Vejetasyonun Olumas 1 Vejetasyonun Olumas Singenetik Syngenetic bitki

Vejetasyonun Oluşması 1

Vejetasyonun Oluşması Singenetik (Syngenetic) bitki topluluklarının oluşumu ve zamanla azalarak kaybolması ile ilgili olup, bu toplulukların süksesyonunu hangi kanunların düzenlediğini keşfetmeye çalışır. 2

Vejetasyonun Oluşması Bitki topluluklarının orijini, gelişimi ve dönüşümü gibi problemleri çözmeye çalışmaktadır. Bunun için çeşitli sorular sorabilir. Bu sorular şöyle olabilir. Bir bitki topluluğunun ilk oluşumu (orijini) nedir? 3

Vejetasyonun Oluşması Bu toplulukta nelerdir? Topluluğu dış etkilemektedir? gelişimi sağlayacak kaynaklı faktörler imkanlar nasıl İklim bakımından aynı özelliğe sahip bir bölgede vejetasyon gelişimine yol açan doğal süreçler nereye kadar etkilidir? 4

Vejetasyonun Oluşması • Bitkiden Arınma • Süksesyon • Klimaks 5

Vejetasyonun Oluşması Klimaks Teorisi (Clements 1916) • vejetasyon bir canlıya benzer , • yerleşim, yapım olgunluk ve dejenerasyon (bozulma) devreleri vardır, • Monoklimaks Teorisi (Clements) • Poliklimaks Teorisi (Tansley, Whittaker) 6

Vejetasyonun Oluşması Ekosistemin öğeleri daima klimaksı, vejetasyonun floristik kompozisyonunu, strüktürünü ve verimini etkiler. 7

Vejetasyonun Oluşması • Subklimaks veya Preklimaks • Postklimaks 8

Vejetasyonun Oluşması • • • 1 - Bitkiden arınma 2 - Göç ve yerleşme 3 - Ortamın değişmesi 4 - Rekabet 5 - Vejetasyonda Devamlılık 9

Vejetasyonda Devamlılık 10

Vejetasyonda Devamlılık Vejetasyon, bölgesel iklim ile az çok dengededir, Devamı olan diğer özellikler; • • • Floristik kompozisyon, Strüktür, Fizyonomi, Hayat formları Toprak şartları 11

Vejetasyonda Devamlılık Whittaker (1953) Klimaks vejetasyon; çevre gradiyentine uymuş bir populasyon modelidir. 12

Vejetasyonda Devamlılık Çevre gradiyentleri (çevre faktörleri) değiştikçe onlara paralel olarak klimaks vejetasyon da değişir. • …. klimaks vejetasyon devamlı değildir, her zaman değişebilir …. . 13

Vejetasyonda Devamlılık Clements (1920) Hakim bitkiler bu değişikliklere mukavemet eder. Klimaks ve vejetasyon sadece çevrenin gerçek bir kopyası değildir. Bitkilerin ekolojik hoşgörülüğü, ekolojik başarısı ve sosyabilitesi vardır. 14

Vejetasyonda Devamlılık Çevre gradiyentleri (çevre faktörleri) vejetasyondaki dominant bitkilerin ekolojik hoşgörülüğü dışına çıkar ise klimaks ortadan kalkar. 15

Klimaks Çeşitleri • • • 1 - Klimatik Klimaks 2 - Edafik Klimaks 3 - Topoğrafik Klimaks 4 - Yangın Klimaksı 5 - Zootik Klimaks 6 - Zararlı Gazlar Klimaksı 16

Süksesyonu Araştırma Yöntemleri • 1 -Devamlı örnek parsellerle • 2 -Eski kayıtlarla mevcut kayıtların karşılaştırılması, • 3 -Farklı zamanlarda çekilen hava fotoğraflarının karşılaştırılması, • 4 - Aynı bölgenin farklı alanlarında süksesyonun çeşitli safhalarının karşılaştırılması, 17

Süksesyonu Araştırma Yöntemleri • 5 - Fosil kayıtlarından yararlanarak süksesyon araştırılabilir • 6 - Relikt (Kalıntı) bitkilerden yararlanarak süksesyon araştırılabilir 18

