygulara hitap etmesi, görsel ve işitsel materyaller ile desteklenmesi, bilgilerin verilmesi yanında duygu eğitimine de katkı sağlayacaktır. Lahey 2016 yılında New York Times Dergisi’nde yayımladığı bir makalede etkili bir öğrenme ve öğretmenin sağlanabilmesi için anlatılan konu ya da öğretmen arasında duygusal bir bağ kurulması, öğretilenlerin gerçek hayat ile ilişkilendirilmesi gerektiğini belirtmiştir.

Geleneksel oyunlar da bulunduğu toplumun zihniyetini, gelenek-görenek, örf ve adetlerini yansıtmasından dolayı o toplumun ahlaki değerleri ile sıkı bir ilişki içindedir. Bu yönleri ile yaratıcı drama ve geleneksel oyunlar sosyal bilgiler dersinde duygu aktarımı ile değerlerin öğretilmesinde önemli faydalar sunmaktadır.

Vatanseverlik Değerinin Öğretilmesinde Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu • Türk gölge oyunu olan Hacivat- Karagöz hem duygu aktarımında hem de değer öğretiminde önemli bir yere sahiptir.

Vatanseverlik Değerinin Öğretilmesinde Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu • Gölge oyunu tekniğinin Türk toplumunda ne zaman kullanılmaya başlandığı hakkında kesin bir bilgi olmamasına karşın; dil özellikleri, kendine has kıyafetleri, ele aldığı konular, içinde barındırdığı milli-manevi değerler bakımından sadece insanları güldürmek ve bu geleneği sürdürmekten ziyade eğitimde değerler öğretiminde de çok etkili bir materyal olarak kullanılabilir

Vatanseverlik Değerinin Öğretilmesinde Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu • Karagöz metinleri sosyal bir konuyu ele alarak, bunu göstermeci ve imgesel bir tarzda yansıtır. Bu yüzden hem tarihsel süreç içerisinde yüklendiği görev hem de taşıdığı değer oldukça önemlidir. Kültürün maddi ve manevi olarak iki boyutu vardır. Maddi boyutu giyim-kuşam, yemek, eşya vb. iken, manevi kültür unsurları ise algılarımız, inançlarımız, değerlerimizdir. Karagöz gölge oyunu bunların hepsini görme imkânı vermektedir

Vatanseverlik Değerinin Öğretilmesinde Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu • Geleneksel Türk Gölge Oyunu Hacivat- Karagöz bir eğitim materyali olarak düşünüldüğünde sağlayacağı en büyük yararlardan biri de Lahey’in belirttiği gibi öğrenci- öğretmen ve öğrenciöğretilecek konu arasında oluşturacağı duygusal bağdır. Duyguların en yoğun yaşandığı değerlerden biri de vatanseverlik değeridir. Vatanseverlik değeri ile sosyal bilgiler dersi, iyi vatandaş yetiştirme amacı ile doğrudan bir ilişki içindedir

Vatanseverlik Değerinin Öğretilmesinde Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu • Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2018 yılında yayınlamış olduğu Sosyal Bilgiler Öğretim Programı incelendiğinde hangi değerlerin hangi öğrenme alanında verilmesi gerektiği ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Programda çalışmamızın ele aldığı vatanseverlik değerine bakıldığında ilk olarak 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi’nde Kültür ve Miras alanı içerisinde bu değerin verilebileceği belirtilmiştir

Vatanseverlik Değerinin Öğretilmesinde Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu • “Kültür ve Miras” öğrenme alanı içerisinde yer alan; sözlü, yazılı, görsel kaynaklar ve nesnelerden yararlanarak aile tarihi çalışması yapar, ailesi ve çevresindeki millî kültürü yansıtan öğeleri araştırarak örnekler verir, geleneksel çocuk oyunlarını değişim ve süreklilik açısından günümüzdeki oyunlarla karşılaştırır ve Millî Mücadele kahramanlarının hayatlarından hareketle Millî Mücadele’nin önemini kavrar kazanımları vatanseverlik değerini en etkili biçimde verebilmek için zemin hazırlamaktadır

