FAKLTE ADI CORAFYA CO 428 Trkiye klimi retim

FAKÜLTE ADI COĞRAFYA COĞ. 428. Türkiye İklimi Öğretim Elemanı Prof. Dr. Kemalettin ŞAHİN

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri Don olayı yeryüzündeki ve toprak içindeki suyun donmasıyla başlamaktadır. Toprak içinde buz toplandığı için bitki köklerini yıpratır, keser. Don olayı, betonun dağılmasına, asfalt yolların kabarmasına ve dağılmasına yol açar. Yeni dökülmüş beton inşatta çökme, yollarda yol kenarlarının gevşemesi görülebilir. Don olayının en büyük zararı bitkiler üzerindedir (Erol, 1984)

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri COĞ. 428 - Türkiye İklimi 8 Hafta-#

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri Fazla soğuklarda donan toprakta tohumlar ölür, Bitki kökleri zarara uğrar, bitkinin gövdesi, dalları veya çiçekleri ile meyvesi donduğu zaman çoğunlukla bitki bir daha kendini canlanamaz. Don tehlikesi olan yerlerde bazı bitkiler yetiştirilemez.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri • Don olayının kış mevsimindeki şiddeti kadar, başlama bitme ve süresi de önemlidir. • Don olayının şiddeti, yıl içinde görüldüğü evreler ve olayın görüldüğü yerler arasında ilişki bulunmaktadır. • Don, canlılar bakımından orta enlemlerde üzerinde durulması gereken bir vakıadır. • Tropik bölgelerde don görülmez. • Kutuplarda sürekli don varlığından oralarda canlılar bulunmaz ya da don olayının aktif olduğu ortam koşullarına uyumlu canlılar yaşamlarını sürdürürler.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri Orta enlemlerde yıl, don olayının görüldüğü ya da görülmediği şeklinde iki mevsime ayrılır. Bitkiler yaşam biçimlerini mevcut ortama adaptasyon şeklinde görülmektedir. Don olayının bazı yıllarda uzun sürmesi veya sıcaklıklar başladıktan sonra bitkilerin canlandıktan ve çiçeklendikten sonra tekrar görünmesi halinde bitkiler bundan zarar görürler. Don olayı herşeyden önce iklime bağlıdır.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri Kış mevsiminde sürekli veya aralıklı olarak don görülür. Don olayının şiddeti de birinci derecede iklime bağlıdır. Kurak ve soğuk antisiklon bölgelerinde uzun süreli ve şiddetli don olaya görülmektedir. Nemli – ılıman bölgelerde don olayı şiddetli ve sürekli değildir.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri • İklime bağlı olarak beliren don olayı genellikle bütün ülkeyi ve bölgeyi etkisi altına alabilir. • Mikroklimatolojik bakımından özellikle ışımanın çok şiddetli olduğu durgun, kurak, ve açık gökyüzünün olduğu gecelerde soğuyan hava ağırlaşarak, yerin çukur bölümlerine doğru akar ve oralarda birikir.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri Böylece çukur alanlar bir anlamda soğuk hava havuzları olarak ta adlandırılabilir. Avrupa’nın en soğuk yerinin Avusturya Alplerinde derin bir dolin çukurunun dibi (yıllık en düşük sıcaklık -50 derece), kuzey yarımkürede en soğuk yerin, soğuk kutbunun da Sibirya’da Olimekon adlı yerdeki çukur alan olduğu belirlenmiştir (Erol, 1984).

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri • Don olayı, yer ve yakın seviyelerde hava sıcaklığının 0 derece veya onun altında düşmesiyle gerçekleşen don olayları, ülkemizde tarımsal faaliyetleri, buzlanma ise karayolu ulaşımını çok yakından ilgilendirmektedir (Çöleri ve ark. 2007). • Ülkemizde genel olarak Ekim-Nisan ayları arasında kış mevsimi içinde meydana gelen don ve buzlanma olayları önemli ekonomik kayıplar yanında karayollarında kzalar sonucu can kayıplarına da neden olmaktadır.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri • Don olayları yer sıcaklığına göre 4 ayrı grupta incelenmektedir (Çöleri ve ark. 2007). • 0 C ile -3 C Hafif don • -3 C ile -6 C Orta şiddette don • -6 C ile -10 C Şiddetli don • -10 C < Çok şiddetli don