BİTKİ BİRLİĞİ (Asosyasyon) 19

BİTKİ BİRLİĞİ (Asosyasyon) Birlik kavramı geniş anlamlı bir terimdir, Sinusia (vejetasyon katı) dar anlamda birlik, Fitosönez (ekosistem) de geniş anlamda birliktir. 20

BİTKİ BİRLİĞİ (Asosyasyon) • • • Alechin (1926) , Wangerin (1925), Braun-Blanquet , Clements Tansley ve Gleason (1936), Cain ve Castro (1959) Oosting (1959) 21

BİTKİ BİRLİĞİ (Asosyasyon) • • Ekolojik ve fenolojik farklılık, Strüktüre sahip olma, Rekabet esastır, Alan işgal eder, Karşılıklı ilişkiler, Çevre ilişkiler, Tür kompozisyonu (baskın tür). 22

BİTKİ BİRLİĞİ (Asosyasyon) Sorulduğunda yapılacak tarif; Kendi aralarındaki ilişkiler ile çevreleriyle olan ilişkilere dayanarak bir arada yaşayan bitki türlerinin oluşturduğu floristik kompozisyona ve strüktüre sahip olan, ikiden fazla lokalitede belirli büyüklükte coğrafik bir alan işgal eden sosyolojik birimdir. 23

Örnek Parsel Çeşitli bitki katlarını ihtiva eden, çevre, floristik kompozisyon ve strüktür bakımından en yüksek benzerlik (uniformite) gösteren bir bitki kümesidir. 24

Örnek parsel Benzer Örnek Parseller = Bitki Birliği • • Floristik kompozisyon, Strüktür, Örtüş – Bolluk Habitat özellikleri (bitkilerin büyüyüp gelişmesini sağlayan benzer şartlar) • …………. . bakımından benzer olanlar. 25

BİTKİ BİRLİĞİ (Asosyasyon) Bitki birliklerinin işgal ettiği alan; • --Birlik tipine (liken, çayır orman) • --Floristik kompozisyonda homojenliğe • ………………………. . . bağlıdır. • HOMOJENLİK: • Mahalli Orman Tipi (Site type) • EKOSİSTEM 26

Bitkiler Arasındaki Karşılıklı İlişkiler 1 - Temassız (Disjanktif) İlişkiler 2 - Temaslı (Konjaktif) İlişkiler 27

Temassız (Disjanktif) İlişkiler • • • Rekabet Niş Sadakat = Bağlılık ilişkileri Kommensalizm Tahribata dayanıklılık Strese dayanıklılık 28

Temassız (Disjanktif) İlişkiler Güney Fransa’da kumullar üzerinde bulunan Sueda maritima-Kochia hirsuta birliğinde mevsime bağlı olarak Sueda maritima bireylerinde sayısal değişimler vardır. Kayın ormanının zemin florası, Orta Anadolu’da sarı ot (Boreave orientalis) ve buğday bitkileri 29

Temassız (Disjanktif) İlişkiler Acanthalimon 30

Temassız (Disjanktif) İlişkiler Onobrychis cornuta 31

Temassız (Disjanktif) İlişkiler Artemisia santonicum (yavşan) 32

Temaslı (Conjactif) İlişkiler • • NÖTRALİZM …………… 0 / 0 REKABET ……………. - / MUTUALİZM ………………. . . . + / + KOMMENSALİZM ………………. . . + / 0 AMENSALİZM …………. . . - / 0 PROTOKOOPERASYON…………. + / + PARAZİTİZM yada PREDASYON. . + / - 33

Temaslı (Conjactif) İlişkiler Kommensalizm Lianlar(Sarılıcı bitkiler) ve Epifitler 34

Temaslı (Conjactif) İlişkiler Mutualizm Likenler Ektotrofik mikorhizalar Parazit bitkiler 35

Temaslı mı? Temassız mı? Bitki sosyolojisi açısından bitkiler arasında görülen bu ilişkilerden temassız ilişkiler sosyolojik bakımdan önemlidir. Temaslı ilişkilerin sosyolojik bir önemi yoktur. • Neden? Niçin? 36

