YAAM KLTR OLARAK TYATRO KY VE KENTLERDE GELEN

YAŞAM KÜLTÜRÜ OLARAK TİYATRO KÖY VE KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KÖY SEYİRLİK OYUNLARI KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ, ORTAOYUNU, MEDDAH Meddah, Karagöz, Ortaoyunudur. • Meddah, Karagöz ve Ortaoyunu Osmanlı Dönemi’nde Bursa, Dr. Pınar KIZILHAN kaynaklardan biri de halk tarafından sevilen kentlerde 18. 9. 2021 • Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu’nun belleğini oluşturan Edirne, İstanbul gibi başkentlerde gelişmiş türlerimizdendir. 2

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ, ORTAOYUNU, MEDDAH perdesi denilen perde üzerinde oynattığı bir gölge oyunudur. • 17. yüzyılda son halini aldığı ileri sürülen Karagöz, Dr. Pınar KIZILHAN tipleri simgeleyen tasvirleri, arkasından ışık verilerek, hayal 18. 9. 2021 • Karagöz bir Karagöz Oynatıcısı’nın, çubuklara takılmış çeşitli imparatorluk çatısı altında yaşayan çeşitli toplumsal sınıfları ve kültürleri simgeleyen tiplerin ilişkilerinin perdeye yansıtıldığı bir geleneksel gösteridir. 3

kahramanlık, apaşlık, menfaat düşkünlüğü vb. gibi, büyük insanlık komedisi’nde devamlı gülünç sahneler yaratan her insan hâli, Karagöz perdesinin de renkler, şekiller, ışıklar ve Dr. Pınar KIZILHAN “Safdillik, ukalâlık, dalkavukluk, hasislik, kurnazlık, sahte 18. 9. 2021 • Karagöz oyunlarının temel işlevi seyirciyi güldürmektir. gölgeler içinde resmettiği hayat çizgileridir” (Sevilen, 1990: 6, akt, Koçak, 2002). Kaynak: Aynur Koçak Karagöz Oyunlarında Zeybek Tipi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (4) 2002/2: 141 -152 4

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH Çin’den çıktığına dair görüşler vardır. Dr. Pınar KIZILHAN oyunudur. Gölge Oyunu’nun ise Cava’dan, Hindistan’dan ya da 18. 9. 2021 • Karagöz Osmanlı Dönemi’nde ortaya çıkmış, sevilen bir gölge 5

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH ilişki kurulur (And, 1969: 179 - 181). Metin And bütün bu varsayımları sentezleyerek, Ortaoyunu’nun “orta yerde oynanan oyun” olarak kabul edilmesi gerektiğini belirtir (And, Dr. Pınar KIZILHAN Yahudilerin getirdiği auto oyunları ve yeniçeri ortaları arasında 18. 9. 2021 • Ortaoyunu’nun orta sözcüğünden yola çıkılarak, İspanya’dan 1969: 194). • Ortaoyunu, canlı oyuncularla, Palanga denilen ortada bir oyun alanında sergilenir. 6

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH gibi başkentlerde Osmanlı’da yaygınlaşmıştır Meddah isminin 17. (Nutku, 1995: yüzyıldan 99). itibaren kullanılmaya başlandığı belirtilir. Dr. Pınar KIZILHAN olan Meddah ve Meddahlık geleneği de Bursa, Edirne, İstanbul 18. 9. 2021 • Hikâye anlatma sanatının Osmanlı Dönemi’ndeki yansıması • Karagöz, Ortaoyunu ve Meddah senaryolarında kişileştirme tip boyutundadır. 7

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH taklitlerle renklendirildiği için tek oyuncunun gösterisine dayanan bir geleneksel türdür. Dr. Pınar KIZILHAN Güncel olanı içerdiği ve meddahın hüneriyle orantılı olarak 18. 9. 2021 • Meddah ise, en yalın ifadesiyle hikâye anlatma sanatıdır. • Merak duygusu uyandırır. 8

Karagöz ve Ortaoyununda hikâyede yerini alan tiplerdir. Bu tiplerin Açık Biçim-Göstermeci Tiyatro üslubunda olduğu gibi toplumsal gestusları vardır. Gestus, bir toplumsal kimliği ifade edebileceği gibi tamamen kişisel de olabilir. • Karagöz-Kavuklu Anadolu halkını ya da yeni olanı simgeleyen saf, cahil aynı Dr. Pınar KIZILHAN ve sınıfları temsil eden toplumsal tavırlarıyla perdede ve oyun alanında ya da 18. 9. 2021 • Kişileştirme tip boyutundadır. Her bir tip, Osmanlı toplumundaki farklı kültürleri zamanda fırsatçı ve kurnaz bir tiptir. • Hacivat-Pişekâr ise devletten yana, eğitim görmüş ama çok bilmiş, yukardan bakan bir tiptir. İstanbul’daki ve İstanbul dışındaki Anadolulu diğer tipler de, kendi kültürlerinin renklerini ve tavırlarını taşıyan kişilerdir. 9

• AOF Türk Tiyatro Tarihi T. C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2455 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1427 18. 9. 2021 Kaynaklar Dr. Pınar KIZILHAN • 10