Filozofski fakultet Univerzitet u Beogradu Struktura i karakter

Filozofski fakultet Univerzitet u Beogradu Struktura i karakter naučnog saznanja Iskra Nikolić SO 18/48

Naučno objašnjenje Teorije i zakoni su jedna od glavnih i osnovnih sredstava naučnog objašnjenja Otkrivanje neophodnih i dovoljnih uslova nastanka neke pojave jeste ideal kojem teže pojedinci prilikom davanja naučnog objašnjenja NEOPHODNI I DOVOLJNI USLOVI 1. A je neophodan uslov za pojavu B – neophodan ali ne i dovoljan. A predstavlja sastavni deo nekog šireg spleta uslova od kojih zavisi pojava B. (npr: nivo inteligencije je neophodan uslov za upisivanje škole, ali ne i dovoljan uslov za uspeh u njoj, postoje mnogobrojni faktori kao rad i trud) 2. A je dovoljan uslov pojave B – postoji neki drugi uzrok pojave B, ali je nezavistan od A. B se javlja kada se bilo koji od uzroka pojavi, ne mora to nužno biti pojava A.

Naučno objašnjenje 3. A je neophodan i dovoljan uslov pojave B Kada imamo dosta uzroka koji utiču na neku pojavu oni nam dodatno pomažu u potpunijem objašnjenju Pomoću klasifikacije mi razvrstavamo mnogobrojne uzroke, trudeći se da grupe budu istovrsnije TEORIJSKI RAZVIJENA NAUKA, RASPOLAŽE PROVERLJIVIM ZNANJIMA O NEOPHODNIM I DOVOLJNIM USLOVIMA NEKE POJAVE MOŽE SA DALEKO VIŠE SISTEMA DA USMERA OPISIVANJE POJAVA

Naučno objašnjenje Nigel je izvršio podelu naučnih objašnjenja na osnovu odnosa između premise i zaključaka: 1. ČISTO DEDUKTIVNA – zaključak logično i nužno sledi iz premise 2. PROBABILISTIČKA – zaključak proizilazi iz premise samo sa određenim verovatnoćama 3. STRUKTURNO-FUNKCIONALNA – cilj da se otkrije položaj i uloga neke vrste pojava u širem sistemu 4. TELEOLOŠKA – ponašanje se objašnjavam pomoću namera i ciljeva koji žele da se postignu

Naučno objašnjenje Takođe naučna objašnjenja se mogu odnositi na: 1. OPŠTE STAVOVE - teorije i zakone 2. POJEDINAČNE POJAVE ODREĐENE VRSTE Opšti zakoni i teorije objašnjavaju se time što se izvode iz nekih opštijih zakona odnosno teorija. Jer treba da nastoje da objasne i druge zakone i teorije. Pojedinačna pojava se objašnjava otkrivanjem veza sa širim ili užim delovima aktuelne stvarnosti.

Naučno objašnjenje Prva pretpostavka kod proučavanja neke pojedinačne pojave jeste tačan opis njenog stanja. Ispitivanje uslova u kojem se pojedinačna pojava nalazila određeni vremenski period, kako bi se otkrili uzroci njenih stanja ili postupaka. Prilikom proučavanja pojedinci se koriste zdravim razumom. Glavna osobina zdravorazumskog objašnjenja jeste improvizacija, dok naučno objašnjenje se razlikuje po tome što se pojedinačni slučajevi izvode iz opštih pravilnosti, a ne samo iz odvojenih pojedinačnih slučajeva. Ali ipak improvizacije dodatno mogu upotpuniti naučno objašnjenje.

Naučno objašnjenje Da bi se pojedinačna pojava izvela iz opštih stavova za to je potrebna pojedinačna premisa. Upravo ova osobina naučnog objašnjenja daje mu opštost. Već pomenuti početni opis neophodan je za dalju gradnju naučnog objašnjenja, on predstavlja kamen temeljac. „ Pošto su u teorijski razvijenom naučnom objašnjenju neophodni i dovoljni uslovi objašnjavane pojave izvedene iz njenjih početnih uslova tj. Iz opisa njenog stanja i položaja u stvarnosti na osnovu zakona i teorija, po svojoj logičkoj strukturi takvo objašnjenje je deduktivan zaključak u kome su jedne premise provereni naučni zakoni ili provereni teorijski stavovi, a sa druge sadrže pauzdane i precizne iskustvene podatke o početnim uslovima objašnjavane pojave“.

Naučno objašnjenje i predviđanje Pomoću naučnih objašnjenja, pojedinac je u stanju da predvidi određene pojave Mada glavna razlika izmedju naučnog obrašnjenja i predviđanja jeste to što: 1. Kod objašnjenja početni uslovi su već poznati kao i same pojave 2. Dok kod predviđanja pojava se još uvek nije desila ali se može isčekivati na osnovu teorijskih pretpostavki Mogućnost da se ispune zadata predviđanja zavisni od sistema unutar kog se proučava pojava

Naučno objašnjenje i predviđanje Ako se pojava izučava unutar: 1. ZATVORENOG SISTEMA - veća je verovatnoća da se predviđanja ispune, jer mala je verovatnoća da će ostali elementi unutar samog sistema značajno promeniti, da bi se ishod previđanja promenio. 2. OTVORENI SISTEM - manje je verovatnoća u ispunjenju predviđanja, zbog mnogobrojnih činilaca koji imaju uticaj na ishod ostvarenja određene pojave.

Naučno objašnjenje i razumevanje U epistemološkom pogledu razna shvatanja razumevanja, kao jedinstvenog naučno-istraživačkog postupka ima velike nedostatke, pa zbog toga mnogi se slažu da ono ne može zameniti naučno objašnjenje. Prvi problem jeste neodređenost termina razumevanja Zbog toga možemo istaći da razumevanje može biti: 1. Utvrđivanje i celovito izlaganje stvarnog sadržaja psihičkih života lica koja učestvuju u društvenom životu – OPISNA FUNKCIJA 2. Može pretstavljati samostalno tumačenje sisla društvenog ponašanja. – Kada istraživač samostalno tumači smisao ponašanja drugih ljudi, a ne preuzima smisao onih koji su taj smisao dali.

Naučno objašnjenje i razumevanje 3. Razumevanje može biti tumačenje sadržaja usmerenosti, logičke ili estetske strukture. Ne može se shvatiti neka organizacija ako se ne poznaje i ne razume smisao njenih pogleda, ideala i načela. RAZUMEVANJE PREDSTAVLJA BAZU ZA DALJE NAUČNO OBJAŠNJENJE Drugi problem predstavlja zapostavljanje istraživačkih postupaka koji su podesni za metodičnost stvaranja osnove, pomoću kojeg se dalje stvara naučno objašnjenje.

Naučno objašnjenje Konačnih naučnih objašnjenja nema iz više razloga! 1. Zato što je uzroka beskonačno – ontološka priroda 2. Na svako objašnjenje uvek je moguće postaviti još jedno „ZAŠTO“ – gnoseološka priroda