Bitkilerin Fiziksel Çevre ile Olan İlişkileri 37

Bitkilerin Fiziksel Çevre İle Olan İlişkileri • • 1 -İklim Faktörleri 2 -Toprak Faktörleri 3 -Topoğrafik Faktörler 4 -Biyotik Faktörler 38

İnsanların Bitkiler ve Bitki Örtüsü Üzerine Etkileri 39

İnsanların Bitkiler ve Bitki Örtüsü Üzerine Etkileri • İnsan = Biyotik Faktör • • • Yerleşim Ziraat Hayvancılık Savaşlar Göçler Sanayi tesisleri 40

Bitki Türlerinin Ekolojik Başarısı 41

Bitki Türlerinin Ekolojik Başarısı Bitki türlerinin, çevreye uyabilme ve çevredeki diğer bitkilerle anlaşabilmesi, birlikte yaşayabilmesi, diğer türleri hakimiyeti altında tutabilmesi ekolojik başarı dır. Ekolojik Başarı • • var olma, varlığını devam ettirme ve hakim olma 42

Bitki Türlerinin Ekolojik Başarısı Yeni türlerin alana yerleşmesi için = Ekolojik dengesinin bozuk olması, yani niş boşluğunun oluşması gerekir. Her bitkinin habitat içinde ekolojik bir Niş’i vardır. 43

Bitki Türlerinin Ekolojik Başarısı Astragalus micropterus oldukça düz ve derin topraklı yerlerde başarı gösterdiği halde, erozyona uğramış ve eğimi nispeten fazla olan yerlerde Astragalus microcephalus’ un ekolojik başarısı daha fazladır. 44

Bitki Türlerinin Ekolojik Başarısı 45

Bitki Türlerinin Ekolojik Başarısı Bitki türlerinin ekolojik başarısı, beraber bulunduğu diğer türlerin rekabet durumuna göre azalıp çoğalabilir. Rumex türleri Lolium perenne ile beraber bulundukları zaman Rumex fidelerinin bulunduğu yere yerleşme şansı azalır, büyüme oranı geriler, çiçeklenme durur. 46

47

Bitki Türlerinin Ekolojik Başarısı Otlatma, biçim v. b. gibi biyotik faktörler de bitki türlerinin ekolojik başarısını etkiler. İngiltere’de 1953 -1957 yılları arasında Berkshire bölgesindeki otlatma çayır bitkilerinin otlaktaki örtüş oranını artırdığı halde Trifolium repens’ in örtüş oranını azaltmıştır. 48

Trifolium repens 49

Bitki Türlerinin Ekolojik Başarısı Bazı bitkilerde, tohumların çimlenme potansiyeli ile bitkilerin ekolojik başarıları arasında olumlu bir uygunluk olduğu halde, bazılarında bu uygunluk mevcut değildir. 50

Bitki Türlerinin Ekolojik Başarısı Cynosurus cristatus’un çimlenme potansiyeli yüksek olduğu halde fide oluşumu %50 den daha düşüktür. 51

Bitkilerin Gruplaşması ve Gruplaşmayı Sağlayan Faktörler 52

Bitkilerin Gruplaşması • Öncü bitkiler yerleşirler, • Tohumları ve rizomları ile çoğalırlar, • Koloniler ve topluluklar oluştururlar. 53

Bitkilerin Gruplaşması • Koloni yoğunluğu; Ana bitkinin üreme şekline, Tohumlarının dağılış şekline, Bitkide oluşan tohum adetine göre değişir. 54

Bitkilerin Gruplaşması • Kısa mesafelere yayılabilen organlar: Stolon, Rizom ve diğer Vejetatif organlar. Bu şekilde yayılan bitkiler kümeler, gruplar, topluluklar oluşturur. 55

Bitkilerin Gruplaşması Rumex scutatus toprak altında kökleri ile, toprak üstünde tohumları ile ürer. Hareketli molozlu yamaçlarda geniş koloniler kurar. . 56

