HAVALANDIRMA VE KLMLENDRME PRENSPLER GR KLM DENETM HAVALANDIRMA

HAVALANDIRMA VE İKLİMLENDİRME PRENSİPLERİ

GİRİŞ İKLİM DENETİMİ HAVALANDIRMA ISI STRESİ VE ÖNLEMLER MEVZUAT

GİRİŞ Sıcaklık da, karanlık ve gürültü gibi, çeşitli ortam stresleri insan sağlığını ve iş verimini etkiler. Havalandırma ve iklimlendirme çalışmalarının hedefi, çalışanların sağlığı ve konforu için gerekli olan çalışma ortamının sağlanmasıdır.

Ortam streslerine önlem olarak iş yerlerinin fizyolojik açıdan düzenlenmesinde: * Etkinin Denetlenmesi: Tüm çalışma ortamlarında, iklim, aydınlatma ve gürültü gibi tüm çevresel faktörlerin, çalışanlarla uyumlu hale getirilmesi gerekir. (İklimlendirme ve Havalandırma çalışmaları bu kapsamdadır) * Tepkinin Denetlenmesi: Çalışma koşulları nedeniyle insanın etkilenmesinin minimuma indirilmesi için, dinlenme molalarının çalışmadaki hareketlilik ile uyumu ve doğru duruş pozisyonu seçilmesi gerekmektedir. Sırt üstü uzanmaya kıyasla; - otururken %3 -5, - ayakta %8 -10, - ayaktayken yere eğilmiş vaziyette ise %50 -60 daha fazla enerjiye gerek duyulur.

1. İKLİMİN DENETLENMESİ İnsan bedeni, metabolik enerji yardımıyla, belli bir iç ısıya (yaklaşık 37 °C) ayarlanmıştır. Vücut bu termal ayarlamayı çevreyle ısı alışverişi (ısı transferi) ile sağlar: Konveksiyon: Isı transferi, deri ile üzerine temas eden hava arasında gerçekleştirilir. Doğrudan: Isı transferi, vücut ile vücuda temas eden cisimler arasında oluşur. Radyasyon: Isı transferi, aralarında ısı farkı bulunan iki cismin arasında doğrudan doğruya bir temas olmadan meydana gelir. Buharlaşma: Isı transferi, deri yüzeyinde suyun buharlaşması yoluyla gerçekleşir.

İKLİMSEL KONFORU ETKİLEYEN FAKTÖRLER Yayılan (radyant) ısı, globe termometre ile ölçülür (dışı mat siyaha boyanmış 30 cm çapındaki bakır kürenin tam merkezindeki ısıyı ölçen özel bir termometre) Hava sıcaklığı, termometre ile ölçülür. Hava hızı, anemometre ile ölçülür. Hava nemi, psikrometre ile ölçülür. (kuru ve yaş sıcaklık ölçen iki termometre) ve bu dört temel faktörün dışında insanın yaşı, cinsiyeti, giyimi, sağlığı ile çalışma şekli olarak belirlenmiştir.

İKLİMSEL KONFORU ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. 1. Yayılan (Radyant) Isı Çevredeki cisimlerden (fırın, döküm ocağı vb. ) ışıma yoluyla yayılan ısıl enerji (termal radyasyon) olarak ifade edilir. Yayılan ısının, globe termometreyle ölçülen, ortalama değeri 18. 3 °C (16, 7 °C - 20 °C sınırları içinde) olduğunda, iklimsel olarak rahat bir ortam oluştuğu kabul edilir.

İKLİMSEL KONFORU ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. 2. Sıcaklık İş yerleri için en rahat ortam sıcaklığı 18, 3 °C olarak kabul edilmiştir. Çalışanların fiziksel aktivitesi arttıkça ortamın sıcaklığı düşürülmelidir. Büro çalışanları gibi az hareketli çalışanlar için ortam hava sıcaklığı 19 -23 °C olurken, ağır endüstri kollarında çalışanlar için 13 -16 °C olmaktadır. Isı, iş yerine düzgün dağılmalıdır. Örneğin, 25°C’yi geçmemesi gereken döşeme sıcaklığı ile baş yüksekliğindeki sıcaklık arasındaki fark 1 -2 °C’yi geçmemelidir.