Vatanseverlik Değerinin Öğretilmesinde Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu • “Kültür ve Miras” öğrenme alanı ve içerisindeki kazanımlardan yola çıkarak bu çalışmada 4. Sınıf Sosyal Bilgiler öğretiminde vatanseverlik değerini geleneksel Türk gölge oyunu olarak bilinen ‘Hacivat ve Karagöz’ ile Kohlberg’in ahlaki değerleri ortaya koymada yararlanmış olduğu ‘ahlaki ikilem’ yaklaşımıyla ele almayı amaçlandı.

Vatanseverlik Değerinin Öğretilmesinde Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu • Bu amaç doğrultusunda geleneksel Türk Gölge Oyunu Hacivat- Karagöz aracılığıyla Şerife Bacı’nın Milli Mücadele’de göstermiş olduğu kahramanlık örneği; özgün olarak hazırlanmış, içinde ahlaki ikilemler barındıran bir senaryo ve sınıf içi taşınabilir materyallerle oluşturulan görsellerle sunularak, öğrencilerin duygularını ortaya koyması açısından bu ahlaki ikilemlere nasıl tepkide bulunacaklarını tespit etmek için Kohlberg’in sözlü mülakat tekniğini kullandık. Sonuç olarak içinde ahlaki ikilimler barındıran bir senaryo ile oynanan Hacivat-Karagöz oyununun vatanseverlik değerini hissettirmesindeki etkisi ortaya konulmaya çalışıldı.

Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu İçin Hazırlanan Materyal’in Özelliği • Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu için bir materyal hazırladık ve materyalimizi tasarlarken; FATİH Projesi’nin Öğretim Materyali Tasarlama ve Materyalin Üzerinde Değişiklik Yapma Modülünü referans alındı. Materyalin hazırlanmasında dört aşamada çalışma yapılarak materyal geliştirildi.

Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu İçin Hazırlanan Materyal’in Özelliği • Analiz: Hazırlanacak olan materyalin uygulanacağı ortamların ve kişilerin uygunluğu incelenip gerekli bilgiler toplandı. Toplanan bu bilgilere ve araştırmanın amacına göre oyunda kullanılacak olan senaryo yazıldı. Senaryonun dil ve pedagojik uygunluğu alanında uzman bir akademisyen tarafından kontrol edildi. • Geliştirme: Materyal tasarımına başlanılacak uygun zaman ve hedefe uygun olarak tasarlanılacak materyal belirlendi. Materyal için gerekli olan malzemeler bir araya getirildi. Kullanılacak olan malzemelerin uygunluğu alanında uzman bir akademisyene danışılarak kontrol edilip, materyal tasarlandı.

Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu İçin Hazırlanan Materyal’in Özelliği • Tasarım: Malzemeler: Boş koli, yağlı kâğıt, Hacivat. Karagöz oyunu kahramanlarının renkli çıktıları, yağlı kâğıt, çöp şiş veya uzun pipet, siyah fon kartonu, renkli bayrak çıktıları, yapıştırıcı ve makas. Boş kolinin bir tarafı televizyon ekranı şeklinde kesildi, kesilen yere kolinin iç tarafından yağlı kâğıt yapıştırıldı. Kolinin etrafı güzel bir görüntü oluşturması için siyah fon kartonu ile kaplandı ve sahne kısmına küçük bayrak çıktıları yapıştırıldı. Oyunun kahramanlarının bulunduğu kâğıtlar makasla kesildi ve kahramanların arkasından tutacak bir şekilde pipetle yapıştırıldı. Yağlı kâğıtta gölge çıkarmak için el feneri ışığı kullanıldı.