Bitkilerin Gruplaşması Cynodon dactylon da çayırlarda ve sürülmüş yerlerde süratle çoğalır ve başlangıç devresinde çoğunlukla saf populasyonlar kurar. 57

Bitkilerin Gruplaşması Başlangıç • Tür içi rekabet, Sonra • Türler arası rekabet 58

Bitkilerin Gruplaşması Taraxacum ve Tragopogon gibi bir çok bitkinin tohumları rüzgar ile uzak mesafelere kadar taşınıp geniş alanlara yayılırlar. • Gruplaşma zayıf. . 59

Bitkilerin Gruplaşması Taraxacum sp. Tragopogon sp. 60

Bitkilerin Gruplaşması Saf koloniler veya gruplar içine yabancı türlerin karışması ve orada tutunabilmesi yabancı türün o habitata uyabilme kapasitesine veya rekabet gücüne bağlıdır. 61

Bitkilerin Gruplaşması Karışık gruplaşmalarda, rekabet gücü fazla olan türler başarılı olur ve bazen hakim duruma geçer. Rekabet gücü = Spor ve tohum oluşumu ve vejetatif organları ile üreme kapasitesi. . 62

Bitkilerin Gruplaşması Bitki gruplarının işgal ettiği toprak da etkilenir ve toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri değişir. • Alanı kaplama, • Karşılıklı ilişkiler (rekabet, mutualistik) • Birlik. 63

Bitkilerin Gruplaşmasını Sağlayan Faktörler 64

Bitkilerin Gruplaşmasını Sağlayan Faktörler • 1 -Toprak faktörleri • 2 -Türlerin ekolojik hoşgörürlüğü • 3 -Türlerin beraber yaşayabilme kapasitesi • 4 -Türlerin saldırganlık derecesi 65

Bitkilerin Gruplaşmasını Sağlayan Faktörler • 5 -Türlerin rekabet gücü • 6 -Bitkilerde fazla tohum ve spor üretimi; vejetatif organları ile üreme kapasitesi • 7 -Tohumların çimlenme güçleri • 8 -Bitki göçleri • 9 -Yükseklik, yön, eğim gibi ekolojik faktörler. 66

1 - Toprak Faktörleri Bitkinin en önemli habitatı, • • Besin Barınak Su Tohum bankası 67

2 - Türlerin Ekolojik Hoşgörülülüğü Sınırlı şartlarda büyüme ve belirli çevre şartları içindeki yayılma yeteneği = EKOLOJİK HOŞGÖRÜLÜK veya Ekolojik Amplitud (Ekolojik Tolerans) Bitkinin hayat devresi hoşgörülüğünü belirler. 68

2 - Türlerin Ekolojik Hoşgörülülüğü Bitkilerin yayılışı önce iklim faktörleri tarafından, ikinci olarak da toprak faktörleri tarafından kontrol edilir. *** Birlikte yaşama *** Alanda hakimiyet kurma ve yayılma *** 69

2 - Türlerin Ekolojik Hoşgörülülüğü Geniş Ekolojik Hoşgörülük • …. Geniş yayılma yeteneği • …. Hakimiyet kuramama Dar Ekolojik Hoşgörülük • …. Özel alanda hakimiyet kurma • …. Güçlü rekabetçilik • …. Birliğe sadakat 70

3 -Türlerin Beraber Yaşayabilme Kapasitesi • Niş genişliği • Rekabeti azaltma • Karşılıklı ilişki (rekabet) • Birlikte evrim (co - evolusyon) 71

4 -Türlerin Saldırganlık Derecesi Karışık gruplaşmalarda saldırganlık yüksek olan bitkiler daha iyi gruplaşır. • • • derecesi …. . tohum üretimi ve çimlenmesi …. . vejetatif yayılma …. . sık kümeler oluşturma …. . allelopati (amensalizm) …. . hayat formu (tek yıllık, çok yıllık, Raunkiaer) 72

5 -Türlerin Rekabet Güçleri Ekolojik hoşgörülükleri geniş olan türlerin rekabet güçleri zayıftır. Bu nedenle bu bitkiler daha zor gruplaşır. Ekolojik hoşgörülüğü dar olan türler daha kolay gruplaşırlar. 73