İKLİMSEL KONFORU ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. 3. Hava Hızı Ortam sıcaklığı ve radyant sıcaklık düzeyleri konfor değerlerinde iken, olması gereken hava akımı (hızı) 0, 15 m/sn civarındadır. Hız 0, 50 m/s üzerine çıktığında çalışma yeri ‘esintili’ kabul edilirken, 0, 10 m/s altına düştüğü durumlarda çalışma yeri ‘havasız’ olarak nitelendirilir.

İKLİMSEL KONFORU ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. 4. Nem Havadaki nem miktarı “mutlak nem” ve “bağıl (rölatif) nem” olarak ifade edilir. Mutlak nem, birim (1 kg) havadaki su buharı miktarıdır. Bağıl (rölatif) nem ise, birim hacim havada bulunan su buharı miktarının, o sıcaklıktaki doymuş havada bulunması gereken su buharı miktarına oranıdır. Çalışma şekillerine göre bağıl nemin % 30 -70 olması gerekir.

İKLİMSEL KONFOR DEĞERLERİ Çalışma Şekli ve İş Yükü Hava Sıcaklığı (°C) Bağıl Nem (%) Hava Hızı (m/sn) Min Opt Max Max Büro işi 18 21 24 30 50 70 0, 1 Oturarak hafif iş 18 20 24 0, 1 Ayakta hafif iş 17 18 22 0, 2 Ayakta ağır iş 15 17 21 0, 4 Ayakta çok ağır iş 14 16 20 0, 5

İKLİMSEL KONFORU ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. 5. Efektif (Hissedilen) Sıcaklık Nemin ve hava hızının durumu sıcaklığın etkisini arttırır veya azaltır. Bu üç faktörün etkisi altında duyulan sıcaklığa “efektif sıcaklık”, insan üzerinde eşit sıcaklık etkisi yapan sıcaklık, nem ve hızın çeşitli bileşimlerine de “eşdeğer efektif sıcaklık değerleri” denir.

25° C için Eşdeğer Efektif Sıcaklık Değerleri Sıcaklık (°C) Bağıl Nem (%) Hava Hızı (m/sn) 25 100 0, 1 26 100 0, 5 28 100 2, 0 30 100 5, 5 27 75 0, 1 29 50 0, 1 32 25 0, 1 28 80 0, 1 32 45 2, 0 37 10 3, 0

2. HAVALANDIRMA Havalandırma (hava değişimi): kirli havanın temiz hava ile değişmesidir. Hava Dolaşımı (hava hareketi, akımı): havanın yenilenmeden sadece hareket etmesi anlamına gelir. İşyerleri günde en az bir defa bir saatten aşağı olmamak üzere baştan başa havalandırılacaktır. Ayrıca işçilerin çalışma saatlerinde işin özelliğine göre, havanın sağlığa zararlı bir hal almaması için sık değiştirilmesi gereklidir.

ASGARİ ÇATI/TAVAN YÜKSEKLİĞİ Geçici işyerlerinin bulunduğu baraka, sayvan, sundurma ve benzeri yerlerin saç ve benzeri malzeme ile örtülü çatıları en az 350 santimetre yükseklikte yapılmış olacaktır. İşçilerin daimi olarak çalıştırıldığı yerlerin tavan yüksekliği, en az 3 metre olacaktır. (Tabana paralel olmayan tavanlarda bu yüksekliğin ortalaması 3 metre olacak ve en alçak kısmı, varsa, kirişin alt noktasından 240 santimetreden aşağı olmayacaktır. ) Makine, malzeme ve benzeri tesislerin kapladığı hacimler dahil olmak üzere, işçi başına en az 10 metreküp hava hacmı olacaktır. (Hava hacminin hesabında, tavan yüksekliğinin 4 metreden fazlası nazara alınmaz. )

KOĞUŞLAR Koğuşlarda tavan yüksekliği en az 280 santimetre ve adam başına düşen hava hacmi, en az 12 metreküp olarak hesap edilecektir. Koğuşların pencerelerinin üst kısımları, her zaman açılıp kapanacak şekilde (vasistaslı) olacak, ayrıca koğuşlardaki havayı, devamlı bir şekilde değiştirebilecek tertibat tesisat, baca, menfez veya elektrikli özel vantilasyon cihazları bulunacaktır.

