3 Ders Orta dnem dil almalar Yeni dillerin

3. Ders: Orta dönem dil çalışmaları Yeni dillerin ortaya çıkışı Derlemeler -Pigafetta -Postel -Gesner -Megiser -Pallas -Hervas -Adelung Gramerler -Port Royal Grameri Karşılaştırmalı Dilbilim -Scaliger -Leibniz Sanskritçenin bulunması -Sassetti -Schultze -Coerdoux -Jones

Orta dönem dil çalışmaları Tarihsel Karşılaştırmalı Dilbilim 1. Evre -Schelegel -Rask -Bopp -Grimm -Pott -Schleicher 2. Evre -Grassmann -Verner -Saussure

19. yüzyıla kadar • Matbaanın keşfi • Ticaret • Misyonerlik dil dil • Haçlı savaşları

19. yüzyıl 19. Yüzyılın en önemli düşünürlerinden biri de yazar, tarihçi ve devlet adamı olan Wilhelm von Humboldt’tur. Dil konusunda pek çok çalışması vardır ve çalışmalarında insanın doğuştan bir dil yetisine sahip olduğu teorisini savunmuştur.

Wilhelm von Humboldt 20 yüzyılın başında Humboldt’un innere Sprachform’u, farklı etnik toplulukların dil aracılığıyla farklı zihinsel gerçeklikler içinde nasıl yaşayabildiğini ve farklı düşünce sistemlerini nasıl benimseyebildiğini açıklayarak evrensel bir dil kuramı sunar.

Humboldt Bir ulusun dilinden o ulusun kültürüne, dünya görüşüne inilebilir. Dil bir ulusun ruhunun dış görünüşüdür. Diller uluslarla birlikte gelişirler. “Ulusun dili ruhudur, ruhu da dili”

Dil-düşünce ilişkisi Sözcük bir kavram ve bir de ses yönü olan düşünce ve ses birleşimidir. İnsanlar kişilik özellikleri vb yönlerden nasıl birbirlerinden farklıysa toplumların dünya görüşleri ve değerleri de birbirinden farklıdır.

Görüşler Vossler • Dil kültürün aynasıdır. Meringer • Dil tarihi kültür tarihidir. Glinz • Dil bir toplumsal-tarihsel birleşim ya da kurumdur.

Aksan Bir ulusun yaşayış biçimi, inançları, gelenekleri, dünya görüşü, çeşitli nitelikleri ve tarih boyunca toplumda meydana gelen çeşitli olaylar üzerinde hiç bilgimiz olmasa, yalnızca dilbilimsel incelemelerle, bu dilin sözvarlığının, söz haznesinin derinlerine inerek bütün bu konularda çok değerli bilgiler ve güvenilir ipuçları elde edebiliriz

Bir toplumun diline bakarak Aynı biçimde, bir an için bir dili tek başına ele alarak belli bir dilin belli bir dönemdeki metnini yalnızca yabancı öğeler, yabancı etkiler açısından inceleyerek dili konuşan toplumun o süre içinde hangi kültür hareketlerine sahne olduğunu, hangi dış etkiler altında kaldığını anlayabiliriz.

Bir toplumun diline bakarak Örneğin Tanzimat ya da 2. Dünya savaşı dönemine ilişkin bir gazete yazısı, toplumun bu dönemde hangi dış etkiler altında bulunduğunu, hangi sorunları yaşadığını ve eğilimlerini gösterir.

Bir dildeki kavramlar, atasözleri, deyimler ve kalıplaşmış ifadeler; İlgili oldukları kavram alanlarına göre öbeklendirilirse kimi kavram alanlarının kabarık olduğu görülür. Bu kabarık öbekler dili konuşan ulusun tarih boyunca en çok ilgilendiği, yaşayışında büyük yer tutan kavramlar ve konulara aittir.

Yaşam biçimi göstergeleri deyim atasözü kalıpsöz Kimi alanlardaki öğelerin sayısının diğerlerinden fazla olması durumunda dili konuşan ulusun tarih boyunca en çok ilgilendiği, yaşayışında büyük yer tutan kavramlar ve konular karşımıza çıkar.

kavram ekmek • Ekmek parası • Ekmek aslanın ağzında • Ekmek kavgası • Ekmeğini paylaşmak • Ekmeğini eline almak • Ekmeğini taştan çıkarmak ekmek • Ekmekle oynayanın ekmeğiyle oynanır. • Ekmeğinden etmek • Ekmeğinden olmak • Ekmeğine kan doğramak • Ekmeğine kuru ayranına duru mu dedik • Ekmeğine mani olmak

ekmek Türkçe ekmek Korece bang Fransızca pain İngilizce bread Macarca kenyer Almanca Brot Farsça nan

Örnek Köktürk yazıtları *Türklerin o dönemlerdeki savaşlarla dolu yaşamını gösterir. Bodun (kavim, ulus) kağan (kağan) sü (asker, ordu) şülemek (asker göndermek) savaş Sünüş (çarpışma, savaş) Sünüşmek (savaşmak) Yağı (düşman)

Örnek Yiyecek: Beslenme düzeni maddi kültür: bulgur, dövme, bazlama, közleme, tarhana Yabancı kültür: poğaça, sarma (Türklerin Balkan ülkelerindeki etkisini gösterir. Yabancı kültür: tost, pizza, krep (başka kültürlerden Türkçeye giren sözcüklerdir) Tarihi kurumları yeniçeri, sipahi, tımar, öşür Yaşmak, ferace, kaftan, kavuk

Akrabalık adları Türkçe Fince Fransızca Almanca İngilizce Kayın birader lanko beau-frere Schwager brother-in law Enişte lanko beau-frere Schwager brother-in law Bacanak - beau-frere Schwager brother-in law Baldız - belle-soeur Schwagerin sister-in-law Elti - belle-soeur Schwagerin sister-in-law Görümce kato, kaly belle-soeur Schwagerin sister-in-law Yenge kaly belle-soeur Schwagerin sister-in-law Hala tati tante Tante aunt Teyze tati tante Tante aunt Dayı eno oncle Onkel uncle amca seta oncle Onkel uncle

Dilin gönderimleri Dil salt nereden geldiğimizi, neyi benimsediğimizi ve kim olduğumuzu göstermekle kalmaz, aynı zamanda, kendi bireysel haklarımıza sahip çıkmamızı, toplumun talepleri arasında yolumuzu bulmamızı ve başkalarına düşüncelerimizi aktarmamızı sağlar. Dahası başkaları hakkında da dil kullanımlarından çıkarım yapmamızı sağlar.

-Dilsel değişim tarihi anlatır mı? -Evet Yaşayan bütün diller sürekli değişim geçirirler.

Dilsel değişimin nedenleri nelerdir? Üst katman etkisi Alt katman etkisi Yan katman etkisi İkidillilik …….