6 -Bitkilerde Fazla Tohum Üretimi ve Vejetatif Organları ile Üreme Kapasitesi Aynı anda hem tohum üretip ve hem de vejetatif organları ile üreyen bitki türleri daha çabuk gruplaşır. 74

7 -Tohumların Çimlenme Güçleri • Endosperma • Şişme noktası • Dayanıklı tohum kabuğu 75

8 - Bitki Göçleri Tohum ve vejetatif kısımların yayılma yolları: • • …. hayvanlar …. insanlar …. doğal olaylar (sel, fırtına, dalga) … yeni ortamda hayatta kalabilme*** 76

9 -Yükseklik, Yön ve Eğim gibi Topoğrafik Faktörler Dolaylı etkiler; Yüksekliğe bağlı sıcaklık ve yağış değişimleri, Işık şiddetinde değişme, Güneye ve Kuzeye bakma, Toprak neminin değişimi, Tür zenginliğinin ve çeşitliliğinin değişimi ile sonuçlanır. 77

Bitki Birliğinin Özellikleri 78

Bitki Birliğinin Özellikleri Bitki birliği araştırabilir ve ölçülebilir. • Hangi özellikleri? 79

Gelişme formu ve yapısı (Growth form and structure) • Ağaçlar, çalılar, otlar ve yosunlar , • Geniş yapraklı ağaçlar ve ibreli ağaçlar, • Gelişim formları = Dikey tabakalaşma 80

Tür çeşitliliği veya floristik kompozisyon • Biyolojik zenginliğin tespiti, • Diğer birliklerden ayrılma, • Karşılıklı biyotik ilişki. • Korunması gereken türler. . 81

Hakim olma (Dominans) • Hakim tür ya da türler, • Çevreye en iyi adaptasyon, • Birliği kontrol altında tutma, • Ekolojik başarı. 82

Nisbi bolluk Birliğe ait tek bir bitki türünün bolluk miktarının, bitki birliğini oluşturan tüm türlerin toplam bolluk miktarına oranı. • … birlik ortaklığına katılım yüzdesi • … çeşitlilik (diversity) ölçüsü 83

Türlerin yayılış modelleri Birlik içerisinde bulunan bitki türlerinin dikey ve yatay yayılış şekilleri, • …. Tek tek veya küme şeklinde • …. İşgal ettiği tabaka (yosun, ot, çalı, ağaç) • …. Bitki stratejileri 84

Besin maddesi döngüsü veya beslenme yapısı • Madde döngüsü • Besin elementi kayıpları • Sınırlayıcı elementler • Ayrışma (dekompozisyon) • Bitki birliğinin devamı 85

Zaman içinde değişme veya gelişme Süksesyon a- Progresif (İleriye doğru) değişme b- Regresif (geriye doğru) değişme 86

Zaman içinde değişme veya gelişme Çevre gradiyenti boyunca değişme Otlatma ile değişme, Otokton ve Allokton süreçler 87

88

Festuca ovina Hieracium pilosella 89

Prodüktivite (Verimlilik) ve Biyomas (Biyolojik kütle) Prodüktivite ölçülebilen, değişik komunitelerdeki veya birliklerdeki miktarları belirlenebilen, diğer organizmalar tarafından kullanılan ve bir bütün olarak dünyadaki miktarı tayin edilebilen uygun bir ölçüdür. • Primer Prodüktivite • Sekonder prodüktivite 90

Ekolojik Grup Kavramı • Warming (1909) tarafından ortaya atılmıştır. Bitki komuniteleri bir organizma değildir. • ekolojik istekler, • sosyal bir bağlılık, • ekolojik gruplar 91

Ekolojik Grup Kavramı • …. . iki tür tam olarak aynı ekolojik ve sosyolojik niceliğe (değere) sahip değil. . • …. bazı türlerin birlikte dağılış sergiledikleri de gözlenmiş, • …. ve bunlar gruplar halinde birleştirilmiştir. 92

Ekolojik Grup Kavramı Bu gruplandırma bitki komünitelerinin belli bir sıraya göre düzenlenmesindeki ilk ve en kesin adımdır. 93