LOKAL VEYA GENEL HAVALANDIRMA Yapılan işe göre lokal veya genel havalandırma yapılmalıdır: Lokal (bölgesel) havalandırma belirli bir bölgenin havalandırılmasıdır. Örneğin, civa ve benzenle çalışılan iş kollarında bu maddelerin buharlarının havadan ağır olması sebebiyle, havalandırma tertibatı döşemeye yakın kısımlara yerleştirilmelidir. Ayrıca iş yapılan odalara/salonlara çeker ocakların yapılması, havadaki zehirli madde yoğunluğu artmadan dışarı atılmasını sağlar. Genel havalandırmada ise işyerlerinde devamlı olarak ortam havasını değiştiren sistemler kurulur ve her iş bitiminden sonra iş yeri pencereler açılarak havalandırılır.

LOKAL HAVALANDIRMA

TOZ VE GAZLARIN İŞÇİYE ULAŞMADAN KAYNAĞINDA LOKAL EGZOZ SİSTEMLERİ KULLANARAK ATILMASI

BİRLEŞİK HAVALANDIRMA SİSTEMİ

3. ISI STRESİ VE ÖNLEMLER Aşırı sıcak veya soğuk ortamlar ısı stresi oluşturur. Bu nedenle, sıcaklık ve nem derecesinin ılımlı bulunması esastır. Ortam ısı streslerinden korunmada temel yaklaşım, stres faktörlerini zararsız düzeyde tutacak ısıtma ve havalandırma önlemlerini almaktır. Hava sıcaklığı, hava hızı ve nem, efektif sıcaklık ve çalışma şekli de göz önüne alınarak düzenlenmeli, örneğin, hava hızı düşük sıcaklıkta azaltılmalı, yüksek sıcaklıkta ise artırılmalıdır. Çok yüksek nemlilik ve ısı değerlerinde koruyucu elbise giyilmesinin ötesinde: işçilerin ekipler halinde çalıştırılması, görevlerinin zaman değiştirilmesi, acil hallerde alınacak önlemler konusunda bilgilendirilmiş olmaları gerekir.

4. MEVZUAT İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ (04/12/1973 tarihli olup, 23/07/2014 tarihinde yürürlükten kaldırılmıştır. ) PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK (27/11/1973 tarihli olup, 17/07/2014 tarihinde yürürlükten kaldırılmıştır. )

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Genel Olarak Zararlı Atmosferle Mücadele: etkili, yeterli ve kapalı sistemde havalandırma atıkların, zararsız hale getirilmeden atmosfere ve dış çevreye verilmemesi, emilen havanın tekrar işyerine verilmemesi (ancak, içinde zehirli ve sağlığa zararlı tozlar bulunmayan pis hava, uygun süzgeçlerden geçirilip tamamen temizlendikten sonra işyerine verilebilir) ağır gaz ve tozları aşağıdan emme, hafiflerde davlumbaz tesisi

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Genel Olarak Zararlı Atmosferle Mücadele: birbirlerine karıştıklarında, parlama veya patlama tehlikesi bulunan toz, duman buhar ve gazlar için aynı emme tesisatının kullanılmaması. Her biri için ayrı tesisat yapılması ve birbirlerinden uzak yerlerden dışarıya atılmaları. kişisel koruyucular (eldiven, elbise, maske, solunum cihazı vd. ) periyodik ölçümler ve MAK (Müsaade Edilebilir Azami Konsantrasyon) değerlerin izlenmesi. periyodik sağlık denetimi. uygun aspiratör ve boru vb. tesisat kullanma, gerekli periyodik bakımları yapma, yanıcı toz ve duman emiliyorsa patlamalara karşı uygun cihaz ve tesisat kullanma

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Tozların Neden Olduğu Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Özel Tedbirler genel havalandırmaya ek uygun aspirasyon sistemi. tozun çevre havasına yayılmasını önlemek için, su perdeleri, vakum ve uzaktan kumanda sistemleri. toz çıkaran işlerin, teknik imkanlara göre, kapalı sistemde yapılması veya bu işlerin, diğerlerinden tecrit edilmesi. İşyeri tabanının, olanaklar ölçüsünde ıslak tutulması. delme işlerinde yaş metotların uygulanması. kişisel korunma araçları ile maskelerin sağlanması. İşçilerin, periyodik olarak, sağlık muayenelerinin yapılması ve 6 ayda bir göğüs radyografilerinin alınması.