Hacivat ve Karagöz Gölge Oyunu İçin Hazırlanan Materyal’in Özelliği • Değerlendirme: Materyal, güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesi için sınıf ortamında bir öğretmen ve alanında uzman bir akademisyen ile birlikte sunuldu. Materyalin; pedagojik değerlendirmesi, verimlilik değerlendirmesi, görsel tasarım yönünden değerlendirilmesi ve öğrenen yönünden değerlendirilmesi yapıldı. Tespit edilen eksikler giderilerek materyal yeniden tasarlanıp oluşturuldu.

Hacivat Karagöz Gölge Oyunu ve Senaryonun İçeriği • İçerisinde ahlaki ikilem barındıran şerife bacının kahramanlık hikâyesi Hacivat - karagöze gölge oyununa şu şekilde aktarıldı: Milli mücadele başlamıştır. Mahalledekiler ya savaşa gitmiş ya savaştan gazi olarak dönmüş ya da savaşa gitmeye hazırlanmaktadır. Karagöz ise tüm bunlar umurunda olmadan mahallede aylak gezmekte ve savaşa gitmenin onun sorumluluğu olmadığı savaşa gitmesinin bir şey değiştirmeyeceği düşüncesindedir.

Hacivat Karagöz Gölge Oyunu ve Senaryonun İçeriği • Mahallede gezerken karşısına savaşa hazırlanmak için evine giden Hacivat çıkar ama tüm çabalarına rağmen Karagözü savaşa gitmeye ikna edemez en sonunda Şerife Bacı’dan dem vurur ama Karagöz Şerife Bacı’yı tanımadığı için bundan etkilenmeden yoluna devam eder. Yolda karşısına kolunu kaybetmesine rağmen savaşa giden Beberuhi çıkar o da ikna edemez Karagözü savaşa gelmeye ve utansın diye o da şerife Bacı’yı örnek verir ama Karagöz yine bir şey anlamadan yoluna devam eder.

Hacivat Karagöz Gölge Oyunu ve Senaryonun İçeriği • Bu sefer karşısına bacağını kaybetmiş olan Tuzsuz Deli Bekir çıkıverir o da diğerleri gibi Karagöz’ü ikna edemez ve Şerife Bacı’yı anlatır. Karagöz yine savaşa gitmek istemez savaşa gitmenin faydasız olduğunu düşünür ama Şerife Bacı’yı o kadar merek etmiştir ki içini yemektedir öğrenmek için. Bu sırada Hacivat gelir Şerife Bacı’nın hikâyesini anlatır. Karagöz bu kahramanlık hikâyesinden o kadar etkilenir ki omzuna oturduğu kahvenin süpürgesini alır ve Hacivat ile birlikte savaşa gitmek için düşer yollara.

Hacivat Karagöz Gölge Oyunu ve Senaryonun İçeriği • Bu hikâye 5 sayfalık bir senaryoya dönüştürülerek Çanakkale müziği eşliğinde Türk bayrakları ve pankartların asılmış olduğu sınıfta Karagöz- Hacivat gölge oyunu olarak sunuldu.

Yöntem • Araştırmada Kohlberg’in sözlü mülakat tekniğinden yararlanılarak öğrencilere: İzlemiş olduğunuz oyun ile vatanseverlik değeri arasında sizce nasıl bir ilişki olabilir? İzlemiş olduğunuz oyun size vatanseverlik değeri ile ilgili hangi duyguları uyandırdı? Oyunun kahramanları olan Hacivat, Karagöz, Beberuhi ve Tuzsuz Deli Bekir hakkında ne düşünüyorsunuz?

Yöntem • İzlemiş olduğunuz oyunun içerisinde sizi en çok etkileyen olay, durum ne oldu? İzlemiş olduğunuz oyunun içerisinde hikâyesi anlatılan Şerife Bacı hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizce Şerife Bacı küçük kızı Elif olmasına rağmen cephane taşımak için gönüllü olmalı mıydı, olmamalı mıydı? Neden? Soruları sorulup öğrencilerin bu sorulara verdikleri cevaplardan yola çıkılarak veriler toplanıp analiz edilmiştir.