Ekolojik Grup Kavramı Vejetasyon araştırmalarının başlangıcında doğada ekolojik grupları tespit etmek imkansızdır. Çalışılan alan hakkında elde edilen ekolojik bilgiler çoğaldıkça ekolojik gruplar tespit edilebilir. 94

Ekolojik Grup Kavramı Bir ekolojik grubu meydana getiren bitki türleri benzer yayılış alanına ve hayat formuna sahip olup, yaşadıkları alanda önemli çevresel faktörlere karşı aynı tepkiyi sergilerler. 95

Ekolojik Grup Kavramı Bu özellikleri ile aynı zamanda bir temsil ederler. synusia’ yı Fakat synusia tam olarak bir ekolojik grup değildir. Arazide detaylı çalışmalara ihtiyaç duyulmadan synusia belirlenebilir. 96

Ekolojik Grup Kavramı Genel olarak ekolojik grup synusia’ dan daha dar kapsamlı ve küçüktür. Herhangi bir Synusia bir çok ekolojik grubu içerir ve ekolojik gruptan daha fazla tür sayısına sahiptir. Synusia’ nın türleri çevresel faktörlere karşı hep birlikte aynı tepkiyi göstermez, birbirinden farklı ve bağımsız tepkiler üretebilir. 97

Ekolojik Grup Kavramı Ekolojik grupları oluşturmak için; 1 -Arazi gözlemlerinden yararlanmak, 2 -Tür bireylerinin ekolojik davranışları ile çevre faktörleri arasındaki ilişkiler, 3 -Araziden alınan örnek parsel tablolarını karşılaştırma ve/veya matematiksel korelasyonlar. 98

Ekolojik Grup Kavramı Sosyolojik Ot-ekolojik İstatistik anlamlar yüklenmiştir. 99

Ekolojik Grup Kavramı Braun-Blanquet’e göre, ekolojik grup kavramı bitki birliğini tanımlama şeklinde anlaşılır. Bitki birliği ekolojik gruplardan meydana gelir. 100

Sosyolojik Eğilim Türler arasında sosyolojik uygunluk vardır. Benzer ekolojik istekleri vardır. Ekolojik gruplar bitki birliğini meydana getirir. Gruba hakim olan tür birliğe adını verir. Bir bitki ait olduğu grubundan başka birine geçebilir. 101

Ot-ekolojik eğilim “belirli bir çevre faktörüne bağlı olarak bir arada toplanan bitki topluluğudur … İNDİKATÖR TÜR KAVRAMI karakteristik tür = indikatör tür Birliğin karakteristik türleri çevrenin bir takım özelliklerini belirten türlerdir. 102

İstatistik Eğilim “ tabiatta beraber bulunabilme eğiliminde olan tanımlanmış bir veya birkaç ekolojik faktörle önemli bir bağlantı gösteren fakat aralarında müstakil (bağımsız) olan türlerin meydana getirdiği topluluklardır … vejetasyon-çevre ilişkileri 103

Ekolojik Gruplara Örnekler • Avrupa’nın yaprak döken ormanlarında; Corydalis cava, C. solida, Allium ursinum, Gagea lutea, G. spathacea, Leucojum vernum, Anemone ranunculoides ve benzer türlerin birleşmesi ile meydana gelir. ilkbahar geofitleri…. 104

Leucojum vernum Corydalis cava Allium ursinum Gagea lutea 105 Anemone ranunculoides

Ekolojik Gruplara Örnekler Gnaphalium uligunosum grubu Bahçe ve tarlalarda aralık bitki komuniteleri arasında bulunur. • Sığ köklü bitkiler • Nemli ortamları ister • Ekili tarlalarda toprak nem indikatörü 106

Gnaphalium uligunosum Plantago intermedia Sagina procumbens Polygonium hydropipes 107

Ekolojik Grup Kavramı Ekolojik gruplar bitki birliklerinin ayırt edici ve karakter türleri olarak kullanılabilir. sistematik-floristik sınıflandırma = ekolojik gruplandırma 108