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Nemli Hava İle Havalandırılan, Karanlık İş Yerleri yeterli suni aydınlatma. kişisel korunma araçları. işe alınırken genel sağlık muayeneleri (özellikle kaslar, eklemler ve göz üzerinde durulacak ve sedimantasyon yapılacak ve klinik usullerle romatizma hastalığı aranacaktır. Romatizma ve göz hastalığı olanlar, bu işlere alınmayacaklardır. ) periyodik olarak genel sağlık muayeneleri (özellikle romatizma ve göz hastalığı görülenler, çalıştıkları işlerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. )

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Radyasyonlu Ortamlar Her çalışma için gerekli radyoaktif maddenin, zararlı en az miktarı kullanılacaktır. Kaynak ile işçiler arasında, uygun bir aralık bulunacaktır. Kaynak ile işçiler arasına, uygun koruyucu bir paravana (ekran) konulacaktır. Bu paravanalar, gama ve x-ışınları için, kurşun, beton ve benzeri beta ışınları ve nötronlar için plastik ve benzeri malzemeden yapılmış olacaktır. İşçilerin ne miktarda radyasyon aldıkları özel cihazlarla ölçülecek ve bunlar en geç, ayda bir defa değerlendirilecektir. Alınan radyasyon, izin verilen dozun üstünde bulunduğu hallerde, işçi bir süre için, bu işten uzaklaştırılacak, yıllık total doz korunacaktır. İşyerinde uygun aspirasyon sistemi kurulacak, boşaltılan havanın radyasyon yönünden süzülmesi sağlanacak, temizlik sırasında, özel maskeler kullanılacaktır. İşyeri ve işçinin temizliğine dikkat edilecek, radyoaktif atıklar, usulüne uygun bir şekilde yok edilecektir.

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Zehirli Gazların Çıktığı Kaplama İşlerinin Yapıldığı Tekne Ve Tankların Havalandırılması Paslandırıcı, aşındırıcı, kemirici, zararlı ve zehirli gazlar, dumanlar veya sisler çıkaran daldırma, elektroliz vd. kaplama işlerinin yapıldığı tekneler, kaplar, havuzlar veya tanklar üzerinde yapılacaktır. Çekme ağızları; kabın veya teknenin iç ve üst tarafına yakın ve yatay, boydan boya yarık olacak, bir uzun kenar boyunca devam edecek şekilde yapılacaktır. Davlumbaz ağızları, işe engel olmayacak şekilde tekneye veya kaba yakın ve bunları kaplayacak büyüklükte olacaktır.

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Yanıcı - Parlayıcı Gazların Emildiği Aspiratörlerin ve Aspirasyon Tesisatının Genel Özellikleri Aspiratör pervanesinin yatakları, kanal dışında, iyi yağlanmış ve toz geçirmez bir şekilde yapılacak, çıkış menfezlerine sağlam madeni tel kafesler konacaktır. Tesisatta kullanılan kanal veya borular (yuvarlak olacaklar), yanmaz malzemeden uygun kesitte yapılacak ve seyyar emme ağızlarında, spiralli veya eğilebilen hortumlar kullanılacaktır. Tesisatın günlük bakım ve temizliği ile üç ayda bir de genel kontrol ile temizliği yapılacaktır. Tesisatda delinme, sızma vb. hallerde iş kısmen veya tamamen durdurulacak ve arıza giderilinceye kadar onarım ekibi ve görevliler dışındaki bütün işçiler tehlikeli bölgenin dışına çıkarılacak ve onarım, bu işi bilen ve gerekli her türlü koruyucu araçları bulunan bir ekip tarafından ve sorumlu teknik bir elemanın gözetimi altında yapılacaktır. Hava filtreleri, en az bir günlük çalışmaya yeterli olacak ve bunların çıkış borularının ağzı, işyeri çatısından en az 180 santimetre yüksekte veya en yakın kapı ve pencereden 8 metre uzakta olacaktır.

PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Periyodik Bakımlar Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı özellikteki çeşitli kimyasal maddelerin işyeri havasında bulunan miktarları, belli ve gerekli zaman aralıkları içinde ölçülecektir. Bu miktarların, maddelerin işyeri havasında bulunmasına müsaade edilen en çok miktardan fazla olup olmadığı saptanacaktır. İşyeri havalandırma tesisatı yeterlik bakımından yetkili elemanlarca kontrol edilecektir. Kontrol sırasında bu Tüzüğe ekli, I, III numaralı MAK değerleri gösterir tablolardaki değerlere uyulup uyulmadığı dikkate alınacaktır.