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri • Don tahminlerinde özellikle soğuk hava, soğuk adveksiyonlar, soğuk nüveli yüksek basınç hakimiyeti, soğuk cephe geçişi gibi olaylar ön plana çıkmaktadır. • Rüzgarın hafif olması da donun gerçekleşmesinde olumlu katkı sağlar • Don olayının gerçekleşmesinde denizden uzaklık, karasallık derecesi ve rakım önemli rol oynar.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri • Don olayını esas olarak meteorolojik don ve tarımsal don olmak üzere iki başlık altında ele alınabilir (Şahin ve Sipahioğlu , 2002). • Meteorolojik don, yerden belirli bir yükseklikte (1, 5 – 2 m. arası) ve bir gözlem siperi içinde serbest hava sıcaklığının 0 dereceye yakın veya onun altına düşmesiyle ortaya çıkan olaydır. • Tarımsal don, bitkinin bünyesindeki suyun donması sonucu bitkinin fizyolojik fonksiyonlarını yerine getiremeyecek duruma gelmesidir.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri • Tropikal kuşakta don olayı ender görülür. • Orta enlemlerde don olayının afet şeklinde yaşandığı tek kuşaktır (Şahin ve Sipahioğlu , 2002). • Bu kuşakta yer alan soğuk ve kurak iklime sahip antisiklonların etkili olduğu bölgelerde ve karasallık özelliği gösteren alanlarda uzun süreli ve şiddetli don olayları kaydedilir.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri • Oluşumlarına göre donlar: • Adveksiyon donları: soğuk havanın bir yere akarak orada bir süre kalmasıyla oluşur. • Radyasyon donları: Genellikle geceleyin gökyüzünün açık , bağıl nemin düşük, havanın sakin olduğu ilkbahar ayları ile Sonbahar sonlarında görülür. • En şiddetli donlar, Subtropikal bölgelerde kış ortasında, ılıman iklim bölgelerinde ise genellikle ilkbahar ve sonbaharda görülür.

Türkiye’de Don Olayı ve Etkileri • Türkiye, gerek dünya üzerindeki konumu, gerekse fiziki coğrafya özellikleri nedeniyle don olaylarının sıkça yaşandığı ve zaman afet haline dönüştüğü bir ülkedir. • Türkiye’de belirli mevsimlerde (kışın, ilkbahar ve sonbahar sonları) hem Sibirya oluşumluçok soğuk ve kuru kontinental Polar (c. P) hava kütlesinin etkilemesiyle oluşan adveksiyon ve radyasyon donları , hemde karasallık özelliğine bağlı oluşan radyasyon donları sık ve etkili olarak görülmektedir(Şahin, Sipahioğlu, 2002)

Kaynakça • Atalay, İ. (2010). Uygulamalı Klimatoloji. Bornova İzmir. Meta basım. • Çöleri ve ark. (2007). Hava Analiz ve Tahmin Tekniği. DMİ yayınları, Ankara. • Erol, O. (1984). Genel Klimatoloji. Ankara • Güngördü, M. (2000). İklim Coğrafyası. Çantay Kitabevi. • Kevseroğlu, K. (1999). Bitki Ekolojisi. Samsun. • Nişancı, A. (1975). Sıklık Dağılışları ve Hava Durumlarına Bağlılıkları içinde Türkiye’nin Yağış Şartlarının İncelenmesi. Atatürk Üniv. Yay. No. 381. • Nişancı, A. (1990). Klimatoloji. Samsun. • URL: 1 - http: //www. cografya. gen. tr/egitim/fiziki/turkiye-debasinclar. htm. • URL: 2 - http: //kisi. deu. edu. tr/ali. gul/Buharlasma_ve_terleme. pdf

Kaynakça • URL: 3 - https: //mgm. gov. tr/FILES/genel/kitaplar/ziraimeteoroloji. pdf • Tarım ve Meteoroloji. Orman ve Meteoroloji Genel Müdürlüğü (2016). • Çöleri, M. ve ark. (2007). Hava Analiz ve Tahmin Tekniği. DMİ yayınları no: 2006 -1, Ankara. • Şahin ve Sipahioğlu (2002). Doğal Afetler ve Türkiye. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Ankara.