Bulgular ve Sonuç • Verilerin analizi sonucunda yapılan değerlendirilmede; öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun oyunla vatanseverlik değeri arasında ciddi bir ilişki kurduğu, oyunun kahramanları hakkında fikir yürütebildikleri, Şerife Bacı’nın durumu hakkında ciddi duygular yaşadıkları, (ağlamamak için kendilerini zor tuttuklarını belirtmeleri)

Bulgular ve Sonuç • Şerife Bacı’nın küçük kızı ve cephane taşımak için gönüllü olmadaki ahlaki ikilem barındıran durumla ilgili ikilemde kalan cevaplar verdikleri. Yine öğrencilerin büyük çoğunluğunun ‘vatan elden giderse hiç bir şeyin kalmayacağı’ yönündeki cevaplarıyla yaşadıkları ikileme rağmen ‘vatanseverlik’ duygusunun neler ifade edebileceği ile ilgili konuşma, tartışma, konuya çok yönlü bakabilme ve hissettiklerini ifade edebilme yeteneklerine sahip oldukları gözlemlendi.

Bulgular ve Sonuç • Sonuç olarak; toplumlar varlığını devam ettirebilmek içinde bulunduğu toplumun kültür değerlerini devam ettirmek zorundadırlar. Bu yapının devam ettirilmesinde aile, çevre ve okul çok önemli bir yere sahiptir. İyi birey yetiştirmeyi amaçlayan toplumlar, sadece akademik başarıyı temsil etmediğinden özellikle okullar ve dersler aracılığıyla eğitimin vazgeçilmez konuları karakter ve değer eğitimini de okulların temel hedefleri olarak görmektedir

Bulgular ve Sonuç • Değer eğitimi ile ahlak gelişimi arasındaki sıkı ilişkiden dolayı çocuklara değer aktarımı yapılırken ahlak gelişimi evrelerine çok dikkat edilmelidir. Ahlak gelişimi ile ilgili önemli bir yaklaşım geliştiren Kohlberg, içinde Türkiye’nin de bulunduğu araştırmalarıyla Piaget’in ahlaki gelişim kuramını geliştirmiştir

Bulgular ve Sonuç • Ahlaki ikilem bulunduran hikaye yöntemini seçen Kohlberg, hikayelerin sonunda yaptığı sözlü mülakat aracılığıyla çocukların bu ikilemlere nasıl cevaplar verdiğini araştırmıştır. Kohlberg’in bu yaklaşımının ilkokul 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde değer öğretimindeki etkisini ortaya koymaya çalışan çalışmamızda; “vatanseverlik” değeri esas alınarak, tarihi bir hikâye ve geleneksel Gölge Oyunu Hacivat ve Karagöz gösterimi ile öğrencilerin duygu aktarımına yönelik sorular sorulduğunda ve bu sorulara hikâyenin içindeki ikilemlerle yaklaşıldığında öğrencilerin verdiği cevaplar değerlendirildi.

Bulgular ve Sonuç • Bunun sonucu olarak öğrenciler ikilem durumlarına ikilemde kalan cevap vermekle birlikte, her öğrencinin cevap vermeye istekli olduğu, “vatanseverlik” duygusunu tanımlayabildiği, birçok öğrencinin tartışmaya istekli olduğu, konulara duygudaşlık kurarak yaklaşabildiği ve ikilemli soruların ne hissettiklerini ifade edebilme konusunda yeteneklerini artırdığını söylemek mümkündür. Bu çalışmanın sonuçları ile ilgili süreç devam etmekte olup, deney ve kontrol grupları oluşturularak çalışmanın nicel bir araştırmayla detaylandırılması üzerine çalışılmaktadır.